2498

270 - DOORBRAAK OVER BRUSSELS SUMMER-FESTIVAL

*  

ZONDAG 14 JUNI 2020

*

Politie- patrouille tijdens het Brussels Summer Festival

**

foto: ©Michael DomReporters / QUINETen

*

https://doorbraak.be/etnische-profilering-veel-beschuldiging-weinig-data/?utm_medium=push&utm_source=meldingen

*

Etnische profilering: veel beschuldiging, weinig data

*

Etnisch profileren: een beladen term die de laatste tijd weer in de actualiteit opduikt. Het gaat over een praktijk die de politie zou toepassen bij het uitvoeren van controles. Wat houdt dit in en hoe is de situatie bij ons?

Laten we beginnen met de definitie. Etnisch profileren slaat in de strikte zin op het hanteren van zuiver etnische, raciale, criteria bij het uitoefenen van politiewerk. In de huidige context slaat dit op het uitvoeren van identiteits-controles. Verschillende ngo’s hameren op het — althans volgens hen — feit dat de politie systematisch bepaalde etnische groepen viseert bij het uitvoeren van controles. Zij stellen dit aan de kaak en willen dat het aangepakt wordt. Op zich een legitieme eis. Maar zoals steeds is enige nuance op z’n plaats.

Amnesty International: stigmatisering van bevolkingsgroepen

Amnesty International (AI) wijdt een volledige pagina aan de problematiek. AI voerde een onderzoek uit in negen Belgische politiezones en concludeert dat de problematiek aanwezig is, met alle gevolgen van dien. ‘Etnisch profileren is stigmatiserend en versterkt negatieve vooroordelen over etnische minderheden. Door onevenredig veel controles uit te voeren van mensen van een etnische minderheid, krijgen omstaanders vaak de indruk dat mensen van een etnische minderheid iets fout hebben gedaan en trekken ze hier al snel hun conclusies uit.’

AI concludeert dat er weinig aan de problematiek wordt gedaan. Ze stellen vast dat zowel de politiek als de politie hier in gebreke blijft. ‘Uit gesprekken met politiemensen blijkt dat er meer begeleiding nodig is in het vertalen van de wet naar praktijk. De meeste politiemensen willen niet etnisch profileren, maar ze worden onvoldoende begeleid en getraind om dit tegen te gaan. Daardoor gaan ze af op hun eigen interpretatie van de wet of zelfs op hun buikgevoel.’ Tot zover de conclusies van AI.

Eerst correcte data vergaren

Op het terrein wordt er wel degelijk actie ondernomen. In 2017 startte de politiezone Mechelen-Willebroek met een project rond het verzamelen van belangrijke en cruciale data over de uitgevoerde controles. Dit project wordt begeleid door professor Sofie De Kimpe (Prof. Criminologie, VUB}. Doel van het project is het verzamelen van data en het verwerken ervan tot bruikbare informatie om eventuele problemen te detecteren. ‘Het probleem bleek te zijn dat er wel geregistreerd werd, maar onvolledig,’ stelt De Kimpe.

Het vergt ook veel inzet van middelen en mensen.

‘Zo wisten we vaak niet waar en wanneer de feiten hadden plaatsgevonden en ontbraken er ook gegevens die er voor zorgden dat we onze analyses niet konden maken. Op dat moment hebben we teruggekoppeld dat bewustwording cruciaal was. Daarmee bedoel ik dat je de agenten moet overtuigen van het belang van een goede registratie. Dat hebben ze dan meegenomen naar het korps. Ze moeten vooral de politiemensen overtuigen dat de data volledig moeten zijn. Dan kunnen we pas onze analyses uitvoeren. Zolang dat niet gebeurd is, hebben analyses weinig zin. Daar zijn ze nu mee bezig. Dit vergt natuurlijk een controlesysteem waarbij je de mensen aanmaant om hun data zorgvuldig bij te houden. Dit vereist een cultuuromslag en is niet evident. Het vergt ook veel inzet van middelen en mensen.‘

Politiewerk: een bedreiging

Bij Mario Thys van het NSPV worden de onderzoeken maar matig geapprecieerd. ‘Ik ervaar het alsof men wil aantonen dat wij ongeoorloofde controles doen. Ik werk met heel veel zones samen, en dat is niet de ervaring die ik heb.’

‘Wanneer voeren we controles uit? Meestal ben je op patrouille en zie je verdachte handelingen. Of er komt iemand naar je toe met een opmerking over iets dat hij gezien heeft. Je spreekt die personen dan aan met de vraag wat ze aan het doen zijn. Het is niet zo dat we automatisch naar een identiteitskaart vragen. Het is dus niet altijd een identiteitscontrole. We spreken mensen of groepjes aan. Als ze dat dan als een bedreiging aanvoelen, kan je de politie beter afschaffen en hopen dat sociale controle het overneemt en er op natuurlijke wijze een misdaadvrije maatschappij groeit.’

Wederzijds wantrouwen

Het gevoel bestaat dus op dit moment bij de politiemensen op het terrein dat hen steeds wordt verweten racistisch en gewelddadig te zijn. Ngo’s ondersteunen dit met eigen onderzoek, op basis van individuele casussen. Blijkt dit ook uit het onderzoek dat De Kimpe voert?

De Kimpe: ‘Daar kan ik nog niets over zeggen. Onze onderzoeker werkt nu aan een doctoraat hierover, maar dat wordt pas op het einde van dit jaar verdedigd en gepubliceerd. Zolang kan ik daar niet over communiceren. Maar u heeft het over individuele casussen… het zijn er wel véél, komende van verschillende organisaties… Je kan vandaag de dag enkel afgaan op wat er geweten is via de ngo’s en mensenrechtenorganisaties.’

Er moet vertrouwen gecreëerd worden, zowel van politie naar minderheidsgroepen als omgekeerd.

De Kimpe stelt dat de situatie op het terrein er een is van wederzijds wantrouwen. ‘Op de duur zie je dat telkens een agent iemand voor controle tegenhoudt automatisch de reactie volgt dat het over racisme gaat. Dat is gegroeid, dat is structureel ingebed in onze samenleving. Dat moet omslaan. Er moet vertrouwen gecreëerd worden, zowel van politie naar minderheidsgroepen als omgekeerd.‘

Wordt er niet te snel naar de term racisme gegrepen? Bestaat er niet zoiets als een slachtoffercultuur waaruit telkens de conclusie volgt dat racisme de oorzaak is van een controle? ‘Daar ben ik het niet mee eens’, stelt De Kimpe kordaat. ‘Het gaat wel degelijk over racisme. Een slachtoffercultuur vind je overigens ook bij de politie. Dat speelt langs de twee kanten.’

Nutteloze controles?

De aard van de controles speelt volgens De Kimpe een cruciale rol. ‘Er is geen probleem met gerichte controles. Wanneer je kan uitleggen waarom je controleert, wanneer je dat duidt door bijvoorbeeld te stellen dat er een signalement is binnengelopen, dan is er begrip. Ik heb ook al eens politiemensen bij mij in de aula. Dat is een zeer kritisch publiek, geloof me.’

Burgers hebben echt geen probleem met controles zolang die bijdragen aan de veiligheid van de maatschappij

‘Ik had er laatst één in mijn les en ik leg dan de nadruk op procedurele rechtvaardigheid: leg het gewoon uit aan de burger. Die man kwam twee lessen later bij mij en zei: “Ik heb dat eens geprobeerd wat u zei, en dat helpt wel degelijk. Ik heb iemand gecontroleerd en die heeft mij zelfs bedankt.” Burgers hebben echt geen probleem met controles zolang die bijdragen aan de veiligheid van de maatschappij, wanneer het iets oplevert voor de veiligheid in hun buurt. Het zijn de nutteloze controles die gepercipieerd worden als laster ten aanzien van bepaalde groepen mensen.’

Thys betwijfelt of er zoveel nutteloze controles zijn. ‘Zomaar zeggen dat de politie ongeoorloofde controles uitvoert is er ver over. Ongeoorloofd gebruik van de ANG (Algemene Nationale Gegevensbank, beter bekend als het rijksregister, nvda) is strafbaar. Tenzij men mij zwart op wit kan aantonen dat dit het geval is, moet men daar voorzichtig mee zijn. Ik voel het momenteel aan als een hetze tegen onze mensen. Als er zo’n gevallen zijn, moet men die binnen het korps aanpakken. Maar we zijn het beu dat alle politiemensen over dezelfde kam worde geschoren. Men moet zich trouwens eens de vraag stellen hoe onze allochtone collega’s — want die zijn er — zich voelen bij die aanvallen. Als er problemen zijn, moet men die aanpakken, punt, andere lijn.’

Rotte appels en Comité P

De mensen van de vakbond hameren telkens weer op het feit dat de rotte appels er uit moeten. Het zit hen hoog dat door die rotte appels heel het politiekorps besmet raakt.

‘Dat is ook zo iets dat steeds terugkomt in verhalen over corruptie en problemen,’ werpt De Kimpe op, ‘het gaat niet over rotte appels. Het gaat steeds over groepen. Niet over hele korpsen, maar wel groepen. Een alleenstaand geval komt zelden of nooit voor. Het is voor de korpsoversten ook moeilijk om hier tegen op te treden. Dat vergt een onderzoek naar de eigen mensen en dat druist in tegen de groepscultuur en de team spirit. Daarbij komt nog eens dat het moeilijk is om een bewijslast op te bouwen. Politiemensen weten hoe criminaliteit functioneert en weten dus ook hoe ze zo’n praktijken moeten toedekken. Maar als het lukt wordt er wel opgetreden. Kijk maar naar het geval van Mega Toby en Sproetje. Dat heeft men toch wel aangepakt.’

Waarom doen ze daar als parlementariër dan niets aan?

Thys beaamt dit. ‘Natuurlijk moet dat aangepakt worden. Daar zijn ook bevoegde instanties voor. Maar ik hoor dan bepaalde politici zeggen dat ze stapels klachten hebben liggen over politietussenkomsten. Dan is mijn vraag: wat heb je daarmee gedaan? Ben je daarmee naar de bevoegde instanties geweest, naar het Comité P? Dan zeggen ze dat het Comité P zijn job niet doet, dat alle klachten geseponeerd worden. Maar dat is toch hun controleorgaan? Waarom doen ze daar als parlementariër dan niets aan? Als ze constateren dat het niet goed werkt, is het toch hun verantwoordelijkheid om daar iets aan te doen?’

Thys vermoedt dat er wel eens iets anders achter zou kunnen zitten. ‘Misschien staan de resultaten van de onderzoeken die het Comité P voert — en dat zijn er toch een heel aantal op een jaar — hen niet aan. Als een klacht niet gegrond wordt bevonden, is dat misschien wel gewoon zo. Er zijn overigens genoeg voorbeelden van gegronde klachten waarbij de politiemensen wél vervolgd worden. En terecht. Ik kan dat niet genoeg benadrukken. Ik mag daar nog aan toevoegen dat een politieman twee keer voor dezelfde feiten gestraft kan worden. Een keer door het gerecht en dan nog eens bijkomend door het interne tuchtrecht.’

België loopt achter

Al bij al blijkt dat wat betreft etnisch profileren er weinig gegevens beschikbaar zijn en het over een zwaar beladen term gaat. Thys ging eens polsen bij zijn afgevaardigden. ‘Die etnische profilering ligt heel gevoelig. Er bestaat ook niet veel materiaal rond. Het gaat vaak over het zich geviseerd voelen. En dan grijpt men heel snel naar etnische profilering. Dat is niet altijd correct. Één van mijn mensen werkt in de Anneessenswijk. Daar wonen quasi geen autochtonen, dus als je daar dan een controle uitvoert, gaat het negen op de tien keer over iemand met een andere etnische achtergrond. Maar is dat dan etnische profilering? Nee toch?’

Uiteindelijk staat het onderzoek op dit terrein nog in de kinderschoenen. Er wordt momenteel een begin gemaakt met het vergaren van cruciale data om te analyseren. Resultaten zijn er nog niet.

Er zijn op dit moment gewoon geen data beschikbaar.

De Kimpe bevestigt dit en benadrukt het belang van dit onderzoek. ‘Er zijn op dit moment gewoon geen data beschikbaar. Je zou kunnen gaan kijken hoeveel identiteitscontroles er gebeuren wanneer de mensen de data systematisch invoeren, maar je stelt vast dat er soms ook gewoon een identiteitskaart wordt gevraagd voor visuele controle zonder dat de ANG wordt geconsulteerd. Je moet dus in eerste instantie zorgen dat er telkens geregistreerd wordt, daar gaat het Mechelse project over. Dan pas kan je gaan kijken wat het achterliggende verhaal is. België loopt hierin duidelijk achterop. Ik zie dit bijvoorbeeld in het kader van Covid-19. We hebben een Europees netwerk dat onderzoek doet naar identiteitscontroles. Vanuit bepaalde landen kan je de data opvragen om de controles te vergelijken tussen april 2019 en april 2020. Bij ons blijkt dit niet mogelijk.’

Waar zijn de leidinggevenden?

Verder erkent De Kimpe de houding van de vakbonden, al had ze graag meer stemmen gehoord van de politie zelf. ‘Nu hoor je enkel de vakbonden en die vertolken de mening van de mensen op het terrein. Dat is ook hun rol. Maar ik denk dat de leidinggevenden ook eens mogen spreken over de rol van de politie in de maatschappij. Zo neem je het óók op voor je mensen, maar niet door steeds in de verdediging te gaan. Dat kan constructiever. Het debat heeft momenteel weinig diepgang, het is een spel van wij tegen zij en dat brengt niets bij.’

Ik hoor zo weinig politiemensen, ik hoor ze zich zo weinig verdedigen.

Ze vervolgt: ‘Ik vind het overigens zo jammer dat de politie zelf nooit eens naar buiten komt met antwoorden. Ik hoor zo weinig politiemensen, ik hoor ze zich zo weinig verdedigen. De korpschef van Brussel, Michel Goovaerts, heeft nu na de rellen geantwoord en zijn verantwoordelijkheid benadrukt. Maar voor de rest hoor ik niemand! Het enige waar ze mee naar buiten komen zijn cijfers over het aantal camera’s dat ze bijplaatsen. Maar zich verantwoorden, zich verdedigen in het maatschappelijk debat over de plaats van de politie in de maatschappij: daar blijft het oorverdovend stil rond. Je hoort enkel de vakbond. Dat is problematisch. Ik zou zo graag eens een korpschef horen, de Vaste Commissie voor Lokale Politie die alle korpschefs vertegenwoordigt, onze Commissaris-Generaal… Ik hoor hen niet, ik hoor geen reacties! Wanneer je morgen een bedrijf aanvalt, dan ga je toch een antwoord krijgen van de CEO, of toch ten minste van zijn woordvoerder.’

Hoop voor de toekomst

Er is nu een begin gemaakt met onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek naar de problematiek in België. De Kimpe hoopt dat de politie met de resultaten aan de slag gaat, zoals in Mechelen. ‘Het onderzoek handelt over identiteitscontroles en hoe die in België gebeuren. Hoe kijkt de politie daarnaar, wat willen ze daar mee bereiken? Waarom wordt dat zoveel gebruikt? Op die vragen wordt een antwoord gezocht. Het is enkel Zone Mechelen-Willebroek die op eigen houtje daarmee aan de slag is gegaan en daar zelf een verhaal aan heeft gekoppeld. Ze hebben ons om wetenschappelijke feedback gevraagd. De bedoeling is om de juiste parameters te definiëren die noodzakelijk zijn om met de geregistreerde gegevens aan de slag te gaan.’

‘Ik ben er van overtuigd dat Mechelen hier ook iets mee gaat doen. Het siert de mensen van het Mechelse korps overigens dat zij de enigen zijn geweest die de opportuniteit hebben gezien om er iets mee te doen. Ik vind het ook jammer dat men hen hiervoor zo op de kap zit. Het enige korps dat het lef heeft er iets aan te doen, er mee naar buiten te komen en er zijn mensen mee te belasten.’

Er is behoefte aan duidelijkheid over etnisch profileren.

Er is behoefte aan duidelijkheid over etnisch profileren. De resultaten van dit onderzoek kunnen hopelijk duidelijkheid brengen in de problematiek. Dan kan men aan methodes gaan werken om op het terrein het nodige te veranderen. In ieders belang. Dat van de burger, maar ook dat van de politie. We kijken uit naar de publicatie van de onderzoeksresultaten, benieuwd naar welke conclusies naar boven komen. We zijn nog meer benieuwd naar wat er met die conclusies gedaan gaat worden. De huidige stellingenoorlog tussen ngo’s en politievakbonden kan niet blijven duren. Het is hoog tijd voor goed gefundeerde en concrete actie van de verantwoordelijken.

Winny Matheeussen