1614 - DE GROTE OORLOG : DE HERDENKINGEN ZIJN BEGINNEN

I) INLEIDING

De Krant van West Vlaanderen… Een stil weekeinde vol persoonlijke herinneringen bij ’t lezen van een werkstukje in dit weekblad uit de Knack-stel. Vòòr het was overgenomen, heette dat blad Het Iepers Nieuws, en nog vroeger ’t Iepertje. Maar helaas! Waar is der Oud’ren fierheid nu gebleven!!!

Ons moeder (°1902) heeft de Grote Oorlog ’14-’18 van het begin tot het einde meebeleefd in het Oostendse hinterland, en is pas (om den brode) de Verwoeste Gewesen ingetrokken in 1919, toen de Tjangs (Chinezen) ofwel in de lucht gevlogen, ofwel gedaan hadden met het front te ‘effenen’. Ze had 3 van haar oudere broers vier en drie jaar in de loopgraven gehad o.a. bij Steenstraete in het Ieperse, en toen ze na de oorlog daar onze Pa ontmoette, wilde geen van deze Oudstrijders naar die vervloekte streek terugkomen om mee te lachen en te dansen op hun trouwfeest.

Onze Pa (°1904. St Jan-bij-Ieper) was heel de oorlog met gans de familie met hebben en houden naar Amiens (Frankrijk) gevlucht en kende de streek, zelfs onherkenbaar verwoest,  dus op zijn duimpje. Zij waren het eerste trouwers dat in ‘de stenen kerk’ was kunnen trouwen (1924) want tot hiertoe waren alle openbare gebouwen, zelfs de kerk als de school, in houten barakken van ‘Wederopbouw’ gevestigd.

Het duurde (zo heb ik altijd horen veertellen) tot de Menenpoort ingehuldigd moest worden (1929) voor die broers durfden/wilden terugkomen op de plaats waar ze die oorlogsjaren hadden doorgebracht. Als kind heb ik de vergeelde foto’s gezien, van die 2 Nonkels aan het Gas-Memorial der Fransen op ’t Wieltje, waar volgens het artikel hieronder, de eerste gasaanval heeft plaatsgevonden.

In een recente uitgave van de Heemkundige kring van St Jan, staat een foto van mij en mij  klasje van het 1^ste Leerjaar, op dezelfde plaats, genomen in 1942 op de toegangstrappen naar dat monument.

Later heb ik gelezen, dat daar de beslissende wending van de oorlog op een haar na, NIET is gebeurd.  De Fransen, totaal verrast door die aanval met dat onbekend wapen, waren gedood, gevlucht of verlamd, maar de Duitsers waren (onbegrijpelijk) niet voorzien om in de bres te springen.

Dagen voordien waren daar, onder strenge geheimhouding, die rare stalen cilinders in  de grond gestopt. Alleen de Duitse genie-officieren wisten wat er zou gebeuren, wnat om militair tactische redenen werd de eigen infanterie niet eens ingelicht. Wist er trouwens wel iemand precies wat er ging gebeuren, eenmaal die dingen werden open gedraaid?  

Hadden ze wel de nodige voorzieningen getroffen om mankracht in de bres te gooien, dan konden de Engelsen in de vooruitgeschoven ‘Ypres Salient’ in de rug worden aangevallen, en was het front meteen opengebroken. Want een paar kilometer verder westwaarts waren de Duitsers er dezelfde nacht eveneens in geslaagd om Het Sas van Boezinge in te nemen (weeral onverwacht) en zouden de geallieerde troepen aan de IJzer van Boezinge tot in Nieuwpoort ook zijn omsingeld.

Maar de Duitse troepen te velde geloofden niet meer zo sterk in de overwinning in 1917  als 3 jaar voordien. De echo’s van de Arbeidersopstand in Sint Petersburg (Pantserkruiser Potemkin) deden hun werk en ook de strijders van de twee partijen van het Westelijk Front waren moe.

Herberg ’t Wieltje is al lang geen herberg meer, want verbouwd tot een mooie fermette in een of andere non-style. Nicolaas de Kanonnier, die van hieruit op deze hoogte in vroegere jaren de Franse koning die Ieper weer eens belegerde, bijna de kop afschoot (en daarvoor achteraf bevorderd werd tot Kanonnier des Konings), is een volksheld geworden, die alleen nog bij de Kattestoet tevoorschijn komt.

Het gehucht ’t Wieltje van hooguit 20 huizen, ligt al jaren een beetje verloren in een bocht van de Oude Baan waar niemand nog komt, zodat het gras er tussen de kasseien welig groeit, omdat de weg naar St Juliaan en verder naar Roeselare er rechtgetrokken werd.

Amper een paar honderd meter verder, meer Ieperwaarts, komt U op het gehucht De Potyze met op de Zonnebekesteenweg St Charles, de reusachtige Franse militaire Begraafplaats, die als inspiratie gediend heeft voor de versregel ‘row on row’ van het ‘In Flanders Fields-gedicht.

III SLOT

Toeval of niet, maar precies vandaag wordt er alarm geslagen voor de 35.000 ton gifgas-bommen die enkele  meter voor de vloedlijn van Heist, in 1919 op een zandbank werden gedumpt. De ‘Oorlogsschade’ die het verslagen Duitsland voor de opruiming betaald heeft, zal weeral, lijk in het Ieperse, naadloos in de verkeerde tricolore zakken zijn terecht gekomen. Vive la Belgique en de rest moet zijne kop houden! Elke boer in de Westhoek zal graag bevestigen wat hun land hen jaarlijks oplevert aan het achtergelaten oorlogstuig van straks 100 jaar geleden…

Precies op die plaats in zee, voor de kust van Heist, leed de grootvader van mijn schoonpa daar in 1928 schipbreuk met zijn vissersloep, de N25. Weken later spoelde zijn verhakkeld lichaam aan in Knokke, terwijl nog veel later bericht kwam dat een onbekend lichaam van een jonge man, zijn zoon?, op Walcheren was aangespoeld en er in een massagraf was begraven. Walche’ren was tgoen, in 1928, aan de andere kant van de wereld…. Het duurde al een hele lange dag, om met de tramp van Lombardsydet in Knokke en terug te geraken….

De N25 was geregisteerd in Nieuwpoort, maar de familie was afkomstig van Lombardsyde, de plaats Noord-Oost van de Ijzer-monding, die andere plaats zoals beschreven in bovenstaand artikel, waar er voor ’t eerst gifgas werd gebruikt.

In de archieven van het Visserij Museum in Oost Duinkerke ligt het verhaal van de N25 bewaard met foto’s van het in Heist aangespoeld wrak, waarop het vastgebonden dode lichaam van de meevarende matroos. De dagbladen van toen vermeldden, weken na het ongeval, dat deze onder zeil varende vissersloep, vergaan was in een zwarte januarinacht vol storm en ontij. Maar Meetje heeft tot aan haar dood volgehouden, dat Pee, ervaren zwemmer en boom van een vent, een ervaren visser van vader op zoon, was uitgevaren via de IJzermonding bij stille maneklare vriesnacht. Maar het verhakkeld lichaam van haar man had niemand, toen het begraven werd in Knokke, niet meer mogen zien..

Meetje heeft altijd beweerd dat er ‘iets anders’ was gebeurd, voortgaande op de uiteen gereten wrakstukken, maar de Pastoor van Lombardsyde die zei dat ze niemand of niets zonder bewijzen in opspraak mocht brengen, raadde  haar af daarover nog veel te vertellen. Dat ze in plaats daarvan regelmatig een Wees Gegroetje moest komen bidden in de kerk, voor O.L. Vrouwke, Sterre der Zee.

De nagedachtenissen van de op zee gebleven vissers vindt U nog altijd links vooraan in de kerk van Lombardsyde. Met daarvoor, de zwijgende offerblok waarin zovele generaties vissersvouwen hun laatste bijeen geschraapte muntjes zijn komen offeren voor de zielerust van hun Geliefden. Zelfs vandaag brengt die offerblok nog rijke vruchten voort….