MET SNELTREINVAART DOOR DE DAGEN

A.D. vrijdag 17 augustus 2012xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Wat volgt is een uitgebreid stukje heimwee-literatuur die best te genieten valt mits men er de nodige tijd aan besteedt. Met, als het enigszins kan, een lekker glaasje wijn onder de hand.

Want amaai mijne frak! Het is zware paté! Moet ook om de driedubbel gepantserde brulapen die de Katholieke Kerk te lande willen onderspuiten te weerstaan. Zoals een collega onlangs schreef : Van Gheluwe is niet de Kerk. Stout Rogeetje is een arrogant omhoog gevallen profiteurke die uit puur egoïsme zijn eigen Instituut onnoemelijke schade heeft toegebracht. Samen met Daneels (en anderen) zijn zij verantwoordelijk voor meer kwaad die ze de samenleving hebben aangedaan, dan ze ooit in geen 10o mensenlevens zullen kunnen goedmaken. Moord en doodslag hadden hen gemakkelijker kunnen vergeven worden.

Bitter Lemon toont ons hieronder waar de klepel hangt. Niemand is verplicht de schilderij die ik mooi vind, even mooi als ik te vinden. Over de graad van schoonheid kan van gedachten gewisseld worden, maar nooit over de schoonheid zelf.

Er bestaat een wijdverspreide opvatting dat primitieve volken uitgaan van een magisch-religieus wereldbeeld, dat vervangen wordt door een rationeel wereldbeeld zodra de wetenschap op gang komt.

Het werk van Levi-Strauss en zijn leerlingen probeert de cultuur van de primitieve volken op een wetenschappelijke manier te benaderen. Hoewel de term « beschaving » dankzij dit werk niet is voorbehouden aan de culturen waar het magisch-religieuze wereldbeeld verdrongen is door het wetenschappelijke, heerst nog alom de mening dat het magisch-religieuze onverzoenlijk is met het wetenschappelijke wereldbeeld.

Een magisch-religieus wereldbeeld zou een obstakel vormen voor de wetenschap en vanaf het moment dat de wetenschappelijke kennis voor waar wordt aangenomen, betekent dit dat de magisch-religieuze waarheden verouderd zijn. Magisch-religieuze denkbeelden komt men nog wel tegen in de moderne beschavingen, maar deze hebben zich teruggetrokken tot de persoonlijke levenssfeer. Deze visies zijn slechts onderdelen van een persoonlijke geloofsovertuiging, die op wetenschappelijk en politiek vlak geen invloed meer hebben.

« Vroeger dacht men dat de aarde plat was, en de planeten rondom haar draaiden. Nu weten wij dat de aarde rond is en de zon zich in het centrum bevindt. »

« De kosmologieën die de hemel en de hel een plaats gaven en theorieën die uitgaan van een Schepper zijn niet meer relevant en hebben geen enkele wetenschappelijke waarde. Dankzij Copernicus, Galileo en Darwin heeft de wetenschap het obscurantisme overwonnen. »

De benadering van de werkelijkheid in het westerse denken gaat uit van causaliteit. Aan de hand van logische, overtuigende beredeneringen komt men tot logische argumenten, waarmee men een andere mening kan weerleggen. Zo kan men vanuit observatie en rekenkunde argumenten aanvoeren dat het veel eenvoudiger is om de aarde in het midden van het zonnestelsel te plaatsen.

Het streven van een dergelijke, rationele benadering is doorgaans om een exclusieve denkrichting aan te geven. De gesprekspartner wordt in zekere zin genoodzaakt de nieuwe mening te beamen.

Een andere manier om de werkelijkheid te benaderen noem ik in dit artikel de « analogische ». « Magisch-religieus » is een misleidende term, want het gaat in deze opvatting niet over magie, noch over een subjectieve levensovertuiging.

De analogische benadering, die in alle tijden en in alle beschavingen voorkomt, is te vergelijken met een schilderij. Binnen een kader worden verschillende concrete zaken weergegeven aan de hand van een compositie. De compositie is geen gevolg van een « logische beredenering », maar volkomen afhankelijk van de vrije wil van de schilder. Het schilderij geeft de werkelijkheid weer. Maar dat wil niet zeggen dat de werkelijkheid er altijd zo uit moet zien. Het feit dat een schilderij een Italiaans landschap afbeeldt, wil niet zeggen dat alle landschappen in Italië er zo uitzien. Het geeft in een bepaald kader een concreet beeld dat niet universeel is, zoals een alomvattende theorie over landschappen zou doen.

Er bestaan dus twee benaderingen van de werkelijkheid die verschillende beelden weergeven.

De ratio biedt geen antwoord op een vraag als « Waarom overkomt dit mij ? » maar « Wat is er gebeurd » en « Hoe is dit gebeurd ».

De analogie zoekt de reden en betekenis van een gebeurtenis, terwijl de dialectiek zich concentreert op het feit zelf.

In West-Europa hebben deze verschillende benaderingen soms geleid tot heftige confrontaties, waarbij één van de twee benaderingen het onderspit moest delven, met als resultaat dat de twee wereldbeelden elkaar lijken uit te sluiten.

De latere pogingen om deze twee met elkaar in overeenstemming te brengen zijn nooit echt overtuigend geweest : het werk van Teilhard de Chardin kan men een modeverschijnsel noemen en de bewering dat de wetenschap zich op een ander niveau afspeelt dan de kennis die wij vanuit de religie (in ons geval de Bijbel) hebben, is wat mij betreft onbevredigend, aangezien de religie voor de gelovige de ganse werkelijkheid omvat.

In een beschaving als die van China bij voorbeeld hebben beide benaderingen elkaar aangevuld, zonder elkaar uit te sluiten, met een zeer ontwikkelde wetenschap, cultuur en geneeskunde tot gevolg.

Bekende teksten die uitgaan van een analoge benadering zijn de Historiën van Herodotus, of de Bijbel ; in het bijzonder het boek Leviticus. Voor de moderne lezer lijkt dit boek weinig te zeggen : een opeensomming van wetten en voorschriften die voor de Christenen niet meer van toepassing zijn, en die bovendien weinig logisch zijn : een onderscheid tussen reine en onreine dieren, verbod op het koken van vlees in melk, kledingvoorschriften...

De geëmancipeerde lezer van de 21e eeuw wil weten waarom dingen verboden zijn. De enige reden die de Bijbel aangeeft is dat de geboden gehouden moeten worden « omdat God heilig is ». Of : « Gedenk de sabbatdag, want... op de zevende dag rustte (God). »

De argumenten die een analoge benadering geeft, hebben betrekking op God, de heilsgeschiedenis of een ander gebod. Zo vinden de heiligheidsvoorschriften met betrekking tot de priesters in Leviticus hun analogie in de voorschriften met betrekking tot de Tabernakel. De mens vindt zijn analogie in de Tempel van God.

De voorschriften zijn niet gebaseerd op een theorie of op een ideologie, maar op concrete zaken of gebeurtenissen uit de cultuur en vinden aan de hand van gebruiken, voorschriften en wetten hun plaats en betekenis. Al deze restricties, handelingen en uiterlijke vorm is wat wij « cultuur » noemen. Een analoge benadering geeft vorm aan een cultuur, een identiteit en een beschaving.

Zo kan men spreken van een joods-christelijke cultuur in Europa waar het dagelijks leven mee doortrokken was. De confrontatie met het rationele denken en de uitkomst daarvan heeft deze cultuur aan het wankelen gebracht.

Naast een verarming van de cultuur heeft de overwinning van het rationalisme op de traditionele wereldbeelden ook een verarming van de wetenschap zelf met zich meegebracht.

Het rationele wereldbeeld en het analoge wereldbeeld vullen elkaar namelijk aan.

Zo is de kinetische theorie van het gas bijvoorbeeld ontwikkeld aan de hand van de analogie met de beweging van de biljartbal.

Het verschil tussen de twee benaderingen zit hem niet in de mate van abstractie, noch in de mate van het geloof van de onderzoeker, maar in de waarheid, de werkelijkheid die wordt onderzocht. Een analoge benadering geeft een globaal inzicht van de werkelijkheid. De analogie rijmt waarheid met rechtvaardigheid. De rationele dialectiek zoekt het niet zo ver. Rechtvaardigheid is te alomvattend voor de rationele pragmatiek. Aangezien zij slechts in de kaders van de categorieën van tijd en ruimte kan denken, gaan haar beweringen niet verder dan de korte termijn.

De overredingskracht die eigen is aan de rationele benadering, maakt dat zij de neiging heeft, een principe als autoriteit naast zich neer te leggen. Dit verklaart de conflicten waarmee kerk en staat mee te kampen hebben gehad in de loop van de geschiedenis.

Het feit dat het rationele wereldbeeld uitgaat van een hermetisch gesloten werkelijkheid, heeft deze benadering de neiging geen plaats te laten voor andere inzichten.

Een rationele benadering van de werkelijkheid leidt tot argumenten en is daarom ideaal voor politieke doeleinden.

De opkomst van het exclusieve rationalistische gedachtengoed gaat gelijk op met die van de democratie.

Emancipatie eist inspraak op grond van argumenten, vaak ten koste van traditionele autoriteiten. Het is niet toevallig dat het rationalisme in Griekenland is ontstaan. Terwijl bij Herodotus in zijn Historiën en bij Plato in zijn dialogen rationalisme en analogie samengaan, ziet men met Thucydides en vooral Aristoteles een wetenschappelijke benadering die het religieuze uitsluit.

De aristotelische logica heeft als vertrekpunt denk-categorieën die reeds vast staan. De analoge benadering gaat aan deze denk-categorieën vooraf.

In de Chinese Han-beschaving heeft de analogische wetenschap een belangrijke rol gespeeld voor de instandhouding van de monarchie. De Keizer stond als persoon model voor het universum. Vanuit deze analogische basis ontwikkelden zich de kosmologie. Alle maten en classificaties van de wetenschap, maar ook de architectuur, het onderscheid van kleuren en seizoenen vond zijn oorsprong in de Keizer zelf.

Vanaf het moment dat de traditionele structuren onvoldoende draagvlak hebben op maatschappelijk vlak kan men spreken van een decadente cultuur.

Een typische reactie van bepaalde conservatieven is om koste wat het kost vast te houden aan de uiterlijke vormen van deze traditionele structuren. Sommigen trekken zich terug en zetten in kleiner verband het traditionele levenspatroon voort, afgescheiden van de boze buitenwereld. Een dergelijke instelling onderhoudt het beeld dat conservatieven autoritair en sektarisch zijn.

Anderen leiden een kruistocht tegen het modernisme en denken deze te kunnen bestrijden met dezelfde wapens waarmee de traditionele autoriteiten ooit zijn verslagen: rationele argumenten, reactionaire ideologieën, zoals bepaalde creationisten of conservatieve politici doen.

Zolang het rationele niet samengaat met de analogie, is deze denkstrijd echter bij voorbaat zinloos.

Ondanks het feit dat traditionele structuren hun autoriteit op maatschappelijk vlak hebben verloren, bestaan er nog altijd bolwerken die het conservatieve gedachtengoed ondersteunen en nieuw leven inblazen.

Eén van de oudste tradities waarin de analogie concreet wordt beleefd is het avondmaal, of eucharistie. In tegenstelling tot wat sommigen beweren of denken, is dit sacrament niet een « onderonsje » om de zondige wereld te ontvluchten. De brood en de wijn wordt opgedragen voor « het leven der wereld » in gedachtenis van, of door verandering in, het Lichaam van Christus.

Vanuit dergelijke ontmoetingen ontstaat een authentieke conservatieve levenshouding, die het reactionaire, sektarische en zuiver rationalistische overstijgt

Alles samengeteld en gedeeld door twee : ja, ik weet het : de driedubbel geharnsten willen altijd, als ze ergens vastlopen en ongelijk zouden moeten bekennen, de luchtige toer op. Ontwijken dus, zoals alle Linxen, en de lachers op hun hand proberen te krijgen. Zielig! Echt zielig!

Waarom ze bvb de transsubstantiatie van brood en wijn in de Mis belachelijk willen maken, is mij een raadsel. Want wat is er verkeerd aan, zin dank uit te spreken voor ons dagelijks voedsel die Moeder Aarde ons voortdurend opbrengt? Dat dit gebeurt met wat ceremonie omgeven, en met woorden die niet iedereen bevallen, is bijzaak. Hoofdzaak is de samenleving voortdurend te herinneren, dat niets zo maar vanzelf gebeurt. Dat naast het werk van de boer op het veld, ook een eigen inspanning is vereist. En neen, in onze Beschaving hebben wij daarbij, niet zoals de Chinezen, altijd de Keizer links laten liggen.

Het is maar sedert de Franse Revolutie dat de Keizer stilaan de plaats van Ons Heer heeft ingenomen. Maar helaas! Diens Vrijheid, Gelijkheid, en Broederlijkheid hebben lelijk gefaald en hebben sedertdien de wereld in brand gezet. Wat meer is : ze brachten het goddeloos communisme met zich mee, en nog erger, ze kaapten het begrip christelijke naastenliefde, om er het socialisme van de kleine man van te maken. Iedereen weet, wat er daarvan is geworden : een nieuwe bovenklasse, veel erger dan de vorige, waar vroeger nog tenminste de schijn werd opgehouden. JaJan vallen en opstaan, noemt men dat..

Geen bezwaar dat iemand nu een tweede fles wil opentrekken.