Mijn meer dan 40 jaar ervaring met tuinieren en het telen van vele
soorten (klein)fruit zonder scheikundige bemesting en - spuiten wil ik
meedelen en zelf nog bijleren.
Voor de fruitliefhebber
27-01-2008
Pomologie (Vervolg 1)
Pomologie (Vervolg 1)
Het elan van Mons en omgeving verspreidde zich over de rest van het land.
De Doyenné dhiver, die mooie
bewaarvrucht, werd bij het begin van de jaren 1800 bekomen door de Capucijnen
van Leuven. Chatillon, oud directeur van het park van Enghien vond de Belle de Flandre of Fondante des bois in een bos in de
omgeving van Aalst, eveneens bij het begin van de 19 de eeuw. Rond 1790 had men
te Perk bij Vilvoorde een excellente en magnifieke peer ontdekt. De moederboom
bestond nog in de tijd van Theyskens tegen de duiventoren van de hoeve Dry
Toren, die ooit nog de woning was van de schilder David Teniers. In de
omgeving van Vilvoorde spreekt men nog van Dry Toren, maar Van Mons herdoopte
het ras als Beurré Diel.
De Double Philippe of Beurré de Mérode, van onbekende
oorsprong, die toen al meer dan een eeuw bestond, werd actief gepropageerd.
Fortuné de Raismes, goudsmid te Enghien won in 1820 de Fortuné. Dezevariëteit, vermeerderd door Parmentier wordt soms Beurré Parmentier genoemd.
Te Mechelen won graaf Coloma in 1808 de Urbaniste, fruit van eerste kwaliteit. De moederboom bestond nog in de tijd van de schrijver. Nog te
Mechelen vond Nelis, raadgever aan het hof, tussen zijn zaailingen de Colmar Nelis.
De merkwaardige successen van de diverse zaaiers, en knappe vondsten
hebben bij het begin van de eeuw geleid tot een grote pomologische beweging,
waarvan prof Van Mons het voortouw nam.
Als Hardenpont de eerste en meest illustere zaaier was, dan was Van Mons
de grote bevorderaar van de goede peren. Hij gaf sterke impulsen aan de
fruitcultuur. Aldus mag hij terecht beschouwd worden als de grondlegger van de Belgische pomologie.
Van Mons werd te Brussel geboren in 1765. Hij deed zijn studies te Mol,
dat toen een bekend college had, evenals meerdere gemeenten in De Kempen, o.a.
Testelt waar P. Beckx, de oud generaal van de Jezuïeten studeerde. Tussen
haakjes dient gezegd dat de colleges van die tijd niet uitblonken in luxe. Dit
van Testelt was opgetrokken in leem en de principaal, een zekere Peeters,
keerde na het lesgeven onmiddellijk terug naar zijn ploeg.
Van Mons werd door de het Frans Republikeins Bestuur gelast met de
lessen scheikunde en natuurkunde aan de centrale school van departement van de
Dyle. Hij bekwam de titel van apotheker en doctor in de geneeskundevan de faculteit te Parijs. Tussen 1815 en
1830 gaf hij cursussen natuurkunde en landbouwkunde te Leuven.
Van Mons was een geboren tuinier. Vanaf zijn kinderjaren hield hij zich
bezig met het zaaien van nieuwigheden. Voor dit doel gebruikte hij opeenvolgend
telkens de nieuw bekomen pitten van peren. Met dit systeem bereikt men bijna
voortdurend behoorlijke, maar geen uitmuntende vruchten.
Van Mons kweekte aldus een grote hoeveelheid nieuwe vruchten, waaronder
meerdere goede, doch slechts enkele van eerste kwaliteit. Hij bezat te Brussel
een kweektuin met 80.000 exemplaren, de meesten zaailingen van hem.
In 1819 werd hij plots onteigend op grond van publiek nut. Wat hij nog
van zijn dierbare bomen kon redden bracht hij over naar Leuven.
Maar het lot achtervolgde Van Mons en in 1834 werd zijn aanplanting weer
verstoord om er een gasfabriek te bouwen.
In 1840 kocht Alexandre Bivort wat er nog overschoot van de bomen van
Van Mons en bracht ze in 1844 over naar Geest-Saint-Remy.
Van Mons stierf in 1841.
Als Van Mons, zeer actief man, met relaties met pomologen over gans
Europa, grote diensten bewees aan de kwekerij en het vermeerderen van de
excellente perenrassen, dan had hij anderzijds de grote fout de namen te
veranderen die zij droegen op de plaats van hun ontstaan.
Aldus veranderde hij de Dry Toren in Beurré Diel; Fondante des bois in
Beurré Davy ; De Orpheline dEnghien in Colmar Deschamps, enz.
De beste rassen door Van Mons gewonnen zijn: Colmar dArenberg, Comte de Flandre,
Conseiller à la Cour, Nec plus Meuris, Nouveau Poiteau, Thompson.
(Vervolgt. Hoe verder ik dit lees, hoe
meer ik onder de indruk kom van wat toen verwezenlijkt werd!)
De eerste rij is kompleet : allemaal laatrijpende rode bessen,
telkens in tweevoud. Rassen: Tatran, Mulka, Redpoll, Redwing en nog een
onbekende.
De plantvoor werd verbeterd met bentoniet, het beste kleimineraal en met
basalt, een hard vulkanisch gesteentemeel, dit voornamelijk om het vocht beter
vast te houden. Verdere afdekking met compost en oude paardenmest. In de zomer
kan hier nog grasmaaisel bovenop komen om de verdamping te remmmen.
Ik had 2 draden gespannen: op 60 cm en op 1,70 m. Met binddraad werd een
bamboestok aan de bovenste draad vastgebonden. Hij steekt er nog een 15 tal cm
bovenuit. De stok steekt samen met de opgaande tak in dezelfde binder aan de onderste draad, waarmee ook
de opgaande tak een eerste maal wordt vastgezet. Hij steekt er 10 tal cm door.
Daar de bamboestok niet in de grond steekt blijft hij meegaan. In de grond zou hij
na een paar jaar gerot zijn. De opgaande tak wordt er tegenaan gebonden om
volledig vertikaal te groeien. Het is de bedoeling dat de tak zo vlug mogelijk
tot ongeveer 1,80m groeit.
De planten staan op 50 cm van elkaar. Tussenin heb ik enkele stekken
gestoken. Vroeger kweekte ik 2 of 3 takken, nu blijft het één spil. De onderste
takken, beneden ongeveer 60 cm werden verwijderd.
Tegen regen beschermde late rode bessen kunnen blijven
hangen tot ongeveer Allerheiligen.
(Ik vind het de moeite om deze enkele bladzijden te
vertalen. Zo leer ik er ook mee. België was toen de
wereldtop voor het ontwikkelen van nieuwe peren)
De peer is reeds lang bekend. Homerus, meer dan 1000 jaar voor Christus,
maakt er melding van. Theophrastus,300
voor Chr. citeert deze in zijn Historie der Planten. Plinius in de Romeinse
tijd spreekt al over een groot aantal variëteiten. Caesar vond hier nog geen
fruitbomen. Later brachten de Romeinen die naar onze streken. Tijdens de
Middeleeuwen blijft men vaag over peren. In de 16 de eeuw is het Keizer Karel
die de fruitteelt en het wijnmaken bevordert.
In het midden van de 18 de eeuw komt de grote doorbraak. In Frankrijk en
in België teelde men slechts enkele goede peren. Besi de Chaumontel is tot op heden nog bekend. Verder de Bon
Chrétien dEspagne, de Beurré gris of roux, de Bergamotte Crassane, de
Colmar dhiver... Maar naast deze
behoorlijke peren waren de meesten van minderwaardige kwaliteit en reeds lang
verdwenen.
Dan verschijnt abbé Nicolas Hardenpont op het toneel, geboren te Mons in
1705. Hij studeerde aan de universiteit van Leuven, werd priester en vestigde
zich in zijn geboortestad. Zijn tuin ligt net buiten de porte dHavré. Hij zal
ons enkele uitstekende rassen nalaten. Beginnen we met de koningin der peren,
de Passe Colmar, bekomen in 1858.
Dan de Beurré dHardenpont. Verder
komen nog de Beurré Rance, de Délice dHardenpont en de Fondante du Panisel.
Hardenpont stierf in 1774. De tuin bleef in de familie en Theyskens
vermeldt dat men in zijn tijd er nog de moederboom van de Beurré dHardenpont
kon zien.
Hardenpont werd de eerste perenzaaier. Voordien was er enkel het toeval.
Zijn voorbeeld werkte aanstekelig.
Zo won Capiaumont, apotheker te Mons de uitstekende Beurré Capiaumont. Donnat Leclercq, tuinier te Doornik, bekwam in 1770
de Calebasse à la Reine. Labbé
Duquesne, eveneens te Mons, zaaide rond 1809 de Marie-Louise. Nog te Mons was er Nicolas Liart met in 1808 zijn Beurré Liart, beter bekend als Beurré Napoleon. (Vervolgt)
Marcela
is een zeer vroege herfstframboos, een van de laatste verwezenlijkingen van de reeds
18 jaar gepensionneerde Dr Derek Jennings, destijds de grote onderzoeker op het
Scottish Crop Research Institute.
De variëteit is
geschikt voor grootschalige productie en het fruit heeft een excellente
houdbaarheid en uitstalleven (shelflife). Marcela rijpt in dezelfde periode als
Autumn Bliss.
Bij proeven zowel
in Kent als in Chili droeg Marcela meer dan 20 % meer dan Autumn Bliss.
Bij een proef in Portugal
gaf Marcela een opbrengst van 20 ton/ha met een gemiddeld besgewicht van 4.Og.Joan Squire, een door D. Jennings vroeger
ontwikkelde, late herfstframboos haalt 18.3 ton/ha en 4.3g gemiddeld
besgewicht.
De
vruchten blinken, zijn hel rood en vertonen geen neiging tot verdonkeren, zoals
dit het geval is met Autumn Bliss.
Momenteel worden
door de firma Meiosis, gevestigd te East Malling, proefplantingen aangeboden
aan de Engelse kleinfruittelers.
Bij Theyskens en
Leroy tref ik nooit een aanduiding betreffende ziektegevoeligheid aan. In welke
mate kwamen schurft, meeldauw en kanker vroeger voor?
Zijn er oudere
bronnen die hierover wel berichten?
Willy Mahieu in zijn voor de liefhebber
onmisbaar werkje Appels en Perenlaagstammige
fruitbomen van A tot ZISBN 90-209-6010-5
is ook in dit verband een gedegen bron. Bij mijn weten vind je deze deze
gegevens nergens anders zo duidelijk.
Op kwee is een
tussenstam nodig. t Best is de onderstam kwee Adams. Gaat goed op hoogstam.
Zwakke groeier met afhangende takken. Goede vruchtbaarheid.
Vruchten onder de
middelmaat, zalmkleurig vlees, zeer fijn, smeltend, zeer saprijk, zeer zoet,
aromatisch, laatrijpend. (Ten tijde van Theyskens eind maart.)
Plukken tweede
helft oktober; eetrijp januari-februari.
Dit ras werd in
1830 te Mechelen gewonnen door majoor Esperen en opgedragen aan zijn vrouw
Joséphine Baur.
10. Passe-Colmar (als leivorm tegen een zuidermuur).
Gemiddelde
groeikracht, zeer vruchtbaar op zekere leeftijd.
Vrucht: gemiddeld,
gele pel metrosse vlekken. Smeltend,
uiterst sappig vlees, wijnachtig, delikaat aroma. Verrukkelijk fruit, de
koningin der peren, te eten van december tot februari.
De Passe-Colmar is
een Belgische peer, gewonnen te Mons door abbé Hardenpont in 1758.
Matig groeikrachtige
boom, wordt na enkele jaren wel zeer vruchtbaar. Warrige takvorming.
Greffé
sur cognassier on le cultivera de préférence en contre-espalier ou en buisson
. (Deze teeltvormen worden later uitgelegd.)
De beste vorm voor
dit ras is evenwel de hoogstam.
Middelmatig grote
vruchten, op leivormen veel groter.
Vruchtvlees half
smeltend, zeer sappig, zoet, wijnachtig, zeer fijn aroma. Rijp: november;
bewaart tot januari, soms nog later. Vraagt wel een goede grond. Stelt teleur
in compacte, vochtige, koude gronden.
Deze grond kan men
wel geschikt maken door ophoging van een dertigtal cm met verbeterde grond en
dan te planten.
Besi de Chaumontel
is een oud Frans ras, in 1675 beschreven door de Franse pomoloog Merlet. Chaumontel
ligt niet ver van Chantilly, in het departement Seine-st-Oise.
De teelt van peer
als Contre-Espalier, net als in fuseau (zie vroeger) is eigen aan de
kweeonderstam en is de beste vorm voor kleine (moes)tuinen.
De contre-espalier
is de vrijstaande leiboom.
Hij wordt
ondersteund door een of andere (paal en draad)constructie met een hoogte van 2
tot 3 m.
Er zijn
verschillende vormen. Het meest voorkomend is de cordon verticale ou oblique
(enkelvoudige verticale snoer) Theoretisch kan men planten op 30cm van elkaar,
maar 40 à 50 cm is gebruikelijker.
Soms teelt men ook
dubbele verticale snoeren.
De cultuur als
liggend snoer aan een draad op 40 50 cm boven de grond, om als afboording te
dienen, is in het algemeen niet aan te raden. De heer Theykens had met bepaalde
rassen succes. De Poire de Tongre of Durondeau gaf hem jaarlijks een flinke
opbrengst magnifieke vruchten.
De
Buisson of Struik
De eerste twee jaar
jaar gaat men te werk als voor de vorming van een piramide. Daarna laat men de
natuur haar werk doen. Enkel zorgt men voor behoud van het evenwicht in de
kroon.
Bij deze teeltvorm
op kweeonderstam plant men op 2,5 m.Ook bij zaailing kan men op deze wijze te
werk gaan maar dan plant veel ruimer.
Nog een peer die ik
helemaal niet ken. In de lijst van de N.B.S. vind ik deze bij de bijzondere
peren als Beurré Napoleon, de naam
die de grote Duitse pomoloog Diel gebruikte.
Deze excelente peer
werd in 1808 bekomen door Liart, handelaar te Mons.
Op kwee te telen
met tussenstam, maar is meer geschikt als hoogstam. Matige groeikracht,
voldoende vruchtbaarheid. Grote vruchten, zeker als deze van beschutte
leivormen komen.
Vruchtvlees: wit en
fijn, alhoewel wat steencellen, smeltend en zeer saprijk. Sap: Overvloedig en
zeer zoet, verfrissend, uitgesproken en zeer aangenaam aroma.
Rijp half oktober,
tot eind november.Eerste kwaliteit.
Vroeger had ik 1 Filclairserre,
een gesloten en een halfopen, aan elkaar gebouwd.
Daar waar vroeger
de kleinfruitserre stond, loopt nu de aardgasleiding. Daarop mag geen serre
staan.
Vandaag werden de
serres opnieuw opgezet door Filclair. De tweede serre staat nu op een nieuwe
plaats.
Geen problemen meer
met heropplant van het kleinfruit. De grond is niet omgewoeld en is straks
voldoende droog.
Ik kijk al uit om met Allerheiligen verse rode bessen te eten rechtsstreeks
van de struik. Dat lukt aardig met de late rassen, zoals ik vroeger al heb kunnen ondervinden. Een voorwaarde, het mag haast niet vriezen voor die tijd,
wat de laatste jaren meestal het geval was.
- Rassenlijst
1988-89 bladzijde 14. Nederlandse Stichting Fruitrassen Culemburg. Beurré
Dumont: nov. Heerlijke dessertpeer van goede kwaliteit. Voor halfstam en
struikvorm. Bestuivers: Bonne Louise d' Avranches, Beurré Hardy, Durondeau.
- Europese
fruitvariëteiten en recepten. Europom '89.
