|
Jules Willaeys Frontsoldaat tijdens 1914-1918
Onlangs heb ik deze door mij opgeschreven nota’s -systematisch genoteerd tijdens avondlijke vertellingen- teruggevonden (Ik moet toen ongeveer 15-16 jaar zijn geweest). Ook vond ik een gedeelte van een schriftje terug met lang geleden door mijn vader zelf neergeschreven herinneringen. Dit bevat slechts enkele belevenissen. Wat mij vooral trof was de accuraatheid van mijn vaders geheugen. Tussen beide teksten lag er zeker 30 jaar en meer en toch kloppen praktisch alle gegevens!
Mijn vader, geboren te Ichtegem op 30 augustus 1889 behoorde tot de klas van 1909, het laatste jaar dat er geloot werd. Wie een laag nummer trok was vrijgesteld. Mijn vader trok een hoog nummer en werd milicien. Hij was voornamelijk gekazerneerd te Oostende en dit gedurende 2 jaar. Meermalen vertelde hij over een oefening waarbij de rekruten over een brede sloot ( in ’t Vlaams een koe-vaartje) moesten springen.
Hij sprong er middenin. Men zag dat het geen onwil was en voortaan was hij daar van vrijgesteld. ‘k Geloof dat hij meestal in of voor de keuken werkte.
Wat de schietopleiding betreft was hij bij de besten. Hij werd tot eerste soldaat, dit wil zeggen scherpschutter, gepromoveerd. Blijkbaar betekende dit dat men een streep op zijn mouw mocht naaien.
Als ik bij Google ga kijken bij: Belgisch leger ‘eerste soldaat’ komt er niets!
De algemene mobilisatie in België werd afgekondigd op 31 juli 1914. De aanleiding voor deze zeer onrustige tijd was de moord op de kroonprins Frans Ferdinand van Oostenrijk en zijn gemalin Sophie op 28 juni te Serajevo in Servië. Duitsland vroeg vrije doortocht door België om Frankrijk te bestrijden.
Aanleiding voor de Eerste Wereldoorlog (Em. Prof. Dr. Luc De Vos).
In het begin van de 20ste eeuw ontstond er een heel wankel machtsevenwicht in Europa. Frankrijk had een bondgenootschap gesloten met Rusland, en Duitsland met Oostenrijk-Hongarije. Het rommelde tussen de grote mogendheden, onder andere over handelsverdragen, territorium en kolonies, maar de situatie was enigszins onder controle.
In de Balkan kwamen intussen sterke nationalistische bewegingen op. 'De Zwarte Hand' bijvoorbeeld, een geheim genootschap dat Bosnië-Herzegovina wou afscheuren van Oostenrijk-Hongarije en aansluiten bij Servië. Het is die Zwarte Hand die voor de rechtstreekse aanleiding voor de Eerste Wereldoorlog gezorgd heeft. Op 28 juni 1914 schoot Gavrilo Princip, een van de leden van de Zwarte Hand, aartshertog Frans-Ferdinand van Oostenrijk-Hongarije dood. Die aanslag bracht een sneeuwbaleffect teweeg: Oostenrijk-Hongarije verklaarde Servië de oorlog. Rusland steunde Servië, waarna Duitsland de oorlog aan Rusland verklaarde. Frankrijk stond ook aan de kant van Rusland en zo nam de oorlog steeds grotere proporties aan. Toen Duitsland via België een kortere weg naar Frankrijk zocht, werd ook ons land erbij betrokken.
Nog Luc De Vos: Je had het beleg van Luik, de gevechten aan de Gete bij Tienen, het beleg van Namen en Antwerpen… Maar vooral ook de dagdagelijkse oorlogssituatie in het land.
De voedselbevoorrading was het grootste probleem. De strijd om elke dag te overleven was veel groter in de Eerste Wereldoorlog dan in de Tweede. België was afgesneden als het om voedsel ging en kon alleen overleven door hulp vanuit andere landen. De smokkel tierde welig en om dat tegen te gaan werd er een elektrische draad gespannen van 5.000 volt langs de Belgisch-Nederlandse grens."
De Eerste Wereldoorlog was vier jaar lang een echte stellingenoorlog.
Luc De Vos: "Het fundamentele probleem was: hoe doorbreek je het front? Je hebt een massa legers, een continu front van 700 kilometer, 40.000 kilometer loopgraven, overal mitrailleurs en kanonnen… Wie aanvalt moet een bijzonder moeilijk landschap trotseren, ook nog eens vol prikkeldraad.
Er is echt met alles geprobeerd om de vijand te breken: mijnen ingraven onder de stellingen, vlammenwerpers, gifgas en in 1916-1917 met de eerste tanks in te zetten. Maar uiteindelijk is het toch de komst van 1.800.000 Amerikaanse soldaten (*) die het verschil zal maken. Bovendien was Duitsland economisch erg verzwakt. Het wilde een wapenstilstand sluiten om een goed vredesverdrag in de wacht te slepen."
*Noot Mijn nonkel Camiel, de één jaar jongere broer van mijn vader was een van hen. In 1913 was hij uitgeweken naar Amerika. Hij werd groentekweker in Detroit, de stad waar zoveel West-Vlamingen naartoe trokken. Hij is eenmaal, in 1935, het jaar van mijn geboorte, naar Vlaanderen teruggekomen. In Amerika was hij gehuwd met Leona Maertens, in Amerika geboren, dochter van uitgeweken West-Vlamingen .
In Detroit hadden zij hun eigen dagblad “Gazette van Detroit”. Toen ik in augustus 1979 met vader, moeder, boer Raphael en mijn vrouw Aleide op bezoek ging naar mijn tante, nicht Evelyn en haar man Achille Vyncke, mijn kozijn Evarist en zijn vrouw kwam de “Gazette”’ nog steeds over de vloer, zij het voor driekwart in het Engels. Toen we het graf van zijn broer – overleden in 1958, maar begraven op een plaats voorbehouden voor oud-militairen, allemaal met een vierkante steen op de grond - bezochten, heb ik mijn vader zeldzaam ontroerd gezien.
Ik deed toen seizoenarbeid in de oogst in de omgeving van Parijs te Choisy.
(Hij was dus ‘Fransman’. Deze seizoenarbeiders met hun balluchon over de schouders hebben een museum in de oude brouwerij te Koekelare. Ik schreef een verslag over een bezoek op mijn blog http://blog.seniorennet.be/fruit zie op 7/10/2013.)
Direct de trein op naar België. ’k Ging te biechten en te communie vooraleer te vertrekken naar het depot in Sint-Niklaas.
Oorlogsverklaring van Duitsland aan België.
Op 4 augustus ’s morgens trok Von Bülow, aanvoerder van het 2de leger over de Belgische grens en begon de aanval op de Belgische forten rond Luik. Op 16 augustus werden de laatste twee forten tot overgave gedwongen. Enkele dagen later vielen ook de forten van Namen.
Mijn vader lag toen in de omgeving Tienen.
Hij behoorde tot 3de linieregiment.
Bij het Davidsfonds is ‘De Grote Oorlog op Kleine Schaal. De gevechten aan de Getelinie in Oost-Brabant (1914) van Ruben Donvil in 2012 verschenen. Hij schrijft uitvoerig over de eerste gevechten: op 10 augustus het eerste treffen te Orsmaal – Gussenhoven. Op 12 aug de herhaalde, doch vergeefse stormlopen van de Duitse cavalerie te Halen. Wat men later “De slag van de zilveren helmen” is gaan noemen. En ten slotte op 18 augustus de gevechten in de omgeving van Tienen. Hij beschrijft voornamelijk de strijd van het 22ste Linieregiment te Sint-Margriete-Houtem, doch vermeldt ook het 3de Linieregiment, waartoe mijn vader behoorde.
‘Ongeveer gelijktijdig met Houtem werd Grimde,(een gehucht van Tienen, rond de Suikerfabriek) in het oosten van Tienen, in staat van paraatheid gebracht door het 3de linieregiment. De vier compagnieën van het 3de bataljon van majoor Burget bemanden daar de voorposten aan de belangrijke spoorweg, ongeveer parallel met de loop van de Gete….Toch dacht men dat er in Grimde niet veel zou gebeuren. De vijand werd voornamelijk uit het noord-oosten verwacht.’
Burgers hielpen loopgraven graven. Op een dag waren we op verkenning en liepen aan weerskanten van een haag. De man aan de andere kant bemerkte als eerste Duitse Hulanen, met pinhelmen, soldaten te paard op een 300 m en begon te schieten. Wij sprongen ook door de haag maar de mannen verdwenen in de verte. Als we daarna gingen kijken troffen we alleen een hinkend paard aan. Het werd meegenomen en afgemaakt door de kommandant en direct daarop verder geslacht door de burgerij.
Onze compagnie trok de wacht op rond een kasteeltje dat fungeerde als hoofdkwartier. Op zeker ogenblik bemerkten schildwachten op een laag gelegen weg een zittende man met een blad papier. Ze namen de man mee naar het hoofdkwartier. Het papier was een plan met de Belgische loopgraven. ’s Anderendaags werd deze lange, magere, Duitse spion, een onderwijzer, terechtgesteld. Ik was bij de 12 man om het bevel uit te voeren. 3 man moesten mikken naar het hoofd, 9 naar de borst. De man wou niet geblinddoekt worden, maar hij vroeg wel met zijn gezicht naar Duitsland te staan.
In het boek van Ruben Donvil staat het volgende: ‘Op 14 augustus 1914 arresteerden soldaten van het 3de Linieregiment, dat zich ten zuiden van Tienen bevond, tijdens een patrouille in Oorbeek (Dorp dat in 1970, samen met Bost fusioneerde met Tienen) een persoon die er op zijn minst verdacht uitzag. Hij werd geïdentificeerd als Martin Matonnet, een Duitse soldaat. Omdat hij burgerkleding droeg, kon hij beschuldigd worden van spionage en in oorlogstijd zou hem dat de doodstraf opleveren. Bovendien was hij in het bezit van een pistool en een fiets. Dat maakte hem uiteraard nog meer verdacht. Na verhoor bleek dat hij moest rapporteren over de Britse opmars . Hij werd de dag nadien, op 15 augustus of Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart, gefusilleerd. Naast de wijze (Volgens het ‘Voorlopig Reglement’, dat op dat moment door de krijgsraad werd gebruikt, moest hij de strop krijgen), was ook de datum een procedurefout. Een executie mocht eigenlijk niet uitgevoerd worden op een zondag of feestdag. Voor de krijgsraad moest het blijkbaar vlug afgehandeld zijn. Bron J. Maes ‘ Het Belgisch Militair Gerecht tijdens de Eerste Wereldoorlog. Een portret van de geëxecuteerden.’ Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis, nr 16 (2005), 205-207.
Onze compagnie lag te Bost, een dorp voor Tienen om de weg Tienen – Hoei en de spoorlijn te bewaken.
Op 18 augustus ’s morgens zagen we 2 Duitsers te paard. Ik en mijn maat schoten erop en een tuimelde van zijn paard.
Een Duitse vlieger kwam boven ons en gooide sterretjes uit om aan te tonen waar de loopgraven lagen.
Het was een schone loopgracht.
Achter ons in een putje zat commandant Syders en de luitenant met de revolver in de hand.
De makker naast mij zei dat hij een voorgevoel had dat hij zou geschoten worden. Ik zei: “Dat is niets. Wij zijn verborgen en ze moeten ons eerst komen zoeken.” “De oorlog is wreed”, antwoordde hij. Hij schreef een brief aan zijn ouders dat hij niet door de oorlog zou geraken. Ikzelf heb nooit een dergelijk gevoel gehad.
Ik hoorde de commandant zeggen dat er 60.000 Duitsers voor ons lagen.
Daarna bemerkten we Duitsers die op een 500 m voor ons door een heg van elzenstronken kropen en naderden. Ik legde kalm mijn geweer op de rand van de loopgracht . Wij Vuurden en er vielen veel Duitsers. Ze kwamen niet meer vooruit. Ik dacht al dat het voor hen onmogelijk was om ons te verjagen. Toen we nog niet lang aan ’t schieten waren werd mijn kameraad getroffen. Hij maakte nog een kruisteken en stierf. Ikzelf bleef met vaste hand schieten. De Duitsers trokken achteruit.
Een tijdje later kwamen er weer Duitsers af, meer opzij van de loopgracht en we moesten ons draaien. Ze kwamen van achter de suikerfabriek die maar op 200 tal m van onze loopgracht lag. Wij zaten met zijn tweeën aan het uiteinde van de loopgracht. Ik zag de Duitse officieren met hun armen zwaaien om de soldaten vooruit te krijgen.
De makker links van mij zat het eerst. Hij zei: “Ik zal geen stap lopen”. “Ik ook niet”, antwoordde ik. De Duitsers kwamen langzaam nader en ik zag er veel vallen. Toen ze nog een 60 m verwijderd waren keek ik voor de eerste maal achter mij in de loopgracht, en zag niemand meer, behalve hier en daar een dode.
Ik zei: “We moeten vluchten, de anderen zijn al weg”. De commandant had gezegd in welke richting we moesten lopen als we achterruit moesten trekken. Ik liep gebukt in de loopgracht, hier en daar over doden springend, naar de kant tegen de spoorweg. De Duitsers schoten zo geweldig dat zij de telefoondraden afschoten. Vlug sprong ik over de spoorlijn, terwijl de kogels rond mijn oren floten. Ik liep door een laag gelegen weide naar Tienen toe. Ik wierp mijn ransel af om vlugger te kunnen lopen. Bij de stad kwam ik bij een 30 tal soldaten van mijn compagnie.
Ook commandant Syders kwam er bij, revolver in de hand. Hij riep “Suivez moi on va gagner Louvain”. Zijn gelaat was gans wit. Waarschijnlijk had hij gedronken. Iedereen liep hem achterna. Ik vreesde dat ze de vijand tegemoet liepen daar ik wist dat de Duitsers dicht bij de spoorlijn waren. Tenslotte ben ik maar gevolgd als laatste.
Toen we de brug van Tienen voorbij waren, liepen we de velden in. Ik liep nog altijd als laatste. De Duitsers schoten van aan de spoorweg. Ik zag al mijn makkers vallen terwijl tientallen kogels langs mijn oren floten. Ik liet mij ook vallen. In een flits kwam de idee om mijn geweer een eind voor mij te werpen, net alsof ik getroffen was onder het lopen. Ook mijn muts deed ik van mijn hoofd vallen.
Toen er niemand meer liep stopte het schieten.
Ik lag ongeveer op een 50 tal m van de spoorlijn waarachter de Duitsers zaten. Ik hoorde een gekwetste roepen om hulp. Al liggende zag ik hem zitten, zijn gezicht vol bloed en een bebloede zakdoek met nog een wit uithoekje. Aan zijn stem herkende ik hem als een zekere Charles, een sergeant van de kazerne te Oostende.
Als ik daar een tijd lag zag ik 300 m voor mij 2 man opspringen en het op een lopen zetten. Ze werden echter direct neergeschoten. De ene man draaide rond en viel op zijn rug.
Even daarna hoorde ik voor ’t eerst in mijn leven Duits. De Duitsers liepen 2 aan 2 met telkens een spreiding van een 5 tal m. Achteraan volgde de officier.
Mijn hart bonsde erg. Ik lag in een bietenveld met mijn aangezicht op de grond. Ze namen mijn geweer en sloegen er de kolf af voor mij. Ik dacht als ze mij doorboren met de bajonet zal ik het niet zien en ik zal vlug dood zij. Wat verder hadden ze het geweer uit de handen van een soldaat, op 30m afstand van mij, getrokken. Ze gaven hem ermee een zware slag op zijn hoofd.
Als ze even voorbij waren hoorde ik Belgische soldaten schieten. De Duitsers knielden en schoten terug. Vlug hield het schieten op.
Toen ik daar ongeveer een uur lag hoorde ik in de verte weer schieten.
Ik richtte voorzichtig mijn hoofd op en zag nergens nog Duitsers. Er kwamen enkele burgers en nonnen die zochten naar gekwetsten. Een riep naar mij of ik gekwetst was? Ik vroeg direct of er nog Duitsers in de stad waren? “Neen, ze achtervolgen de Belgische soldaten.”
Langs kleine straatjes liep ik Tienen binnen. Ik kwam aan een klein water waar hier en daar een ransel lag. Er kwam een burger en een non met een soldaat tussen hen in. Zijn hoofd was op zijn schouder gezakt. Zijn hoofd lag open door de slag met de kolf van een geweer. Ik kookte van woede. Moesten er Duitsers in de buurt zijn geweest ik zou op hen ingevlogen zijn, nochtans wetende dat men mij vlug zou geschoten hebben. Vrouwen die hem zagen begonnen te wenen. Men waste zijn wonde uit en bond een witte doek rond zijn hoofd. De burgerij was bang om mij onderdak te verschaffen. Gelukkig ontmoette ik een jong meisje van ongeveer 18 die mij zei dat ze een plaats wist om mij te verbergen. “Meneer, ga met mij mee.” We gingen door een klein poortje een kleuterschool binnen met bedden voor gekwetsten. Er lagen een drietal soldaten. Een zuster gaf mij een lekker kopje koffie want ik verging van de dorst. Ik waste mij, want ik had net 2 opeenvolgend dagen in een loopgracht gezeten in de hitte en was zwart van het stof. Ik sliep goed die nacht. Het was weken geleden dat ik nog in een bed geslapen had. ’s Morgens kreeg ik wit brood met boter. Ik at een klein broodje bijna geheel op. Te begrijpen want de voorbije drie dagen hadden wij bijna niet gegeten. Dan kwam er een burger zeggen dat de Duitsers in de stad op zoek waren naar verborgen soldaten.
Uit het boek van Ruben Donvil. ‘Grimde Gedurende de namiddag was men ook in Grimde ten oosten van Tienen in gevechten verwikkeld geraakt. Bron: Les opérations de l’Armée belge pendant la Campagne: 1914-1918 67-71. Vrijwel gelijksoortig en gelijktijdig met de gevechten tegen het 22ste Linieregiment zetten de Duitsers hun aanval in tegen het 3de bataljon van het 3de Linie. (III/3). Ze lieten de artillerie het voorbereidende werk doen en stuurden dan de infanterie om de resterende verzetshaarden uit de weg te ruimen. Iets voor 14u schoten de Duitse kanonnen een aantal granaten af in de richting van de Belgische stellingen aan het station van Grimde. Slachtoffers vielen er bij deze lichte beschieting niet. Kort daarna kon majoor Burguet van het III/3 de Duitse infanteristen al zien naderen. Het waren er nog meer dan hij gevreesd had en zijn bataljon zou het zeer moeilijk krijgen. Daar was de man zeker van.
Vooral de peletons die het noordelijkst (ik zou denken het zuidelijkst, richting Bost, waar mijn vader zat) lagen, werden uiteindelijk hevig belaagd. De Duitsers leken zich te concentreren op het omsingelen van de Belgen. Daarbij verloor de majoor veel manschappen en enkele officieren. Generaal Baix gaf hem om 16u het bevel de strijd te staken en samen met de rest van de 1ste Divisie de terugtocht in te zetten via Kumtich naar Leuven. Tijdens het terugtrekken kwam het nog tot schermutselingen met vijandelijke cavalerie en infanterie, maar zonder veel schade aan te richten. De staf van generaal Baix had toen Kumtich al verlaten en was richting Leuven getrokken. Stilaan ebde de Belgische aanwezigheid weg en de stad Tienen werd aan de Duitsers gelaten.’
De volgende dag, 19 augustus werd door de Duitsers omgeroepen en aangeplakt dat de mannen die weggestopt zaten zich moesten gevangen geven; dat alle wapens moesten ingeleverd worden.
De zuster was bang mij daar als gezonde soldaat te houden. Ik zei haar dat ik mij niet wilde gevangen geven. Ze vroeg of ik schrik had van de Duitsers. Ik zei “Neen!”
Er kwam een burger met een pak burgerkleren voor mij. De broek was veel te wijd. Ik bond hem toe met een koord. Ik kreeg een klein ondervest, een vest en een pet met een lange klep en een paar schoenen die veel te nauw waren aan de tippen. Ik verborg mijn soldatentenue onder de bussels in het houtkot.
Daarna ging ik een luchtje scheppen.
Overal vallen officieren met de revolver in de hand winkels en bakkerijen binnen en kopen chocolade, eieren enz. Sommigen betalen, maar de meesten geven een bon om na de oorlog te betalen. In de bakkerijen geven ze opdracht te bakken voor het leger. Op deur - en vensterplinten stond geschreven wanneer men klaar moest zijn.
Op ieder huis was een wit vlaggetje uitgestoken.
Hele regimenten Duitsers kwamen al zingend door de straten, de muziek op kop, allen zongen. Inwendig kookte ik van woede.
Ik was nieuwsgierig om te weten hoeveel Duitsers we wel geschoten hadden. Maar Duitse soldaten trokken de wacht op.
Ik werd door een Duitser afgesnauwd. Ik kon wel naar de loopgracht waar ik geschoten had. Daar vond ik mijn makker terug die niet had willen lopen. Hij had een kogel in het hoofd gekregen. Woede welde in mij op. Daarna ging ik mijn ransel zoeken en haalde er het pak chocolade uit. Vervolgens bezocht ik de plaats waar ik mij had dood gebaard. Er lagen 29 soldaten. (Het zou goed kunnen dat enkelen van hen een laatste rustplaats vonden in de crypte van de Romaanse Sint-Pieterskerk aan de Pastorijstraat te Grymde, Tienen. Hier rusten 139 in deze slag gesneuvelde Belgische militairen. Hierbij kwam als 140 ste generaal Guffens, bevelhebber van het 22ste linieregiment. Deze overleed in 1943, maar het was zijn laatste wens om bij zijn gesneuvelde soldaten te worden bijgezet. Het kerkje doet sindsdien geen dienst meer als kerk, maar als grafmonument.)
Ik vond Vandersteen van Anderlecht, iemand die ik goed kende. Verderop lag commandant Syders. Zijn revolver en sabel waren weg. Hij had nog wel de 2 gouden ringen aan zijn vingers. Nog verderop in een laagte lagen 4 soldaten in een elzenkant met hun armen omhoog, doodgestoken met de bajonet. Het waren de mannen die eerst nog hadden geschoten. Weer welde woede in mij op.
Ik keerde terug en zag in ’t voorbijgaan dat de 2 gouden ringen van commandant Syders reeds gestolen waren door burgers.
Wat verder zag ik gekwetste Duitse soldaten die met een boerenwagen naar Tienen werden gebracht.
Ik zag daarna 3 mannen en een burgerwacht. Ze gingen de gesneuvelde Belgische soldaten ophalen.
Er passeerden afgedekte kanonnen. Ze waren van zwaar kaliber. Bij burgers die wisten dat ik een soldaat was kreeg ik erwtensoep. Ik ging weer op weg en een vrouw die mij ook als soldaat herkende zei dat zij een huis wist met een Belgische commandant. De vrouw van het huis zei dat dit een vals gerucht was. Ik trok verder naar de burgemeester van Bost voor een vrijgeleide. Maar deze zei “Ik mag dat niet geven zonder toelating van de Duitsers.” Ik vroeg hem waar de Belgische soldaten zaten. Hij wist het niet.
Daarna trok ik weer Tienen binnen.
Op de grote markt zag ik 12 gevangengenomen soldaten van het tweede, begeleid door Duitsers. Herbergiersters kwamen toegelopen met glazen bier. De soldaten waren content en opgeruimd. Ik dacht bij mezelf “Ik zou niet graag in hun plaats zijn”.
Het begon donker te worden. Er was afgesproken, als ik niets anders vond, dat ik ’s avonds weer mocht gaan slapen in dat schooltje. Ik moest wachten tot het donker werd. Maar ik mocht niet aankloppen als er Duitsers in de buurt waren.
Ik klopte volgens afspraak driemaal op het poortje en de zuster liet mij binnen. Ik heb die nacht ook gerust geslapen. ’s Morgens weer goed gegeten voor ik op stap ging.
Buiten de poorten ontmoet ik een burger die mij zegt dat de Belgen nog in Diest waren. Ik was wantrouwig geworden wat Tienen betrof want de vrouwen zegden “Dat is een soldaat geweest”. Bijgevolg was het niet goed daar nog langer te verblijven. Ik vroeg hem de weg en langs smalle voetwegels trok ik op weg naar Diest er zorg voor dragend de grote banen te mijden. Onderweg zag ik hier en daar ransels en geweren liggen en zelfs een livrei van het 2de Linieregiment. Hier en daar was een huis afgebrand.
Ik denk dat het wel 6 uren ver was.
(Tienen- Diest is ongeveer 25 km. In mijn vaders tijd rekende men de afstand nog in uren stappen. Toe nik nog klein was heb ik hem herhaalde keren horen zeggen “ Van ons hier in Ichtegem is het 4u gaan, zowel naar Oostende als naar Brugge.)
Als ik op een kilometer van Diest gekomen ben, zie ik in de verte ganse kolonnes Duitsers. Ik keerde op mijn stappen terug en kwam verderop aan de baan Diest Aarschot. Daar ontmoet ik een burger. Ik vroeg hem waar de Belgische soldaten waren. Hij antwoordde mij dat allen teruggetrokken waren naar de stad Antwerpen. Ik vroeg hem aanstonds de richting naar Lier en waarlangs ik het best kon gaan. Hij tekende een kaart op een klein briefje en zei mij dat ik naar Betekom moest gaan en daar de Demer oversteken. Hij tekende de wegen die ik moest volgen. Daarmee kon ik goed de weg vinden.
Ik overnachtte in een schuur. ’s Anderendaags had ik honger, maar was te beschaamd om een boterham te vragen. Op den duur moest ik het wel doen. Ik wilde betalen, maar de burgers wilden niets.
Ik ging weer verder en kwam in O.L. Vrouw Tielt (nu deelgemeente van de fusiegemeente Tielt-Winge). Ik kwam er weer in contact met burgers en daar ik overal over mijn toestand vertelde, hadden zij medelijden met mij. Ik vroeg om wat te werken om alles wat uit mijn hoofd te zetten. In de namiddag ging ik haver binden.
Daar ik zolang gestapt had waren mijn voeten gezwollen en vol blaren. Mijn schoenen waren veel te nauw. Ik deed een paar klompen aan. Die mensen gaven mij hun adres en ik overnachtte daar in een schoon bed.
’s Anderdaags ging ik weer op weg en kwam in Rillaar. Daar zag ik alleen vrouwen en kinderen. De mannen zaten verborgen. Ik kwam er terecht bij de burgemeester. Het was een reeds bejaarde man.
Ik kreeg er eten. Ik vertelde hem dat ik een soldaat was van het 3de linieregiment, in de slag had gezeten bij Tienen en mij dood gebaard had. Ik vertelde hem dat ik absoluut terug naar het Belgisch leger wou om verder te vechten.
De burgemeester zei “Jongen je hebt al je plicht gedaan, ga niet weer op weg. De Duitsers schieten op al de mannen die ze zien. Er zijn al 7 burgers van mijn gemeente doodgeschoten. In Aarschot zijn 91 mannen doodgeschoten, waaronder de burgemeester en zijn zoon. Zijn dochter en zijn vrouw hadden kunnen vluchten.” Hij vertelde me dat hij samen met zijn vrouw en vele dorpsgenoten 24u in de kerk was opgesloten geweest. “’t is afgrijselijk zulke schrikkelijke tijden te beleven. Als ge in hun handen valt zult ge gedood worden. De oorlog zal niet lang duren. Ga tijdelijk werk zoeken bij een boer in Wallonië.”
Later zal ik vernemen wat er te Aarschot op 19 augustus gebeurd is. De aanvoerder Generaal-Majoor Stenger wordt door eigen huurling- soldaten doodgeschoten. Er volgen represailles waarbij o.m. de burgemeester wordt gefusilleerd en nog een aantal burgers. Balans voor de stad van de Duitse inval: 480 huizen zijn afgebrand, 180 burgers zijn omgekomen.
Op 25 augustus 1914 doden de Duitsers in Leuven 218 burgers en branden ze de stad gedeeltelijk plat. Koning Albert I organiseert een uitval naar Haacht en het Duitse garnizoen is even van zijn stuk gebracht. 's Avonds komt het Duitse bevel Leuven te vernietigen. De Duitse troepen zetten vele eeuwenoude gebouwen (o.a. de universiteitsbibliotheek) in brand en gijzelen de inwoners. 173 Leuvenaars worden gefusilleerd.
Ik wou toch weer op de weg er zorg voor dragend Aarschot te vermijden. Ik kwam in een wijk en de vrouwen zegden mij dat ik zou geschoten worden. Toch wou ik mijn gedacht verder uitwerken. Ik naderde de molen van Gelrode, 300m van de grote baan Aarschot-Leuven. Die baan zou ik een 400tal m moeten volgen tot de weg naar Betekom.
Toen ik van de molenberg uitkeek naar de baan zag ik de Duitsers die lagen te rusten langs de baan. De officieren zaten op een stoel. Gelukkig had men mij niet gezien. Ik keerde terug en kwam op een gehucht. Vrouwen, kinderen en ouderlingen stonden daar buiten. Al de jongelingen, naar ik vernam, zaten verscholen in bossen en op andere ongenaakbare plaatsen. Ze hoorden mij graag klappen en zegden “Gij zijt uit de Vlaanders”. Ze vroegen mij bij hen te blijven daar ze bang waren. Een weduwe, wier man was doodgeschoten wou mij absoluut houden.
Plots begonnen Duitsers met een mitrailleur te schieten. De mensen vluchtten de velden in en ik liep achterna. Ik heb die avond bij een boer gegeten en geslapen op de hooizolder.
’s Anderendaags, nadat ik wat gegeten had, trok ik opnieuw naar de grote baan. Onderweg ontmoette ik een man van rond de 30. Hij vertelde dat hij opgesloten was geweest in een kerk maar dat ze hem geen tweede keer te pakken zouden krijgen.
Ik vroeg hem of er nog Duitsers waren op de grote baan. Hij zei dat hij er twee gezien had per fiets. Van twee Duitsers had ik geen schrik. Gelrode lag gans verlaten. De Duitsers hadden er lelijk huis gehouden. Hier en daar lagen nog resten van varkens.
Ik moest een eind langs de grote baan. Achter mij kwam een Duitser per fiets uit de richting Aarschot. Hij sprong van zijn fiets met de revolver in de hand. Ik nam mijn muts af. Hij sprak goed Nederlands en vroeg mij vanwaar ik kwam. Ik zei hem dat ik van de koolmijnen van Charleroi kwam en naar huis toog.
Dan vroeg hij mij waar ik woonde. “Ik antwoordde hem: “ Ik ga naar huis, naar Mechelen.” Hij vroeg mij nog of ik Duitse soldaten gezien had. “Twee” zei ik.
Hij taste mijn kleren af en haalde er twee briefjes uit van mensen die mij onderdak hadden verschaft. Na wat uitleg gaf hij ze mij terug. Ik had ook nog een portemonnee met wat geld. Hij liet die zitten, stak zijn revolver weg en zei “Ik ga terug naar mijn soldaten in Aarschot.”
Ik zette mijn pet op en vervolgde de grote baan richting Leuven.
Aan het kruispunt met de weg naar Betekom was de wegwijzer met teer uitgeveegd en aan iedere vleugel hadden de Duitsers tot spot een ransel gehangen.
De 6 huizen daar waren afgebrand.
Op weg naar Betekom hoorde ik een geweldige knal. Ik dacht een kanonschot. Ik ging door. Even verder werden er vanuit het bos door Duitsers 3 schoten op mij gelost. Ik hoorde de kogels fluiten. Onverstoorbaar ging ik verder. Ik liep geen stap. Een onnozelaar moeten zij gedacht hebben en schoten niet meer.
Dichter bij de Demer zag ik opeens 12 Duitsers lopen die gingen schuilen achter de muur van het kasteel.
Een man stond voor zijn deur. Hij zei mij dat de Duitsers al 3x geprobeerd hadden de brug over de Demer te laten springen, maar dat hun pogingen mislukten.
Plots weer een harde knal. Ik ging mee naar binnen en at er een bord soep en aardappelen.
De Duitsers kwamen met twee stootkarren voorbij. Toen ze weg waren trokken wij naar het kasteel.
Er waren schietgaten in de muren gekapt en het stonk naar de paarden die er gestaan hadden. Het lag er vol lege flessen, chocoladepapier en resten van geplunderde waren.
De brug was nu wel degelijk vernield. Met de man ging ik terug naar het kasteel en we vonden er een lange ladder en wat planken.
We lieten de ladder over de Demer zakken. De man ging erover en ik kroop hem achterna. De ladder zwiepte geweldig in het water. Ik werd nat aan armen en knieën en was echt bang. Ik vreesde te verdrinken.
Meerdere bewoners kwamen naar de vernielde brug kijken.
Ik was nu in de provincie Antwerpen, nog onbezet gebied. Ondertussen kwam ik in het gezelschap van 3 mannen die naar vrouw en kinderen te Antwerpen gingen. Ik sloot mij bij hen aan. Wat verder was er militaire controle. De mannen toonden hun papieren; ik had er geen maar ze lieten mij ongemoeid.
In de provincie Antwerpen reden nog treinen en trams.
Ik kwam in contact met een Frans Van Heester van Hamme. Hij was van het 6de linie. Hij had geen cent meer op zak. We gingen naar het station en vroegen een ticket voor Dendermonde. Daar we geen papieren konden tonen werden we eerst afgewezen, maar na veel palaveren kregen we toch een ticket. Ik betaalde voor elk 4,40 BF. Bij de aankomst in Lier was er weer paspoortcontrole. Beiden zonder papieren. Een Waalse korporaal commandeerde “Bajonet au canon!” Ze hielden ons in bedwang op de wagon. Er kwam een man bij van de Garde Civil. Hij ondervroeg ons. Frans kon goed liegen. Hij vertelde dat wij in de oogst hadden gewerkt in de streek van Tienen en waren gaan lopen voor de Duitsers en alles achtergelaten hadden. Hij haalde het adresje dat ik hem van te voren had gegeven en toonde dit aan de man. Het werkte overtuigend en wij konden onze reis verder zetten. Te Hemiksem stapten we over op de trein naar Dendermonde.
’t Was zondag en we hadden verschrikkelijke dorst. Frans wist waar ze bier in grote kannen met 2 oren verkochten. We pakten elk 2 ferme pinten en gingen op weg naar zijn thuis te Hamme. In een café onderweg waar er nog licht brandde, dronken we nog een pint en kwamen rond middernacht bij Frans thuis aan.
Frans klopte op de deur. Zijn moeder riep “Wie is daar” ? “Ik ben het, Frans.” Iedereen , broers en zusters schoten wakker en kwamen naar beneden in ondergoed. Bij de mannen waren dit hemden met lange slippen. Iedereen weende wel 10 minuten lang.. Frans vertelde zijn lotgevallen, hoe hij zich verstopt had onder braamstruiken bij Aarschot. Duitsers hadden naast hem gelopen, doch hadden hem niet opgemerkt. Ik troostte de wenende Frans; “Dat is al lang voorbij.”
Vooraleer te gaan slapen werd er nog stevig gegeten. Men gaf mij 5BF voor wat ik had voorgeschoten. Die nacht heb ik voor de eerste maal op een verenmatras geslapen.
Ik schreef een brief naar huis en dat ik zo gevaren had omdat ik eerst niet wilde lopen.
Frans trok naar het depot van de 6de linie en ik naar dit van de 3de linie te Sint-Niklaas. Ze waren juist verplaatst naar Hemiksem. Een oude commandant gaf mij een briefje om gratis met de trein te reizen.
Te Hemiksem ging ik naar het depot voor soldatenkleren en een geweer. Daar werd ik door de 2 officieren en 2 onderofficieren uitgescholden dat ik een landverrader was, gaan lopen was en de dood met de kogel verdiende. Ze beweerden dat ik mijn makkers in de steek had gelaten en naar huis was gelopen. Ik moest zwijgen. Toch kreeg ik geweer en tenue.
Ik moest mijn regiment vervoegen te Lier; maar onderweg vernam ik dat ze in de streek van Mechelen lagen. Mijn oude compagnie bestond niet meer. Ik kwam nu bij compagnie 1-2 (voordien bij compagnie 1-4) onder commandant William. Langs de Zenne rukten we op naar Zemst. Met 4 man werd ik op verkenning gestuurd. Een korporaal liep als eerste. Ik volgde als tweede.
We liepen aan de kant van een straat langs de Zenne. Opeens werden we beschoten. We doken achter de populieren naast de weg. Men schoot door een klein vensterke vanuit een huis op een 300 m. Het schieten hield op. Ik kroop tot bij de korporaal.
Opeens kwam er een man met een emmer tevoorschijn van terzijde van het huis. Hij keek in onze richting en verdween terug. Ondertussen kwam een derde man tot bij ons gekropen. De korporaal gaf hem de opdracht aan de commandant te gaan zeggen dat er een burger uit een huis kwam van waaruit men geschoten had. Hij kwam terug met de boodschap dat we moesten schieten op die man als hij zich terug vertoonde. Wat later kwam de man weer kijken met zijn emmer. De korporaal lag links van de boom; ik rechts. De korporaal zei ”Ik tel tot 3 en dan schieten wij. De man sloeg omver en wij hoorden zijn emmer tegen de kasseien kletsen. Daarop sprongen 12 Duitsers uit het huis. Wij schoten, echter zonder te raken. Ze verdwenen in een lager gelegen gebied. Wij liepen naar het huis en kropen door dat vensterke. We troffen er een kuip karnemelk, een zak met sardineblikjes en een 10tal graafschoppen. We gingen naar de man kijken die we geschoten hadden. Hij had soldatenlaarzen aan, een pet op en over zijn uniform had hij een vest aangetrokken. Het was al een oudere man. We gingen verder naar de laagte, waar we de Duitsers hadden zien verdwijnen.
De mannen van onze compagnie waren intussen aangekomen. Tussen de bonenstaken werd een loopgracht gegraven. We kregen het bevel “Bajonet au canon!”
Achter het huis werd een batterij in stelling gebracht, bestaande uit vier lichte stukken, een 50 tal m achter ons.
Opeens bemerkte ik op een 100 tal m voor ons 3 mannen in Belgisch uniform met het geweer op de schouder. Hoogst waarschijnlijk Duitsers, maar we mochten niet schieten. Als wij op verkenning gingen hadden wij altijd het geweer in de hand. Nog verder werden door de Duitsers huizen in brand gestoken.
Kort daarop volgde een geweldig kanonvuur. Stukken boonstaken vlogen om ons heen. Obussen kwamen huilend neer. Onze kanonnen antwoordden niet. De kruinen van de populieren werden afgeschoten. Brokstukken vielen overal neer. Er was een kanon dat voortdurend naar een plaats op de Zennedijk schoot. Er ontstond een bres en onze loopgracht liep onder. We schoven een eind verder om ons opnieuw in te graven. Dan kwam het bevel om ons terug te trekken. De commandant leidde ons naar een bosje; maar ook hier werden we geweldig gebombardeerd. Opnieuw trokken we achteruit tot achter de berm van de spoorlijn naar Mechelen en dan verder tot De Zenne.
Het begon te stortregenen en we werden allemaal doornat die avond. Er kwam een ruiter te paard. In het donker sukkelde hij echter in de vaart. Wij hoorden geplons en liepen er naartoe. Het paard kwam eruit maar van de man was geen spoor meer te bekennen.
’s Anderdaags in de voormiddag kwamen we in Mechelen naar een vroegere school voor officieren. Er werd gekookt op een veldkeuken die men veroverd had op de Duitsers.
Een paar dagen later trokken we als versterking naar het fort van Walem. Er was daar een redoute, een diepe loopgracht, overdekt met boomstammen. We schuilden daaronder als de Duitsers bombardeerden.
’s Avonds werd bevolen terug te gaan naar een gebied tussen het fort en de stad Mechelen.
We kwamen aan een kasteel. Onze compagnie vatte post achter een kleine waterloop. Ik en Isidoor Neirynck van Kortemark-Elle zaten links van de compagnie aan de zijkant. We vatten post achter een dikke populier. We hielden daar de wacht op een 20tal m van de andere soldaten. Schieten mochten we niet om onze ligging niet te verraden.
We zagen Duitsers naderen. Het was halfdonker. De tweede volgde op een 5 tal m van de eerste. Ze kropen langs een lage gracht en naderden tot aan de andere kant van de waterloop waarachter wij lagen, een 5 tal m voor ons. Isidoor kroop dit melden, maar werd met een snauw teruggestuurd. Wat later bemerkten we een aantal Duitsers op 30 m afstand op één knie geknield. Ze begonnen te schieten. Wij schoten alsmaar terug, 4 u aan een stuk. We trokken ons niets aan van de sergeant die riep: Cessez le feu!”.
’s Anderendaags werd er een huis niet ver voor ons helemaal plat geschoten. Eerst dacht ik dat het door geschut uit het fort kwam maar al vlug beseften we dat een Duits kanon van zwaar kaliber naar het fort van Walem schoot. Een tweede schot was er al dichter bij. ’s Namiddags viel er een obus vlak in een luchtkoker van het fort en drong door tot in het kruitmagazijn. Op de ontploffing volgde een hoge rookzuil.
Later hoorde ik zeggen dat er 75 man verbrand waren.
Daarna trokken we achteruit naar de redoute, de loopgracht die ik reeds vermeldde. In een krant las ik dat nog steeds 2 forten van Luik stand hielden.
Tot mijn verwondering begonnen de Duitsers opnieuw het fort te beschieten. Er viel een obus vlak achter onze schuilplaats. De beschieting hield maar niet op, telkens met 2-3 minuten tussenpoos met zware kalibers.
We kregen het bevel van 3 per 3 terug te trekken. Hier en daar waren de laagten onder water gelopen. We liepen langs een overstroomde vlakte. Een obus had een bres geslagen in de dijk. De geul vergrootte zienderogen. We moesten erdoor om de andere kant te bereiken. Ik zag 2 soldaten meegesleurd worden. Gelukkig was het water niet te diep en zij konden zich redden. Ik greep een elzentak vast en kon zonder erg passeren.
Even verder hoorde ik een obus huilend aankomen. Die zou dichtbij inslaan. Ik liet mij vallen en een 20 tal m rechts van mij sloeg de obus in. Ik werd overdekt met slijk. Ik was als het ware aan de grond geplakt met een groot gewicht modder op mij.
Daarna ging ik verder, moe en gans beslijkt. Ik kwam de kolonel van het 2de regiment tegen. Die vroeg mij naar commandant Turck. Ik zei dat die als laatste bleef in de loopgracht die we net verlaten hadden.
Daarna trok ik voorbij het dorp Walem de Nete over. Een eindje verder ontmoette ik een gekwetste soldaat die door een aalmoezenier verzorgd werd. Deze laatste had de man achteruit gebracht.
Aan een fabriek lagen veel doden. We verzamelden terug in een dorp. Men liet een kabelballon op. Die werd beschoten en men haalde die weer naar beneden.
We waren daar toen de klasse van 14 er aankwam, beladen met schoppen, spaden, zagen en bijlen en allerhande gerief om loopgraven te graven.
Wij trokken verder richting Antwerpen.
Dan kwam onze majoor, die dienst deed als kolonel, zeggen dat we ’s anderendaags zouden trachten de forten van Duffel, Sint- Kathelijne –Waver en Walem te heroveren.
We trokken terug over de Nete en kwamen in een degelijke loopgracht. Voor ons was het afgespannen met prikkeldraad. ’s Avonds bij het donkeren zagen we Duitsers die al schietend naderden. Ik mikte op de vuurmondjes.
’s Anderendaags zag ik nu en dan Duitsers uit huizen komen op een 500m voor ons. Ze kwamen naar ons. Mijn geweer lag in goede stelling op de boord van de loopgracht en bij ieder schot zag ik een soldaat vallen. De Duitsers kwamen al maar dichter. Ik ging langs de loopgracht kijken. Bij een licht kanon lagen vier doden, verder zag ik niemand meer. Op het einde van de loopgracht lagen 4 doden. Van alle kanten werd er geschoten. Ik liep terug de andere kant op en liep er Isidoor Neirynck op het lijf, die riep: “Jules we moeten eruit aan de kant vanwaar je komt. De Duitsers zitten al in de loopgracht. Ik heb juist een Duitser geschoten op 10 m van mij.”. Hij neemt zijn aanloop en springt over de 4 doden. Een mitrailleur begint te ratelen en als die stopt is het mijn beurt om over de doden te springen. Ik genaakte haast geen grond en kon wegduiken aan de overkant van de baan. Weer schoot de mitrailleur, doch ik was ook buiten schot. Ik was de laatste die levend uit de loopgracht kwam.
Ik kwam terug aan de Nete. Daar waren onze soldaten. De brug over de Nete was gesprongen. Met een bootje werden wij overgezet. Sommigen kropen over de doorhangende sporen van de tramlijn naar de overkant.
We werden weer verzameld en naar een andere loopgracht gebracht achter de Nete. ’s Nachts ontstonden er grote branden in fabrieken.
Uit de verte schoten de Duitsers en wij vuurden blindelings terug. Tegen middernacht kregen we het bevel ons in stilte terug te trekken richting Antwerpen.
Te Antwerpen had men over de Schelde een brug gelegd van schepen verbonden met planken. We trokken er ’s nachts (6 op 7 oktober 1914) over en marcheerden tot het krieken van de dag. Dan verstopten we ons in stallen en schuren. Als het donker was gingen we weer op stap richting Sint- Niklaas waar we tegen de morgen aankwamen.
We werden er op de trein gezet en spoorden over Gent en Brugge tot Oostende. We kwamen er ’s namiddags aan en trokken op stap naar Vlissegem waar we gingen legeren. Na een drietal dagen zakten we af naar Roksem. Luitenant Demets vroeg mannen van goede wil om op verkenning te gaan. Hij maakte ons wijs dat 80 Duitsers zich in het bos van Bekegem schuil hielden. Ze hadden geen wapens naar hij vertelde. Ze waren verslagen aan de Marne en waren gaan lopen, waarbij ze hun wapens achterlieten. We trokken er met z’n vieren op af. We vroegen aan de mensen of ze Duitsers gezien hadden; want de luitenant had er ook bij verteld dat zij uit het bos kwamen op zoek naar voedsel.
De mensen gaapten ons ongelovig aan. Niemand had iets gezien. Toch trokken we voorzichtig het bos in, maar moesten van lieverlede zonder iemand gezien te hebben naar Roksem terugkeren.
’s Anderendaags gingen we in een ruk op stap naar De Ijzer; over Westkerke, naast Gistel, over Zevekote, Zande, Schore tot Schoorbakke, achter De Ijzer.
FOTO’S
Mijn vader Jules Willaeys +/- 75 jaar (is bijna 93 geworden)
Oude stafkaart omgeving Tienen
Idem
Hedendaagse omgeving Tienen
24-11-2014, 00:00 geschreven door Daantje
|
