Mijn meer dan 40 jaar ervaring met tuinieren en het telen van vele
soorten (klein)fruit zonder scheikundige bemesting en - spuiten wil ik
meedelen en zelf nog bijleren.
Voor de fruitliefhebber
26-05-2005
ACHTERGRONDINFORMATIE betreffende pompoenen
Volgende tekst schreef ik jaren geleden. Enkel voor wie meer wil weten over dit onderwerp.
Bij het overzetten van de tekst naar de blog gaat spijtig de layout verloren, zodat de tekst massaal overkomt
De FAMILIE DER KOMKOMMERACHTIGEN
Ghelyc ook Cauwoerden, Concommeren, Citrullen, Arichauts, sparges en de derghelyck hofgewas ,een oude aanhaling van Guicciardini, een Italiaans historicus die in zijn geschriften de Vlaamse landbouw heeft beschreven, waaruit blijkt dat de teelt van mergpompoenen, komkommer en watermeloen reeds in voege waren tijdens de Renaissance.
Voor een beter inzicht in de hoeveelheid van de pompoenrassen, eerst iets over de BOTANISCHE INDELING. Elke plant heeft twee namen in het latijn met erachter nog de naam van de benoemer van de plant. (Meestal de Zweed linnaeus) De eerste naam duidt het geslacht (genus) aan en de tweede naam, beginnend met kleine letter? de soortnaam (species). In de soorten onderscheidt men variëteiten, cultuurvariëteiten of rassen.
Naar boven toe vormen de geslachten families. De families behoren tot een orde; die dan weer behoort tot een onderklasse of klasse, verder tot een afdeling, om tenslotte te komen tot een van de twee hoofdafdelingen: enerzijds de sporeplanten en anderzijds de zaadplanten..
Zo behoren de pompoenen tot de orde der Cucurbitales en de famililie der Cucurbitaceae (komkommerfamilie).
In de Cucurbitaceae onderscheidt men meerdere geslachten .
In onze inheemse flora kunnen we maar één geslacht in de familie der komkommerachtigen aanduiden, namelijk de heggerank (Bryonia dioica). Het is een snelle groeier, die ganse struikcomplexen kan bedekken. De bloempjes zijn onopvallend vuilwitgroen. De besachtige vruchtjes zijn mooi steenrood gekleurd. De wortel kan tot enorme afmetingen uitgroeien, het lijkt haast een reuze voederbiet. De heggerank vinden we vooral in het duinengebied waar pannebosjes voorkomen, maar ook in de streek van de holle wegen, zoals in Limburg, Brabant en de Vlaamse Ardennen.
De andere geslachten uit deze familie hebben zich in onze streken eerst moeten inburgeren. Ze komen vooral uit de subtropen. Sinds de XVI de eeuw is deze invoering aan de gang en deze loopt nu nog steeds door. De zuiderse broertjes zijn niet winterhard, maar kennen wel zulk een explosieve groei dat ze op één zomer, mits enige verzorging bij ons toch productief blijken te zijn.
Eerst iets over de andere geslachten uit de komkommerfamilie:
- Het meest gekend zijn de komkommers en augurkjes (Cucumis sativus), vooral wegens hun gebruik in slaatjes (in verse of ingemaakte toestand).
- De meloen (Cucumis melo) is een zoete frisse vrucht met een uitgesproken geparfumeerde smaak. Er bestaan diverse rassen en variëteiten.
- Ook komt nu meer en meer de watermeloen (Cucumis citrullus) op de markt.
- Menigeen kent ook wel de harde fleskalebassen (Lagenaria vulgaris) en de sierkalebassen (Cucurbita ovifera) of kleuriger gezegd, de kolokwinten.
- Heel spectaculair is de springkomkommer (Ecballium elaterium). De kleine vruchtjes, net augurken, vallen bij rijpheid af en uit de ontstane opening spuiten de zaadjes met grote kracht weg. Deze kracht is zo sterk dat het echt pijnlijk is als ze in de palm van je hand tot een explosie komen.
-Een andere rare kwast is de sponskomkommer (Luffa cylindrica). Wanneer de zachte
gedeelten, zoals het vruchtvlees, weggeweekt zijn, blijft er een hard, vezelachtig kluwen over dat erg veerkrachtig is. Een ideale spons om je huid eens grondig te boenen !
-Eveneens minder gekend is de Cucurbita ficifolia, die als onderstam dienstig is orn komkommers op.te enten, daar deze pompoensoort Fusariumvrij is.( Fusarium is een zwamaantasting). Tot deze soort met vijgeblad behoren ook een reeks sierpompoenen met gespikkelde en gevlekte groen en crémekleurige, eivormige vruchten. Ze zijn eetbaar, maar niet smakelijk.
Maar we willen het vooral over het geslacht Cucurbita zelf hebben.
De soort met de meeste rassen is de CUCURBITA pEPO met verschillende ondersoorten:
Om deze soort te herkennen let men best op de vorm van de steel. Bij de pepo is deze scherp geribd, dikwijls 5 hoekig en gerimpeld, met slechts een kleine vergroting tegen de vrucht.
Steel en bladeren zijn stekelig behaard. Hartvormige bladeren, diep ingesneden lobben met zaagtandige randen.
In deze soort vindt men de vroegste rassen, maar ook lang te bewaren vruchten als bv het oude Franse ras Melonette Jaspée de Vendée.
Een eerste groep: Courgetten (courgette, courgette, Zuchini). Rassen: All green Bush, Ambassador F1, Clarella , Defender F1, van Britse origine, donkergroen, Jemmy F1 V. S. , geel, Zuchini F1, slanke donkergroene vruchten. Cocozelle Italië 1885, donkergroen met lichtgroene strepen. Witte van Egypte 20 to 25 cm lang, buikig. Goed van smaak en goede opbrengst. Crémekleurige tot donkergroene vrucht. Groene van Milaan: donkergroen Zucchini Elite: open gewas, vroeg oogstbaar, lange vruchten, langwerpig, slank, grijsgroen gespikkeld. In essentie zijn courgetten hetzelfde als mergpompoenen, marrow in het Engels, maar men plukt ze in een zeer vroeg stadium en met een lengte van 15 à 20 cm. Pas dan groeien voortdurend nieuwe vruchtjes. Zoniet heeft men een 2 à 4 tal grote mergpompoenen, die tijdens de winter kunnen benut worden.
Een tweede groep: zomerpompoen of mergpompoen (marrow in het Engels, courge pépon in het Frans en Gartenkürbis in het Duits.) Rassen: Green Bush, groen met lichtgroene strepen, Tiger Cross F1. De eerste vruchtjes kan men oogsten als courgettes. Long green Trailing, per uitzondering een rankend ras en Minipak, donkergroen, soms geelgevlekt met opvallende créme-gele strepen.
Patisson (custard marrow, patisson, Schildkürbis) vormt een andere groep. Er zijn witte Custard White, geeloranje Sunburst F1 en tweekleurige Wit met groen.
Spaghettipompoen (vegetable spaghetti, spaghetti végétal, Spaghetti-Kürbis) geeft na te zijn gekookt op spaghetti lijkende draden.
Andere rassenen: Early Acorn F1 : hartvormig, donker groen, geribd, 16 cm lang. Kan ook onrijp als zomer squash gegeten worden, zacht oranje vlees, wordt wat bloemig bij lang bewaren. Rond 1,5 kg. Cream of the Crop is een bleke variant, 1,5 kg, fijne nootsmaak, half-struikvormig.
Jack-be- Little Zeer klein, tot 10 cm,fel oranje, met diepe groeven, fijn oranje vlees, goed om te bakken en te stoven. De pel is goed te eten wanneer deze voor het bakken eerst een 5 tal minuten licht gekookt wordt voor het bakken. Ook een sierpompoentje dat lang bewaart.
Delicata een zoete aardappel winter squash, langwerpige,cylindrische vruchten, 20 cm lang,8 cm breed, 0,5 à 1 kg, met beige pel en groene strepen., uit de V.S. 1894, verwant aan Sweet Dumpling. Oranjegeel stevig vruchtvlees dat van smaak aan noten en kastanjes doet denken. Lang te bewaren. Sweet Dumpling: rankend ras met een 10 tal kleine vruchtjes van rond de 500 gr . Ivoorkleurige huid, sterk gegroefd met donkergroene strepen, rond tot tasvormig. Zacht en zoet oranje vruchtvlees. Smaak doet aan noten en kastanjes denken.Houden 3 tot 6 maand. Ook als versiering.
Melonette Jaspée de Vendée Bolronde pompoen uit Frankrijk met oranje-gele vruchthuid,waarop bij rijping witte aders verschijnen. 5 tot 7 vruchten van 1 à 3 kg. Zeer zoete smaak, bij volle rijpheid zelfs zoeter dan peren zegt men. Wordt rauw als een meloentje, of in gerechten (taart, pudding) verwerkt. Te bewaren tot de lente. Zijn uitstekend te gebruiken in pannekoekendeeg en voor wafels (Terre de Semence)
Nog een Lillyputtertje: Pomme dOr, geeft een 20 tal ronde vruchtjes met een diameter van 6 8 cm. Heel fijne smaak, als artisjok. Harde oranje schil bij rijpheid. Goed te bewaren.
Table Gold is een bewaarpompoentje met bolronde eikelvorm, uitlopend op een puntje.10-12 cm in doorsnee.Bij vroeg oogsten helder geel, later oranje. Niet-rankend.
New England Pie en Small Sugar zijn in de V.S de klassieke pompoenen voor het bakken van taarten. Tot deze groep behoren ook Tom Fox F1 (3 6 kg ) en Rocket F1 (6 10 kg).
Beiden met forse stelen. Zeer populaire rassen voor de Halloween viering (31 okt) in de V.S. (De Halloween viering wordt nu ook bij ons gecommercialiseerd). Voor andere bereidingen kunnen ze niet tippen aan bv. De Hokkaïdos.
Meer peervormig zijn de Butternut-types bv. Cobnut, ontwikkeld in Engeland, vroegrijpende, gelijkvormige, demiddelde vruchten met goede smaak.
Er zijn ook siervruchten bij als de Summer Crooknecks, knuppelvormig met een knik in de vrucht en Straitnecks zonder knik. Jonge vruchten zijn smakelijk, oudere hebben vooral sierwaarde. Verder zijn er nog een hele reeks kleinvruchtige, oneetbare pepo-pompoentjes in diverse vormen en kleuren, met zowel een gladde als een zeer wrattige huid die alleen sierwaarde hebben. In Frankrijk spreekt men van Coloquintes.
(Echter niet verwarren met de echte colocwint Citrullus Colocynthis uit Azië, een ras verwant met de watermeloen.)
Herkomst: C. pepo wordt al 8000 jaar geteeld in Mexico en het zuiden van de V.S.
Verschillende rassen werden al sinds de 16 de eeuw in Europa ingevoerd en succesvol gekweekt. In Engeland heeft men het meer voor de forse Vegetable Marrow rassen terwijl de Fransen en Italianen de fijne courgetten en Zuchini-types verkiezen.
Vegetable Spaghetti stamt uit het noord-oosten van China.
De voor de biologische telers interessantste soort is wellicht de CUCURBITA MAXIMA
De maxima rassen hebben een dikke ronde steel, wat dikker tegen de vrucht. De steel wordt kurkachtig bij het afrijpen. De meer niervormige en minder ingesneden bladeren voelen ook ruw aan, maar de stekelige haren zijn minder in aantal en fijner dan bij C. pepo.
De Hokkaido-pompoen is het in Veltkringen het meest bekende ras van deze soort. De eerste vruchten die in 1957 door Georges Oshawa, de stamvader der Macrobiotiek werden meegebracht uit Japan waren grijsgroen, haast metaalachtig van kleur en zacht glanzend. Ze zijn eerder klein. Men kan ze omvatten met de beide handen. De pompoen is vast en hard, met een warm-oranjekleurig vruchtvlees. Ze geeft een volle klank wanneer men er op klopt. Middenin zitten de zachte zaadlijsten met de vele ovaalvormige en platronde pitten, waarbij het kiembeginsel zeer goed te zien is aan één uiteinde.
Huidige groene rassen zijn o. a. de Groene Hokkaido van De Bolster (Donkere, grijsgroene, ronde, zeer aangenaam smakende vrucht. Per plant 1 à 3 vruchten van 1 à 2,5 kg. Lang te bewaren.) en Pompeon (blinkende, groen-zwarte vruchten van 1 à 2 kg, halfstruik type, korte ranken. Zeer smakelijk en bewaart lang.)en Greenwich, een Kabosha type met ronde, donkergroene vruchten van 1,5 à 2,5 kg. Uitstekende smaak voor bakken, soepen en taart., uit de Organic Catalogue, bewaarpompoen. Verder nog Kabosha (BG) middelgrote, groene pompoen met oranjekleurig, melig, zoet vruchtvlees. Goede bewaarbaarheid. Goede smaak voor soep en gegratineerde schotels .
Het aantrekkelijkst oogt de oranje Uchiki Kuri synoniem Red Kuri. Lekkere vruchten van 1 à 2,5 kg die lang en sierlijk bewaren in de huiskamer.
Ook de Hubbard groep: Golden -, Blue en Green Hubbard behoren tot de maxima. Het worden vrij forse, iets langere, aan beide kanten meer puntige vruchten, met pokkige pel, goede smaak, goede bewaarbaarheid. (+/- 5 kg)
Deze rassen hebben een veel betere smaak dan de flauwe, maar flink uit de kluiten gewassen Franse pompoen: de Gele Centenaar en de rode variant Rouge Vif d Etampes, eveneens maximas.
Een moderne versie is Sumo F1. De diepe, onregelmatige groeven doen aan een sumo-worstelaar denken. 25 100 kg. en dan heb je nog Hundredweight, afgeplat bolvormig, lichte abrikooskleur en blekere groeven. Kan 450 kg bereiken.
Nog meer maximas:Buttercup. Iets afgeplat-rond tot iets hoekig, donkergroene kleur en een tulband aan de onderzijde. Boterzacht en zoet oranje vruchtvlees, wegen 1,5 - 2,5 kg.) Blue Ballet metaalblauwachtige, effen pel, puntig aan de steel, rond aan de bovenzijde, zacht oranje vlees; +/- 2 kg) . Een kleine pompoen is Golden Nugget, oranje vruchten van 1 kg die goed bewaren. Ze groeien in struikvorm. Nog kleiner is Little Gem, een rankend ras met veel vruchten. Golden Delicious is een variant van Golden Hubbard met dikke, gladde, diep oranje pel, zacht, melig. Goede smaak en hoog gehalte aan vitamine C. Vaak gebruikt in babyvoeding. Kan 2 - 4 vruchten van 3 tot 8 kg produceren. Bewaarbaarheid van 4 tot 8 maanden.)
Een ander uitstekend ras is Sweetmeat, vlugrijpend, lang bewarend, heerlijk, diep oranje, vast, zoet vlees, harde vaal- groen-blauwactige pel, 3 7,5 kg. Hij lag op de Veltstand op Tuin 98 en werd in gewicht danig onderschat!
Mooregold geintroduceerd in 1940 door de Universiteit van Wisconsin, V.S. oranje schil, smakelijk vruchtvlees. Kan al gegeten worden voor volle rijpheid. Gewicht: 1 - 2,5 kg, vorm van Buttercup. Bewaart lang.)
Tot deze soort behoort ook Turks Turban, Turkse Muts , Giraumon Turban plat (BG) Brede en platte oranje vrucht met een onregelmatig oranje, groen en crémekleurig hoedje. Eetbaar vlees, maar meestal als sierpompoen gekweekt.
Vermelden we nog de bij ons vrij onbekende groep van Banana Squashes, forse vruchten in de vorm van een zeer lange courgette, die doet denken aan een banaan. Een ras in deze groep is bv Pink Jumbo Banana, een perzikroodkleurige, 25 kg zware pompoen voor dierenvoeding.
Herkomst:: in Peru werden 700 jaar oude zaden van C. maxima gevonden. Zoals we reeds vermeldden werden in Japan superieure rassen ontwikkeld, die bij ons meer en meer populair worden.
Een derde soort vormen de CUCURBITA MOSCHATA.
Hier is de lange steel hoekig en vlezig; deze van de maxima is eerder rond. De inplanting in de vrucht is stervormig en knobbelig. De bladeren zijn breed, ondiep gelobd, somtijds met grote, witte vlekken.
Namen: Fr.: Courge musquée, Du.: Moschuskürbis, It. : Zucca moscata. Sp. : Calabaza moscada.
Rassen: Butternut-groep, nootsmaak. Het rijke oranje vlees is op zijn zoetst na 3 maand bewaring.1 jaar houdbaar. Peervormig, crémekleurig, licht geribd. Er zijn meerdere variëteiten: Cobnut , Engels ras. Ponca, rond 1 kg; Waltham 2,5 kg en meerdere F1 hybriden als Sprinter, Ultra en Nicklows Delight.
Phoenix F1 een uitstekende cultuurvariëteit, is traanvormig, lichtgroen met crémegele plekken; vast goudgeel, zoet en smakelijk vlees. Perfect om te stoven.
Een tweede groep zijn de Crook-necks. Van vorm gelijken ze op de C. pepo Crook-necks, maar met een effen pel en niet wrattig of geribd. Ze zijn ook zwaarder: 5 à 7 kg; Golden Cushaw en Canada Crookneck behoren tot dit ras.
Herkomst:: zou uit Mexico of Centraal America stammen. Deze soort is sinds 5000 jaar reeds wijd verspreid in zowel N als Z America. Op alle continenten verbreid sinds de Spaanse verovering. Het is de meest gekweekte soort in de tropen, minder in Europa, alhoewel de Butternuts nu meer bekend worden. Er is nogal wat invoer in (Engelse) supermarkten.
Vermelden we tenslotte nog de CUCURBITA MIXTA.
Vroeger beschouwde men deze pompoenen als een variëteit van de C moschata, waarop ze sterk lijken. De bladstelen zijn zacht behaard, niet ruw en hard, duidelijk 5 hoekig. Vruchtsteel sterk verwijd door kurkweefsel, maar niet breder aan de vrucht.
Rassen: de best bekenden zijn de Cushaw pompoenen, langwerpige vruchten, gewoonlijk gebogen in het midden of bij de nek, crémekleurig met groene strepen of lichtgroen met donkergroene strepen als Japanese Pie. Tennessee Sweet Potato is een brede, licht peervormige, gele vrucht van 5 8 kg.
Tot deze soort behoren ook een aantal van de recent in Japan ontwikkelde pompoenen.
Behoort de Furusato hierbij? Het is een ovaalvormige vrucht , groene pel met lichtere vlekken, goed bleekoranje vlees. 1 Kg.
Herkomst: eveneens uit Mexico en Centraal America als de vorige soort. Was al voor Columbus ingeburgerd in het Zuiden van de V.S.
In Europa vindt men deze vruchten vooral in het Mediteraan gebied en in Centraal Europa.
Waar de naaktzadige Lady Godiva (Biau Germe) rangschikken? De zaden hebben geen schaal, enkel een vliesje. Ze dienen wel goed gedroogd te worden. Het gele vruchtvlees is maar van matige kwaliteit, maar kan wel goed gebruikt worden in soep.
Nog een andere speciale pompoen is de groene, gemarmerde Siampompoen of ook Bananenblad pompoenen genoemd. Het zijn grote, rond ovaal vormige vruchten,met veel sierwaarde, die uitstekend bewaren.
Het witte vlees is goed te gebruiken in gerechten als vulstof.
Als plant is het de felste groeier die ik ken. Vele, tot 10 m lange ranken en gemakkelijk 10 en meer vruchten!
Pompoenen kunnen vele kleurschakeringen hebben: oranje, donker hardgroen, roodachtig, gevlamd met oranje of groen of zelfs met allebei. De vruchten kunnen gladhuidig zijn of met ingezonken naden en zelfs ook wel eens gebult. De vorm kan hoogrond of meer peervormig zijn. Ze kunnen bij uitzondering zelfs platrond zijn.
Evenwel zou de meest authentieke Hokkaïdo de grijsgroene, gladde, haast ronde vrucht zijn, met een spitsere uitstulping naar de dikke, vleesachtige steel toe. (Dit in de Yange visie van de ware makrobiotieker).
Wanneer een pompoen groter wordt, waterachtiger en minder vast, dan betekent dit dat er een kruising is ontstaan met een andere pompoen, soms de plaatselijke Franse pompoen (door het pollen overgebracht door de bijen). Het kruisingsproduct herkent men gemakkelijk, niet alleen aan zijn grotere omvang, maar ook aan zijn gladde huid en aan de holle klank die hij weergeeft.
Gezien de veelheid van pompoenen die heden ten dage gekweekt worden, zijn bij het uitzaaien van zelf gewonnen zaad veel verbasteringen mogelijk
Ook staat men soms te kijken naar de afwijkingen die opduiken bij links en rechts aangekocht zaad.
