Het Fruit van Cornwall

“Tot voor kort had wel iedere boerderij in Cornwall een gemengde boomgaard. Je vond er (cider)appel, peer, pruim, kwee en mispel. De boomgaarden worden door dikke hagen omzoomd. Daar konden de schapen lammeren en werden bijen gehouden. Zowel appel als kers was belangrijk in dit graafschap.

In West - Cornwall vond je appelvariëteiten die bestand waren tegen het milde en vochtige klimaat van het zuidwesten. In het zuidoosten, in de Tamar Valley was de kers thuis. De goede kwaliteit ging via boot en trein naar de markten tot ver buiten de regio. De mindere kwaliteit ging naar Saltash voor jam. Het zicht moet imponerend geweest zijn. In de bloesemtijd werden speciale boottochten op de Tamar rivier georganiseerd.

In het hele verhaal van verval en teloorgang hebben we toch een lichtpunt gevonden.

James Evans en Mary Martin

hebben gedurende jaren de boomgaarden van de Tamarvallei bezocht. Ze zochten de gebruikers en eigenaars op. Alle wetenswaardigheden over de gevonden variëteiten werden nauwkeurig genoteerd. Vele avonden en weekends gingen op in het beschrijven, analyseren en proeven van de gevonden appels. Spoedig kwamen ook zij tot de vaststelling dat de nog 'staande' bomen aan een hoog tempo uit het landschap verdwenen. Maar ook de generatie die het fruit hadden geplukt, vermarkt, verwerkt - het geheugen van een vorige eeuw - verliet langzaam maar zeker het speelveld. In de winter werden de geselecteerde bomen teruggesnoeid met de bedoeling om jong, entbaar materiaal te bekomen. De onderstam MM 106 werd aangekocht. Van het ingezamelde enthout werden nieuwe bomen gemaakt. Deze bomen vonden een thuis in hun eigen boomgaard.

Al gauw kwamen ze er achter dat het benoemen van de gevonden vruchten geen sinecure was. Eenzelfde naam dook op bij meerdere, verschillende vruchten. Eén en dezelfde vrucht had vaak vele verschillende namen. Zo'n appel was o.m. de 'Blackrock'. James was zo geïntrigeerd door de vrucht dat hij een aantal exemplaren voor determinatie naar de nationale fruitcollectie in Brogdale stuurde voor determinatie. Daar wist men te vertellen dat het de Franse variëteit Mère de Ménage betrof. Later in een ander dorp in de regio werd dezelfde appel teruggevonden onder de naam 'Merrider Menedge'. En dat leunt al dichter aan bij de originele naam. 'James en Mary gingen zich toeleggen op lokale soorten die met uitsterven bedreigd waren. Al hun ontdekkingen hadden één gemeenschappelijk kenmerk. Allen bestand tegen het milde, vochtige klimaat van Cornwall waar variëteiten uit het zonniger Kent niet gedijen.

Vanuit hun boomgaard werd er veredelingsmateriaal verdeeld. Niet alleen

de grote huizen zoals Cotehele en Trelissick Gardens hebben een collectie van de 'eigen' soorten aangeplant. Ook gewone mensen hebben uit deze lokale genenbank kunnen putten via twee lokale kwekerijen die vele variëteiten in hun rassenlijst hebben opgenomen.

Parallel met zijn zoektocht naar lokale appels ging James Evans ook op zoek naar specifieke kersen in de Tamarvallei. Voor de meeste variëteiten moesten fikse klautertochten in oude bomen ondernomen worden. In het beste geval werden er éénjarige twijgen gevonden - slechts een paar centimeter lang ­meestal moest Evans het rooien met twee of driejarig hout. Meer nog dan bij de appels waren de gevonden kersen zeer plaatsgebonden. James Evans vond verschillende variëteiten terug. De merkwaardigste waren Birchenhayes, Burcombe en Early Burcombe allen genoemd naar de gelijknamige hoeves waar ze vandaan kwamen. De beste kwaliteitskers is de Fice. Deze geeft de zoetste en sappigste kersen. Sommige variëteiten werden getest op het onderzoekscentrum in East Mailing. Alle Tamarvariëteiten verdwenen uit de testprogramma's vanwege een onvoldoende. Wat goed gedijde in Cornwall liet het afweten in het drogere klimaat in Kent. En vice versa.

Evans heeft doorheen de jaren een twintigtal verschillende lokale kersvariëteiten verzameld van meer dan honderdtwintig verschillende oude bomen. Medio jaren negentig heeft hij een 150 - tal kersenzaailingen geplant om een eigen kersenhoogstamboomgaard te verwezenlijken.

Er is een uitstekend boekwerkje verschenen over het werk van James en Mary. "Burcombes, Queenies and Colloggetts, the making of a Cornish orchard", geschreven door Virginia Spiers en geïlustreerd met schilderijen die

Mary penseelde.”   

Tot hier de gedegen documentatie van Partyleader (reisleider) Jean-Pierre Billen.

Weer werd het een avontuur met de bus. We moesten het door de heer Evans uitgestippelde parcours strikt volgen om ons niet klem te rijden met de bus. Schilderachtig landschap.

Op sommige plaatsen zag je ook nog restanten van een vroeger, bloeiende kleinfruitteelt.

De botten werden aangetrokken. Eerst ging het naar een lager gelegen perceel dat meer van een natuurbos weg had. Miller’s Seedling viel in de smaak.

De rode Winesap ernaast was nog onvoldoende rijp, maar lijkt ook een goede appel. Daarna trokken we naar de grote boomgaard met vooral kersen, appelen en wat pruimen. Wat de kersen betreft werden eerst de kersenwildelingen geplant en pas daarna geënt. Dan kon men er niet gemakkelijk mee gaan lopen.

De appelaars dragen meestal 2 -3 rassen. Hij had al een zaailing Mary Martins  genoemd naar zijn vrouw. Nu had hij nog een betere zaailing, rijp met Kerstmis, waarvoor hij nog een naam moet vinden!

We stonden stil bij de Cornish Gilliflower, een zeer gezonde boom. Het ras werd rond 1800 gevonden en in 1813 in de handel gebracht. Eind oktober begint de vrucht op smaak te komen: intens, rijk, aromatisch, in de aard van de hooggeprezen Ribston Pippin. “In de handel cirkuleerden nu veel viruszieke bomen”, zei James. Deze boom zal dienen voor gezond uitgangsmateriaal.

We hielden halt bij het tuinhuisje in een hoek van het perceel voor een soort receptie. We dronken een glaasje heerlijk appelsap en nog een glaasje lekkere cider. Daarop gingen de gezusters rond met uitstekend smakende scones, met room, bekroond met een toefje kersenjam.

Het boekje ‘Burcombes, Queenies and Colloggetts’ van Virginia Spiers (In Engeland nemen de echtgenotes de naam van de man over), de zus van Mary vond aftrek, alsook nog een ander werkje over de schilderijen van Mary. Mary schildert in jubelende kleuren van grote lichtintensiteit. De schilderijen van uitbundig bloeiende bomen deden mij wat aan Van Gogh denken. Zij gaat trouwens dikwijls in Frankrijk schilderen. Tot slot toonde James ook zijn vroegere kweektuin. De kerselaars hadden intussen het terrein veroverd en de rest in de verdrukking gebracht. We proefden de niet onaardig smakende, ongeveer middelmatig grote vruchten van een wortelechte pruimelaar.

Van bij James Evans en Mary Martin zitten we op een steenworp van Cotehele House and Gardens, maar we moeten een lange omweg rijden om er met de bus te geraken. Ook dit domein en huis zijn in beheer bij de National Trust.

Tijdens het middagmaal vertelde Mary mij dat ze dikwijls geravot had in de barn (schuur), die nu diende als restaurant. Haar vader was hier in dienst.

Het Tudorhuis werd gebouwd tussen 1485 en 1560 en werd steeds door dezelfde familie bewoond. Naar buiten toe is het huis afgeschermd en gericht naar binnenpleinen. Dit was nodig in die rumoerige tijden. De tijd is er blijven stilstaan. Er is bv nog geen elektriciteit. Heel veel kamers zijn rond om rond rijkelijk behangen met wandtapijten.

Onze aandacht ging naar de boomgaard met streekeigen rassen. Ik schat zo’n twintig - vijfentwintig jaar oude bomen. Aan het onderhoud is te merken dat de vrijwilligers van de National Trust liever binnen dan buiten werken. We ontdekten geen vruchten die op dit moment al rijp waren. Wat schurftbomen gezien, doch zeer weinig kanker. In een zonnige hoek van de boomgaard was een bijenstand.

Na het avondeten met Aleide een stevige wandeling naar Exeter gemaakt. Ik wou de verlichte kathedraal terugzien. Gedeeltelijk op de oude wallen gewandeld en een stevige pint gedronken op het rustige tuinterras van een oude pub.