Van Wikipedia

Paleontologie > Paleozoölogie > lijst van Fossiele zoogdieren

Mammoeten IUCN - status: Uitgestorven (c.10.000 v.Chr.)
Taxonomische indeling
Rijk : Animalia (Dieren) Stam : Chordata (Chordadieren) Klasse : Mammalia (Zoogdieren) Orde : Proboscidea (Slurfdieren) Familie : Elephantidae (Olifanten)
Geslacht
Mammuthus Brookes, 1828
Typesoort
Elephas primigenius Blumenbach
Museum Münster - foto Ed Stevenhagen
Mamoettanden
Mammoetonderkaak - Museum Boerhaave

Mammoeten (Mammuthus ) zijn een geslacht van uitgestorven olifantachtigen .

[ bewerk ] Verschillende soorten

Er hebben verschillende soorten mammoeten bestaan. Het zijn waarschijnlijk afstammelingen van een gezamenlijke voorouder. Doordat ze verschillende leefwijzen hadden konden ze naast elkaar bestaan.

• zuidelijke mammoet (Mammuthus meridionalis ) uit zuidelijk Europa;
• steppenmammoet (M. trogontherii ) uit Europa
• wolharige mammoet (M. primigenius ) uit noordelijk Europa, Azië en Noord-Amerika;
• Sardinische Dwergmammoet, (M. lamarmorae ) uit Sardinië ( Italië )
• keizersmammoet (M. imperator ) uit Noord-Amerika;
• Amerikaanse mammoet (M. columbi ) uit Noord- en Midden-Amerika

De wolharige mammoet is van deze soorten waarschijnlijk de bekendste. Hij leefde ongeveer vanaf 600.000 jaar geleden, in het Pleistoceen . Hij had een dikke vacht waarvan de haren soms tot aan de grond reikten. De oren waren klein (30 centimeter) en ook bedekt met haren ter bescherming tegen de kou. Van de andere mammoetsoorten was alleen de steppenmammoet dik behaard, de andere soorten leefden in veel warmere gebieden en waren dan ook vrijwel onbehaard, net als de huidige olifanten. Het lijkt er ook op dat de wolharige mammoet een kortere levensduur had, ze werden hooguit 35 jaar. De huidige olifant haalt makkelijk 50 jaar.

Vaak wordt gedacht dat mammoeten immens groot waren, en 'mammoet' is in onze taal een aanduiding voor 'gigantisch' geworden, bijvoorbeeld in ' mammoettanker ' of ' mammoetwet '. Dit geldt zeker voor de grootste soorten, de keizersmammoet en de Amerikaanse mammoet van Noord Amerika, maar de andere mammoeten waren niet groter dan de hedendaagse Aziatische olifant . Wel hadden ze gigantische slagtanden, bij stieren konden die wel 4 meter lang zijn.

[ bewerk ] Evolutie

Volgens de nieuwste inzichten zouden de mammoeten zich ongeveer 4,8 miljoen jaar geleden hebben afgesplitst van de voorouders van de Aziatische olifant, terwijl hun gemeenschappelijke voorouder zich ongeveer 7,3 miljoen jaar geleden heeft afgesplitst van de gemeenschappelijke voorouder met de Afrikaanse olifant. Dat betekent dus dat er in feite een nauwere verwantschap bestaat tussen de mammoet en de Aziatische olifant dan tussen de Afrikaanse en de Aziatische olifant.

De Latijnse naam "Mammut" wordt gegeven aan een andere familie van uitgestorven olifantachtigen, de mastodonten . Deze familie heeft zich al bijna 30 miljoen jaar geleden afgesplitst van die van de huidige olifanten en de mammoeten. De mastodont is dus niet bijzonder nauw verwant aan de mammoet.

[ bewerk ] Ontdekking en naam

Al eeuwenlang werd er in Noord-Europa, Rusland en Siberië fossiel ivoor gevonden. In de 18e en 19e eeuw ontdekten Russische onderzoekers in Siberië diverse tamelijk goed bewaarde ingevroren lichamen in de permafrost . Een buitengewoon volledig lichaam werd in 1901 gevonden aan de oevers van de rivier Berezovka . De Jakoeten (een Mongools, Turks-sprekend volk) waren al eeuwenlang bekend met dergelijke resten en hadden daaraan de naam "mamont" gegeven, hetgeen "aardworm" betekent in hun taal. Zij dachten namelijk dat de in de grond gevonden overblijfselen afkomstig waren van een reusachtige aardworm. In het Russisch heet het dier nog altijd "mamont". Via Franse publicaties raakte, door een spelfout, echter in West-Europa de vorm "mammouth" verspreid.

[ bewerk ] Leefgebied

Omdat tijdens de ijstijden veel van het water in landijskappen was vastgelegd, waren veel randzeeën drooggevallen. Daardoor kon de wolharige mammoet zich verspreiden over grote delen van de wereld. De mammoeten hadden als woongebied toendra - en permafrostgebieden van noordelijk Europa , Azië en Noord-Amerika .

Net als bij vele andere bewoners van deze streken het geval was, zoals de wolharige neushoorn , was het lichaam bedekt met een dichte en isolerende laag haar om het te beschermen tegen het koude klimaat. Het leefgebied was overigens volgens recentere inzichten wel koud maar niet zo koud dat er geen gras kon groeien, waarvan een mammoet naar schatting 180 kilo per dag nodig had. Ze hadden sterke kiezen om de taaie, harde grassen op de steppen te kunnen vermalen.

[ bewerk ] Uitgestorven

De mammoet stierf waarschijnlijk vlak na het einde van de laatste ijstijd uit, zo'n 12.000 jaar geleden. Er bestaan sterke vermoedens dat bejaging door de mens hier een groot aandeel in had. Of dit inderdaad de oorzaak was of bijvoorbeeld de klimaatsverandering aan het eind van de ijstijd is nog onderwerp van een hevige wetenschappelijke controverse. Nieuwe wetenschappelijke vondsten tonen aan dat de explosie van een komeet de klimaatsverandering heeft veroorzaakt en daarmee ook het uitsterven van de mammoet. In de Siberische permafrost zijn nog aanzienlijke aantallen ingevroren mammoeten te vinden die voldoende goed geconserveerd zijn om een heleboel over de dieren te weten te komen, zelfs wat voor kleur haar ze hadden en hoe ze roken (als hedendaagse olifanten).

[ bewerk ] Bijzondere vondsten

In 1993 rapporteerden Russische wetenschappers dat ze resten van mammoeten hadden gevonden op Wrangel-eiland , 200 km uit de Siberische kust, die gedateerd werden op 3700 jaar geleden (dus pas 1700 jaar voor Christus ).

De mammoet zou dus 6000 jaar later zijn uitgestorven dan tot nu toe aangenomen. Deze vondst geeft steun aan de hypothese dat de mammoet is uitgestorven als gevolg van bejaging door de mens.

De op Wrangel gevonden mammoeten leken erg klein; hoewel aanvankelijk werd gerept van 'dwergmammoeten' lijkt het er nu op dat het om vrouwtjesmammoeten gaat die, net als hedendaagse olifanten, na hun eerste dracht niet meer groeiden en beduidend kleiner bleven dan mannetjes. Overigens zijn van vele, ook hedendaagse, andere diersoorten kleinere ondersoorten bekend die op geïsoleerde eilanden leven.

Eind 2002 werd in de Siberische provincie Jakoetië de zogenoemde Yukagir-mammoet gevonden, een wolharige mammoet van 18.000 jaar oud. Eerder waren er al ongeveer een dozijn mammoeten gevonden in Siberië en Alaska , maar dit was een zeer goed bewaard gebleven exemplaar. Zo was de kop (op de slurf na) vrijwel intact. Ook trof men een complete poot en een maag met goed geconserveerde inhoud aan. In mei 2007 werd in het noorden van Siberië een babymammoet van 10.000 jaar oud ontdekt. Deze was zeer goed bewaard gebleven, zelfs de ogen waren nog intact. Er ontbrak alleen een klein stukje van de staart.

[ bewerk ] Nederland mammoetland

Mammoet in Barcelona

De grootste mammoetverzameling (7500 botten) ter wereld ligt in het Naturalis -museum te Leiden . Dat is te danken aan het onder water komen te staan van de Noordzee en de daarin gelegen Doggersbank .

Wat tegenwoordig de Noordzee is, was tijdens de laatste ijstijd een boven de zeespiegel liggende vlakte. Doordat veel water was vastgelegd in immense land ijskappen lag de zeespiegel zo'n 150 meter lager dan tegenwoordig.

Door het smelten van het ijs kwam deze vlakte uiteindelijk vrij snel onder water te staan. Het merendeel van de Zuidelijke Noordzee heeft tegenwoordig een diepte van 40 tot 70 meter. Maar midden in de Noordzee ligt een groot gebied, de Doggersbank, dat hoger ligt dan zijn omgeving en nu zo'n 40 meter onder de zeespiegel ligt.

Door de rijzende zeespiegel was de Doggersbank gedurende een bepaalde periode een eiland. Door de verdere stijging van het water zal dit eiland in kleinere eilanden uiteengevallen zijn die uiteindelijk allemaal onder water verdwenen. Doordat het leefgebied steeds meer gefragmenteerd raakte konden steeds minder dieren, waaronder de mammoet, hier leven. Bij het onder water raken van de laatste eilanden verdween ook het laatste restant van de nog aanwezige landfauna. Het is onwaarschijnlijk dat de verdrinking van de eilanden een dramatische ontwikkeling voor de aanwezige fauna betekende. De eilanden waren op het laatst te klein om veel dieren te herbergen maar daarnaast was ook de flora door de sterke opwarming en de toename van de neerslag drastisch aan het veranderen: de steppe-achtige vegetatie was plaats aan het maken voor een meer beboste omgeving. Voor mammoeten is dat niet een geschikte leefomgeving geweest en het is dan ook waarschijnlijk dat bij deze vegetatieverandering de eventueel nog aanwezige mammoeten de eilanden verlaten hebben. Zoals alle olifanten zullen ook mammoeten uitstekende zwemmers geweest zijn (hoewel hun vacht daarbij mogelijk niet in hun voordeel geweest zal zijn) en de laatste dieren zullen lang voor het verdrinken van de eilanden al weggetrokken zijn.

Vissers die hun sleepnetten boven, of in de buurt van, de Doggersbank uitgooien halen regelmatig botten naar boven. Een groot deel daarvan is voor onderzoek aan Naturalis afgedragen. Het feit dat soms grote concentraties van botten worden aangetroffen kan verklaard worden uit het samenspoelen van grof materiaal in (relatieve) laagtes door de golfwerking van de zee. De omgeving van de Doggersbank heeft lang binnen het bereik van de normale golfwerking van de zee gelegen en ligt mogelijk nu nog binnen het bereik van stormgolven. Doordat andere delen van de Noordzee lager waren, kwamen deze gebieden sneller buiten het bereik van de golfwerking waardoor deze concentratie niet kon optreden. Het feit dat van de Doggersbank (en andere banken) veel fossiele botten worden opgevist, betekent dus niet automatisch dat hier meer dieren geleefd zullen hebben (maar het is niet uit te sluiten).

Een aantal Nederlandse onderzoekers speelt een prominente rol in mammoetonderzoek en expedities.

Voor woordenboekinformatie, zie de pagina mammoet op WikiWoordenboek .

Van Wikipedia

Afgodslang
Taxonomische indeling
Rijk : Animalia (Dieren) Stam : Chordata (Chordadieren) Klasse : Reptilia (Reptielen) Orde : Squamata (Hagedissen en slangen) Familie : Boidae (Boa's) Geslacht : Boa
Soort
Boa constrictor Linnaeus , 1758

De afgodslang (Boa constrictor ) is een tot 3 meter lange wurgslang uit de familie boa's ( Boidae ). Het is een van de weinige reptielensoorten waarvan de wetenschappelijke naam Boa constrictor algemeen bekend is en ook wel als 'Nederlandse' naam wordt gebruikt. Door de inheemse bevolking wordt hij aanbeden en geëerd bij de Inca 's als een van de drie heilige dieren als de Amaru ( quechua -benaming), vandaar de naam afgodslang .

[ bewerk ] Voorkomen en habitat

De afgodslang komt voor in een waslijst aan landen in een groot gedeelte van Zuid- en Midden-Amerika ; Argentinië , Belize , Bolivia , Brazilië , Colombia , Costa Rica , Dominica , Ecuador , El Salvador , Frans-Guyana , Guatemala , Guyana , Honduras , Mexico , Nicaragua , Panama , Paraguay , Peru , Saint Lucia , Suriname , Trinidad en Tobago en Venezuela . Vanwege het enorme verspreidingsgebied zijn er vele ondersoorten, ongeveer tien, die allemaal in iets afwijkende leefomgevingen leven. De meeste exemplaren leven in vochtige en warme tropische regenwouden, sommige ondersoorten in wat drogere omstandigheden op de eilanden. De afgodslang is een goede klimmer die een groot deel van zijn leven in een boom doorbrengt, loerend op prooien of in rust.

[ bewerk ] Beschrijving

De afgodslang heeft een lang en dun lichaam, dat echter erg massief is vanwege de vele spieren. De slang kan meer dan 25 kilo wegen en ondanks de grote lenigheid is het dier niet erg snel. Vanwege het grote verspreidingsgebied is er een een groot aantal kleurvarietieten ontstaan die echter niet altijd samenhangen met een ondersoort. Sommige ondersoorten kennen wel vijf verschillende kleurschakelingen, met kleuren als rood, geel, groen, wit, bruin en zwart. De bekendste is de roodstaartboa of tapijtslang (B. c. constrictor ), die een lichtbruine kleur heeft met een duidelijk donkerbruine tot rode staartpunt. Deze ondersoort treft men onder andere in Suriname aan.

[ bewerk ] Voedsel

De afgodslang leeft vooral van ratten en andere knaagdieren en is daarom een nuttige 'huisgenoot'. De slang schuwt de mens niet en komt regelmatig voor in de bewoonde wereld vanwege de ratten die op huizen afkomen. Naast knaagdieren worden ook wel andere zoogdieren, vogels en andere reptielen gegeten als hagedissen en kleine krokodilachtigen . Een bekende houder van de afgodslang was de worstelaar Jake "the Snake" Roberts, die na zijn overwinning de slang op zijn tegenstander gooide. Vele worstelaars waren bang voor de slang, alhoewel dit soms gespeeld was. zie ook professioneel worstelen . Ook op scholen worden wel Boa Constrictor's gehouden in het biologie-lokaal.

[ bewerk ] Levenswijze

Boa's zijn eierlevendbarend , er worden wel eieren geproduceerd maar die ontwikkelen zich inwendig. Het duurt vier tot acht maanden eer de jongen geboren worden, dat kunnen er per keer meer dan zestig zijn. De slang is na 3 tot 5 jaar geslachtsrijp, en kan in gevangenschap meer dan 25 jaar oud worden.

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen zijn te vinden in de categorie Boidae van Wikimedia Commons .

Van Wikipedia

Axolotl IUCN - status: Kwetsbaar
Taxonomische indeling
Rijk : Animalia (Dieren) Stam : Chordata (Chordadieren) Klasse : Amphibia (Amfibieën) Orde : Caudata (Salamanders) Onderorde : Salamandroidea Familie : Ambystomatidae (Molsalamanders) Geslacht : Ambystoma
Soort
Ambystoma mexicanum Shaw , 1789

De axolotl (Ambystoma mexicanum ), in de volksmond ook wel Mexicaanse wandelvis (letterlijk uit het Engels), is mits volledig ontwikkeld een landbewonende molsalamander, maar de meeste wilde exemplaren blijven aquatiel . De naam axolotl komt uit het Azteekse Nahuatl .

[ bewerk ] Beschrijving

De axolotl valt op door zijn aparte voorkomen en zijn verschijnselen van neotenie , hij blijft namelijk in zijn larvale stadium, zelfs wanneer het dier seksueel rijp en dus volwassen is. Hij ondergaat in de natuur geen verdere metamorfose.

Een volgroeide axolotl (18 tot 24 maanden) heeft een lengte variërend van 150 tot 450 mm, hoewel een grootte rond 230 mm het meest voorkomt en ze zelden groter worden dan 300 mm. Ze hebben typerende varenvormige kieuwstructuren die niet bedekt zijn (zoals de kieuwen van vissen en jonge kikkervisjes ; axolotls ademen door de huid en hebben ook longen. De kleur varieert van albino of wit, via grijs en bruin tot zwart. Wilde axolotls zijn zelden wit, maar de mutante witte vorm met donkere ogen die vaak voorkomt in laboratoria en dierenwinkels werd geschapen in een Amerikaans lab in de jaren 1950 .

[ bewerk ] Ontdekking

De eerste levende axolotls werden in 1863 vanuit Mexico naar Parijs gebracht. Het betrof drieëndertig donkergekleurde exemplaren en één albino . Zij bleken zich snel aan te passen en plantten zich zelfs voort.
Vanuit Parijs werden zowel eieren als volwassen axolotls verstuurd over de hele wereld. Nog steeds is de axolotl de meest bestudeerde amfibie. In Parijs werden de axolotls bestudeerd in een herpetologisch onderzoekscentrum voor reptielen en amfibieën door Duméril .
Cuvier had al voor 1863 dode exemplaren bestudeerd. De overeenkomst met larven van onze gewone salamanders was hem opgevallen en hij meende dat axolotls larven moesten zijn van een grote, onbekende salamander. Toen men zag dat de later bestudeerde, levende axolotls zich in het 'larvale stadium' gingen voortplanten, moest men deze gedachte wel opgeven.

De in de Balkan levende olm (Proteus anguinus ) en de Noord-Amerikaanse sirenen (Fam. Sirenidae) houden ook de jeugdkenmerken in het volwassen stadium, wat neoteen wordt genoemd. Daarom rekende men deze vroeger samen met de axolotl tot een aparte groep, de Perennebranchiata, dat zijn dieren met blijvende kieuwen. Zij werden beschouwd als een overgang van de kieuwdragende vissen naar de, via longen ademende, salamanders.
Thomas Hunt Morgan leefde van 1866 tot 1945. Hij deed genetisch onderzoek, dat is onderzoek naar het doorgeven van eigenschappen van ouders op kinderen van levende wezens en ook van planten.
Hij ontving de Nobelprijs in 1933 voor zijn onderzoek waar onder andere axolotls bij betrokken waren. De bioloog Jean Rostand deed in Parijs tot in 1967 ook onderzoek waarbij hij axolotls gebruikte.

[ bewerk ] Algemeen

De axolotl kwam oorspronkelijk voor in het Xochimilcomeer en het Chalcomeer in Midden- Mexico , ze leven ook in "axalapascos", vulkanische kraters gevuld met water. De axolotl is een vleeseter, hij jaagt op kleine prooidiertjes zoals insecten en kleine vissen, die hij in zijn geheel doorslikt. De wilde populaties zijn sterk bedreigd geraakt door de groei van Mexico-stad . De axolotl wordt op dit moment door CITES als een bedreigde diersoort beschouwd. In het Spaans heet hij ajolote . De axolotl is verwant aan de tijgersalamander (Ambystoma tigrinum ), en wordt soms ook wel als een ondersoort van de tijgersalamander beschouwd in plaats van een aparte soort. Axolotls kunnen een metamorfose ondergaan, hoewel ze dit slechts zelden doen. Door heel langzaam het waterniveau te reduceren treedt heel soms de metamorfose op; door het geven van het schildklierhormoon thyroxine kan men de metamorfose betrouwbaarder in gang zetten. In de gemetamorfoseerde vorm lijkt het dier op de Ambystoma mavortium , die verwant is aan de tijgersalamander.

[ bewerk ] Toepassingen

Eitjes van de axolotl.

De axolotl wordt gebruikt in laboratoriumonderzoek en grote aantallen worden in gevangenschap gekweekt. Het meest opmerkelijke aan de axolotl is zijn mogelijkheid tot regeneratie : de axolotl herstelt zich zonder littekenweefsel te vormen. Hij kan zelfs vernielde ledematen herstellen en in sommige gevallen nog belangrijkere structuren. Er is ook beschreven dat zelfs de minder vitale delen van hun hersenen volledig kunnen herstellen. Nog een interessant gebied voor het onderzoek zijn de grote en robuuste embryo's die hierdoor, in combinatie met de doorzichtige eischaal, makkelijk zijn te bestuderen. Een andere amfibieënsoort die hiervoor veel wordt gebruikt is de klauwkikker .

[ bewerk ] De Axolotl in de literatuur

De Argentijnse schrijver Julio Cortázar (1914-1984) schreef een surrealistisch verhaal over de axolotl. Hierin vereenzelvigt de ik-figuur zich dermate met het dier, dat hun beider identiteit vervaagt en door elkaar lijkt te zijn overgenomen. Het verhaal is afkomstig uit de verhalenbundel Final del Juego (Einde van het spel) uit 1956 en werd opgenomen in de Nederlandstalige verzamelbundel Brief aan een meisje in Parijs, vertaald door J.A. van Praag (Meulenhoff, 1969).

[ bewerk ] Externe link

• Axolotls : een pagina met interessante beelden en meer informatie (Engelstalig).

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen zijn te vinden op de pagina Ambystoma mexicanum op Wikimedia Commons .