Botulisme, wat is dat eigenlijk?

De meeste mensen denken dat botulisme alleen in de zomer voorkomt. Helaas is dit niet het geval. Het komt het gehele jaar voor, alleen zijn het aantal gevallen veel minder dan in de zomermaanden.

Wat is botulisme?

Botulisme is één van de drie meeste voorkomende ziekteproblemen van wilde vogels. Elk jaar zijn vele vogels verlamd of gaan dood door vergiftiging die veroorzaakt wordt door de bacterie Clostridium botulinum. Deze bacterie produceert onder ‘gunstige’omstandigheden toxine (gif), dat bij besmette dieren in eerste instantie verlammingsverschijnselen veroorzaakt. Twee van de zeven gifstoftypes die bekent zijn, veroorzaken gewoonlijk sterfte bij wilde vogels; één van deze, type C, veroorzaakt meestal vele doden onder de eenden, terwijl type E vnl. meeuwen en duikeenden treft.

Hoe ernstig is het?

Het dodental varieert van jaar tot jaar en van soort tot soort. Het ene jaar zijn het een paar honderd vogels, terwijl het jaar erop tienduizenden vogels sterven op dezelfde plaats. Meer dan een miljoen sterfgevallen van vogels zijn gemeld tijdens uitbarstingen in één enkel jaar. Dodentallen van 50.000 of meer veroorzaakt door een botulisme-uitbarsting is heel gewoon.

Welke soorten worden besmet?

Een grote variatie aan vogels en sommige zoogdiersoorten zijn gevoelig voor het type C botulismegif.
Onder de wilde vogels zijn watervogels (eenden, ganzen, zwanen) en waadvogels het meest het slachtoffer.

Zijn mensen en huisdieren gevoelig voor botulisme?

Over het algemeen is botulisme niet gevaarlijk voor mensen, honden en katten.
Gevaarlijk voor mensen zijn de volgende – gelukkig zeldzame – botulisme: A, B, E en F. Voor de eveneens weinig voorkomende type D zijn vooral runderen vatbaar.
Als een met botulisme besmet kadaver lang blijft liggen, kunnen hierin ook voor de mens gevaarlijke typen botulisme B en E ontstaan, zich vermeerderen en toxine vormen.

Wat veroorzaakt botulisme-epidemieën?

De bacterie die botulisme veroorzaakt kan zich alleen onder bepaalde omstandigheden vermenigvuldigen. Dat vermenigvuldigen gebeurt dan erg snel.
Gunstige omstandigheden voor botulisme zijn:
- een eiwitrijk milieu (dode vogels of vissen, vooral als deze in het water liggen);
- water dat tussen de 15ºC en 35ºC ligt (ondiepe, stilstaande wateren en plasjes).

Botulisme verspreidt zich snel via besmette dode dieren. De infectie met botulisme gebeurt door het opnemen van weefseldeeltjes van dode dieren of van vliegenlarven (maden), die afkomstig zijn uit dode, besmette dieren. De bacterie wordt ook wel rechtstreeks uit de bodem opgenomen.

Hoe kan met botulisme herkennen?

Botulisme tast het zenuwstelsel aan en veroorzaakt spierverlamming. Eén van de eerste signalen die opvalt is dat de vogels niet kunnen vliegen.
Daarna raken de spieren in de poten verlamd, en bewegen de vogels (eenden) zich voort over water- en moddervlaktes d.m.v. hun vleugels. Deze reeks van signalen is in tegenstelling tot dat van vogels met loodvergiftiging, die problemen hebben met vliegen maar wel kunnen blijven lopen en rennen.
Verlamming van het derde ooglid en de nekspieren volgen. Deze 2 signalen zijn het makkelijkst te herkennen in verband met botulisme. Tenslotte zullen de vogels verdrinken, wanneer ze dit stadium hebben bereikt. Diegene die niet verdrinken of gevonden worden, zullen op de kant alsnog sterven aan ademhalingsstoornissen wanneer de verlamming zich verder door het lichaam verspreid.

Kunnen zieke vogels behandeld worden?

JA, de zieke vogels kunnen veelal gered worden, als ze direct naar de opvang worden gebracht. Bovendien vormen ze na genezing geen gevaar meer voor hun omgeving.

Kunnen botulisme-epidemieën voorkomen worden?

Elke dode watervogel of vis vormt een mogelijke bron van besmetting die maandenlang kan aanhouden en moet daarom zo snel mogelijk worden opgeruimd.

Wat kan ik doen, wanneer ik een botulisme-slachtoffer vind?

Breng de vogel ZO SNEL MOGELIJK naar de Vogel- en Egelopvang te Delft, des te meer kans dat hij het overleeft.
Pak de zieke vogel voorzichtig op en leg hem in een doos. Leg onderin een handdoek. Was uw handen goed nadat u de vogel heeft aangeraakt of gebruik evt. handschoenen of een plastic zak om de handen bij het oppakken.
Geef de vogel GEEN voedsel of water. Waarschuw de gemeentelijke instantie over de plaats waar het botulisme voorkomt, zij kunnen dat maatregelen nemen.

Onthoud het volgende:

• De vogel heeft de meeste overlevingskansen als hij direct naar het dichtstbijzijnde vogelopvangadres wordt gebracht. Daar krijgt hij de deskundige hulp die hij nodig heeft.
• Probeer niet zelf voor de vogel te zorgen.
• Bijna alle vogels zijn beschermd door de Natuurbeschermingswet, dus het is absoluut VERBODEN om wilde vogels in je bezit te hebben, zonder een vergunning.