Aapje met drie ouders kan uw leven redden

Combinatie van klonen en IVF kan zware aandoeningen helpen voorkomen

JETTE - De geboorte van een aapje uit twee moeders en één vader kan een doorbraak betekenen in het voorkomen van zware erfelijke aandoeningen. Aan het UZ van Jette, dat aan de wereldtop staat inzake in-vitrofertilisatie, wordt enthousiast gereageerd.

'Mooi werk', zegt dr. Hilde Van de Velde van het UZ Brussel over de nieuwe techniek die Amerikaanse wetenschappers met succes toepasten. Door de combinatie van klonen en in-vitrofertilisatie kunnen zware spierziekten, vormen van diabetes en blindheid worden voorkomen.

Dr. Shoukhrat Mitalipov van het onderzoekscentrum van apen in Beaverton (Oregon) beschrijft in het vakblad Nature wat hij deed en waarom (zie ook grafiek ). Van moederaap A nam hij een eicel waarvan hij alleen de kern, met daarin de chromosomen, overhield. Die kern plantte hij over in een eicel van moederaap B waaruit vooraf de eigen kern was verwijderd. Vervolgens werd de gekloonde eicel bevrucht met sperma van vader A en werd het embryo teruggezet in de baarmoeder van moeder A of van een draagmoeder.

Waarom? Onze erfelijke eigenschappen, en dus ook eventuele genetische zieken, zitten vooral geconcentreerd in de chromosomen van de celkern. Zeer ten dele zitten ze ook in de mitochondriën. Dat zijn zeer kleine onderdelen van een cel, waarin zuurstof en voedsel worden omgezet in energie, die de cel en uiteindelijk het hele organisme aandrijft.

Die mitochondriale genen kunnen ook defecten vertonen die aanleiding geven tot zowat 50 doorgaans zware afwijkingen. Deze ziekten worden alleen door de moeder overgedragen, niet door de vader: in een eicel zitten wel mitochondriën, in een veel kleinere spermacel niet. Dr.Mitalipov gooide de erfelijk belaste mitochondriën van moeder A weg en verving ze door de gezonde mitochondriën van moeder B. Het resultaat is een kerngezonde baby met alle uiterlijke kenmerken van moeder A.

Mitalipov zette 15 embryo's terug bij 9 draagmoeders. Dat leverde drie zwangerschappen op met vier gezonde aapjes als gevolg: de tweeling Mito en Tracker plus Spindler en Spindy. De resultaten zijn sterk vergelijkbaar met in-vitrofertilisatie bij mensen. Wellicht kan de techniek over twee jaar op mensen worden toegepast.

Dr. Hilde Van de Velde van het UZ in Jette zou er zeker gebruik van maken als ze overtuigd is van de veiligheid van de techniek. 'Want nu hebben we nog maar één gebrekkige oplossing om die erfelijke ziekten te voorkomen. Vóór het terugplanten van een in vitro bevruchte eicel kijken we na of de mitochondriën erfelijk belast zijn. Een zeer moeilijke diagnose. Bovendien is de uitkomst onzeker. Alles hangt af van hoeveel mitochondriën defect zijn. Want die vreselijke ziekten zetten zich maar door bij een welbepaalde, hoge drempel. Dus biedt zo'n diagnose van een bevruchte eicel geen volledige zekerheid. Deze nieuwe techniek kennelijk wel.'

Dan blijft nog de ethische vraag. Want de vier aapjes hebben elk twee moeders. Dr. Van de Velde: 'Als zo'n aapje een moederschapstest ondergaat, zou het aan moeder A worden toegewezen. Want zo'n test kijkt alleen naar de genen in de kern. De ethische bezwaren vervallen als we hiermee werkelijk zeer zware ziekten kunnen voorkomen. In Jette overwogen we eerder al deze weg te bewandelen. En na deze hoopgevende resultaten zullen we dat zeker opnieuw overwegen.'

(DS)