Vlinderliefde

Het leven van vlinders duurt maar kort. De meeste worden niet ouder dan twee tot drie weken. In die korte tijd moeten ze zorgen voor nakomelingen. De eerste stap is natuurlijk het zoeken van een soortgenoot van de andere sekse om daar mee te paren. Dat is bij vlinders niet altijd zo eenvoudig. Er zijn namelijk wereldwijd meer dan 160.000 verschillende soorten vlinders, die vaak erg veel op elkaar lijken. Vlinders hebben echter zo hun methoden om toch het juiste mannetje bij het juiste vrouwtje te krijgen.
Bij nachtvlinders zit een vrouwtje stil tussen de planten of op een ander strategisch plaatsje en laat een geurstof los, waarmee ze van heinde en verre mannetjes weet aan te trekken. Die lokstoffen heten seksferomonen. Het bijzondere van die feromonen is dat zij kenmerkend zijn voor een bepaalde vlindersoort. Elke vlindersoort heeft zijn eigen karakteristieke geur. Bij sommige soorten kunnen mannetjes zo'n feromoon op grote afstand waarnemen. Bij nachtpauwogen kan een mannetje een vrouwelijke soortgenoot zelfs op een afstand van meer dan vier kilometer ruiken. Dagvlinders herkennen elkaar in eerste instantie aan het uiterlijk. Ze zoeken elkaar vooral op plaatsen die opvallen in hun leefgebied, zoals een heuveltop, een alleenstaande boom of een open plek in het bos. Mannetjes vliegen daar driftig rond en storten zich op elk vlindervrouwtje dat maar een beetje lijkt op een vrouwtje van hun eigen soort. Ze letten daarbij op kenmerken als kleuren, vorm en afmetingen.
Wanneer geschikte huwelijkskandidaten eenmaal in elkaars buurt zijn gekomen, beginnen ze aan de balts. Bij sommige vlinders zoals pages gebeurt dat al vliegend. Mannetjes vliegen onder vrouwtjes door en werpen zich achteruit, waarbij ze met hun vleugels langs de antennes van het vrouwtje strijken. Bij andere soorten zit het vrouwtje op een plant en danst het mannetje vlak boven haar. Hij waaiert daarbij al dansend telkens een hoeveelheid seksferomoon naar zijn  uitverkorene toe. Vrouwtjes worden alleen tot paren gestimuleerd door geuren van de mannetjes van haar eigen soort. Mannetjes van een andere vlindersoort ruiken ze eenvoudigweg niet. Als zulke mannetjes toch een vrouwtje proberen te verleiden, laat ze door een kenmerkende afweerhouding van haar achterlichaam weten niet in hem geïnteresseerd te zijn.
Als mannetjes en vrouwtjes elkaar letterlijk door geuren en kleuren duidelijk gemaakt hebben dat ze tot de dezelfde soort behoren, komt het doorgaans altijd tot een paring (zie foto). Die begint bij een koppeling van de uitwendige geslachtsorganen. Een paring duurt al gauw vele uren en kan bij nachtvlinders zelfs wel een heel etmaal doorgaan. Tijdens een copulatie draagt het mannetje niet alleen zaadcellen over aan het vrouwtje, maar ook een hoeveelheid eiwitten. Die gebruikt zij voor de aanmaak van haar eitjes. Ook geeft het mannetje meestal een geurstof af. Daarmee wordt het vrouwtje minder aantrekkelijk voor eventuele volgende mannetjes, want die hebben een voorkeur voor geurvrije, dus maagdelijke vrouwtjes.