Promiscue als een pimpelmees

08/10/2008 11:00

Er zijn van die gelukkigen die van vogels kijken hun beroep kunnen maken. De aan het gerenommeerde Duitse Max Planck-instituut verbonden Vlaamse topwetenschapper Bart Kempenaers is zo iemand.

Kempenaers werd als jonge onderzoeker een wetenschappelijke wereldvedette toen het topvakblad Nature zijn onderzoek naar polygaam gedrag bij pimpelmezen publiceerde.

In tegenstelling tot de gangbare gedachte, dat vogels fundamenteel monogaam zijn, bleek tot een derde van de jongen in een nestje pimpelmezen niet van de officiële vader te zijn. Nieuwe genetische technieken, gekoppeld aan doorgedreven veldwaarnemingen, maakten dat inzicht mogelijk.

Kempenaers is op zijn elan doorgegaan. Hij weet ondertussen dat pimpelmezen (en vele andere vogelsoorten) sociaal monogaam, maar genetisch polygaam zijn: een mannetje en een vrouwtje zorgen samen voor de kleintjes, maar van die kleintjes zijn er een aantal van een andere vader (die ergens in de buurt woont). De vrouwtjes beslissen. Als ze het gevoel hebben met een mannetje van mindere kwaliteit opgezadeld te zitten, gaan ze in de buurt op zoek naar een beter exemplaar voor buitenechtelijke copulatie. Hun oordeel vormen ze onder meer op basis van de zang van de mannetjes, die informatie zou bevatten over de kwaliteit van hun genen.

Mensen

Hoewel Kempenaers voorzichtig is met het extrapoleren van zijn gegevens van vogels naar mensen, zijn de principes achter de sturing van sociaal gedrag zo fundamenteel dat ze op zijn minst leiden tot bespiegelingen over onze soort.

Dat wij geëvolueerd zijn weg van echte polygamie, zou strategisch sterk geweest kunnen zijn om conflicten over voortplanting uit de weg te gaan. Zelfs vandaag blijkt een maatschappij die sterk op polygamie steunt, zoals de harems in een aantal moslimgemeenschappen, minder aantrekkelijk om in te leven. Dat is niet alleen zo voor de vrouwen, maar ook voor de mannen die zich niet kunnen voortplanten omdat ze niet aan een vrouw raken.

Een evenredige verdeling van beschikbare partners voor de voortplanting kan bepalend zijn voor de mate waarin conflicten voorkomen in een maatschappij.

Dirk Draulans