Over het ontstaan en de groei van Pallieter is weinig meer geweten dan wat Timmermans zelf erover in z'n talrijke lezingen heeft meegedeeld. Het vrijkomen van de handschriften van Pallieter maakt het mogelijk, werkelijk inzicht te krijgen in de evolutie van het verhaal, in de groei van de diverse figuren ?n in de geestelijke voortgang van de schrijver zelf. Goed drie jaren april - mei 1911 tot einde mei 1914 - besteedde de jonge Timmermans aan het boek; het waren tevens drie kapitale jaren voor zijn geestelijke en psychische ontwikkeling. De sfeer van de Schemeringen van de Dood had hij toen al verloochend. In zijn nieuwe werk rekende hij bij monde van zijn Pallieter agressief en spotziek-vrijpostig af met wat hem tegenstond: het maatschappelijke en religieuze establishment. De donkere kant van leven en samenleving ervoer hij aan den lijve, toen hij verliefd werd op Marieke Janssens. De ontgoocheling en het leed om de tegenkanting van de eigen familie ?n de groei naar meer innerlijke zekerheid dankzij de geliefde milderden mettertijd zijn agressiviteit. Die geestelijke evolutie is te volgen in de soms talrijke versies van de hoofdstukken. De Pallieter die tot nog toe bekend was, geeft alleen het eindresultaat van een lange evolutie. De handschriften geven niet alleen het evoluerende beeld van diezelfde jongeman, maar laten meteen zien hoe hij schrijvend en herschrijvend, tot een formulering kwam die vaak kan verrassen door z'n eenvoud en z'n beeldende kracht.
Het werk bestaat uit twee delen die apart aangeschaft kunnen worden.
Deel I schetst de ontwikkelingsgang van de roman en de personages die erin voorkomen.
Deel II brengt een diplomatische uitgave van alle nog beschikbare manuscripten; helaas is een aantal daarvan verloren gegaan, zodat reconstructie van de " Oerpallieter " onmogelijk is.
ISBN 90-5325-180-4
Het geluk van een schrijver: Felix Timmermans en zijn Pallieter
Onlangs hield de Stichting DBNL een enquête over de canon van de Nederlandse literatuur. De uitkomsten zullen ongetwijfeld een rol spelen bij de verdere uitbouw van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren. Maar hoe zullen de ingeleverde antwoorden zich verhouden tot de werkelijkheid? Hoeveel van de genoemde werken zijn nog echt levende klassieken die telkens nieuwe generaties lezers weten te boeien? Interessant in dit verband was de vraag van de DBNL hoeveel gecanoniseerde werken elke Nederlander gelezen zou moeten hebben. Worden we nog altijd geacht iets gelezen te hebben van Vondel, Potgieter, Couperus en Vestdijk, om slechts enkele namen te noemen? En hoe staat het met onze kennis van de Vlaamse literatuur? Voor onze zuiderburen zal Pallieter van Felix Timmermans als een klassieker gelden, maar hoeveel Nederlanders van nu hebben dit boek gelezen? In de vorige eeuw was het ook in ons land zeer populair. De receptiegeschiedenis van Pallieter is aanvankelijk zelfs door Nederland sterk beïnvloed.
Timmermans optimistische loflied op de levensvreugde werd na een voorpublicatie in De Nieuwe Gids van Kloos door uitgeverij P.N. van Kampen en Zoon te Amsterdam begin juli 1916 uitgegeven. Door de oorlogsomstandigheden duurde het enkele jaren voor het boek in Vlaanderen kon doorbreken. In die tussentijd was de eerste druk van 1250 exemplaren in Nederland snel uitverkocht. Van Kampen publiceerde herdruk na herdruk, maar vanaf het begin was er vanuit katholieke kringen ook verzet tegen Pallieter. Dit leidde er uiteindelijk toe dat het Vaticaan in 1920 de Nederlandse en Belgische bisschoppen opdracht gaf de gelovigen erop te wijzen dat Pallieter verboden lectuur was. Er zijn sterke aanwijzingen dat het Nederlandse episcopaat hierachter heeft gezeten. Voor de verkoop en de populariteit van het boek bleef de banvloek van het Vaticaan echter zonder gevolgen. Inmiddels was Pallieter ook in het buitenland, met name in Duitsland, een groot succes.
August Keersmaekers, in Nederland vooral bekend als editeur van Bredero, verzorgde voor het Davidsfonds een leeseditie van alle werken van Timmermans. In 1993 kreeg hij inzage in een groot aantal (klad)handschriften van Pallieter die zich in particulier bezit bevinden. Daarnaast bleek het Provinciaal Archief te Hasselt ook een aantal bladen te bezitten. Keersmaekers houdt terecht de mogelijkheid open dat er zich nog elders manuscripten bevinden, maar waarschijnlijk is dat niet. In totaal beschikte Keersmaekers over bijna duizend bladzijden handschrift. Zij stelden hem in staat een grondige studie te maken van de ontstaansgeschiedenis van Pallieter. Het resultaat hiervan verscheen, onder de titel Het geluk van een schrijver, in twee omvangrijke delen. Ze werden, onder auspiciën van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde te Gent, uitgegeven door de Antwerpse privé-uitgeverij Pandora. De fraai verzorgde boeken bevatten een grote hoeveelheid facsimiles en andere illustraties die de presentatie van de teksten en het betoog van Keersmaekers uitstekend ondersteunen.
Hoewel in het tweede deel, getiteld De teksten, alle overgeleverde handschriften en drukproeven van Pallieter zijn opgenomen, is Het geluk van een schrijver eerder een grondige genetische studie, met een presentatie van de documenten, dan een wetenschappelijke editie. Zo ontbreken de gehele drukgeschiedenis en de receptie van Pallieter. Over de vele herdrukken en de daarin door Timmermans aangebrachte wijzigingen heeft Keersmaekers in het verleden een paar maal een lezing gehouden. Dit materiaal wacht nog op publicatie. Maar afgezien daarvan, is het vooral de aard van het overgeleverde materiaal die een historisch-kritische uitgave van Pallieter onmogelijk maakt. De bewaard gebleven handschriften zijn verre van volledig: van een aantal gedeelten van het verhaal is niet één blad bewaard gebleven, terwijl van andere stukken vele versies beschikbaar zijn. Verder vormen de overgeleverde handschriften een zeer heterogeen geheel. Keersmaekers had te maken met een stapel ongeordende en, op enkele uitzonderingen na, ongedateerde papieren van verschillende soorten die niet of nauwelijks in samenhangende, doorlopende versies te onderscheiden zijn. Er is geen handschriftelijke oer versie van Pallieter bewaard gebleven, die vervolgens in opeenvolgende stadia werd bewerkt. Het is ook zeer de vraag of er ooit een oer versie heeft bestaan. Timmermans werkwijze van schrijven en telkens opnieuw herschrijven volgde niet een van te voren vastgelegde lijn van het gehele verhaal, maar concentreerde zich op afzonderlijk gecomponeerde verhaaltjes die pas achteraf in een grotere structuur hun plaats kregen. Zo kon het gebeuren dat geplande hoofdstukken uiteindelijk niet werden geschreven, dat wél geschreven stukken van het ene naar het andere hoofdstuk verhuisden en dat verscheidene stukken van Pallieter al in De Nieuwe Gids verschenen waren, terwijl Timmermans nog hard werkte aan de vervolghoofdstukken. De door Keersmaekers gereconstrueerde ontstaansgeschiedenis geeft niet alleen een duidelijk beeld van Timmermans werkwijze, maar zij verklaart ook de nogal losse structuur van het eindresultaat. Pallieter is in feite een verzameling aparte voorvallen die door een paar dunne draden bijeengehouden worden, namelijk die van de telkens optredende hoofdpersoon en die van de chronologie van de opeenvolgende seizoenen gedurende één jaar.
Voor de presentatie van de overgeleverde handschriften heeft Keersmaekers de structuur van de eerste druk gevolgd. Zoals gezegd, was het niet mogelijk de handschriften te ordenen naar enkele vroegere versies van het gehele verhaal die elkaar chronologisch zouden hebben opgevolgd. De gekozen presentatievorm betekent dat de oudere teksten, zoveel mogelijk in chronologische volgorde, zijn gegroepeerd rond het hoofdstuk uit de eerste druk waarvan zij vroegere versies zijn. Een principieel bezwaar tegen dit systeem is dat de lezer geneigd is de vroegere versies te interpreteren vanuit het perspectief van het eindresultaat (de eerste druk), terwijl de editeur juist de tekstontwikkeling wil laten zien die tot dat eindresultaat heeft geleid. In feite ontstaat er een enigszins vertekend beeld doordat de indruk wordt gewekt dat de handschriftelijk overgeleverde teksten door Timmermans waren gepland als de eerste ontwerpen van de hoofdstukken waarbij ze zijn geplaatst. Op het moment van schrijven was dat echter in veel gevallen nog niet door de auteur bepaald. Keersmaekers merkt ook zelf op: de diverse hoofdstukken van het boek werden niet geschreven in de volgorde zoals ze in het boek staan [ ]. (dl. 1, p. 194) Dit geldt naar mijn mening vooral voor de oudste teksten die bij hoofdstuk vijftien, Een aangename verrassing, zijn geplaatst. Zij wijken zozeer af van de tekst van het uiteindelijke hoofdstuk dat ze moeilijk als vroegere versies daarvan kunnen worden beschouwd. Ze lijken meer losse tekstfragmenten die nog geen plaats in het verhaal hebben gevonden. Een duidelijk alternatief voor Keersmaekers wijze van presenteren is overigens niet zo gemakkelijk te vinden. Men zou kunnen denken aan de Nescio-uitgave in de Monumentareeks of aan de wetenschappelijke uitgave van de dagboeken van Anne Frank. 1 Maar in die gevallen zijn er wél enkele doorlopende versies te onderscheiden die op een zinvolle manier in een apparaatvorm tegenover elkaar te plaatsen zijn.
Door de gekozen presentatievorm is het voor de lezer moeilijk zicht te krijgen op inhoudelijke verbanden tussen de ontwerpen van verschillende hoofdstukken. Timmermans heeft herhaaldelijk geschoven met teksten en motieven. De maaiende Pallieter, en de ontmoetingen met de geleerde, de edelman, de onderpastoor en het boerenmeisje Trezeke zijn in de loop van de ontstaansgeschiedenis van Pallieter minstens éénmaal verplaatst, totdat ze uiteindelijk in de gepubliceerde tekst vrijwel geheel zijn verdwenen. Keersmaekers heeft deze verbanden en verschuivingen uitvoerig beschreven in de commentaar en daarmee het nadeel van zijn presentatievorm per hoofdstuk in belangrijke mate ondervangen. Wel worden een of meer schemas node gemist. Daarin had een overzicht van de bewaard gebleven teksten en hun samenhang gevisualiseerd kunnen worden.
De wetenschappelijke waarde van Het geluk van een schrijver ligt vooral in de vele interessante handschriftelijke varianten en in de uitvoerige commentaar van Keersmaekers. Deze laatste verraadt een zeer grote kennis van leven en werk van Timmermans. In het eerste deel van zijn studie schetst Keersmaekers eerst de biografische achtergrond van het ontstaan van Pallieter en de geestelijke ontwikkeling van Timmermans. Aanvankelijk stond de auteur, geheel volgens de mode van zijn tijd, onder de invloed van stromingen als theosofie en mystiek. De katholieke mystici Huysmans en Sar Péladan waren, ook wat het uiterlijk betreft, bewonderde voorbeelden. Vanuit deze achtergrond ontstond Timmermans bundel Schemeringen van de dood (1911), waarin de dood en een vergeestelijkte, platonische liefde belangrijke motieven zijn. De ontmoeting met zijn toekomstige vrouw en een zware operatie in februari 1911 zorgden voor een ommekeer. Timmermans zwoer alle theorieën en stromingen af. Hij koos voor de eenvoud van de levensvreugde. Op basis van alle beschikbare gegevens beschrijft Keersmaekers vervolgens gedetailleerd de ontstaansgeschiedenis van Pallieter, vanaf het ziekbed van de auteur in 1911 tot de voltooiing van het verhaal vlak vóór het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in augustus 1914 en de publicatie van de eerste druk in juli 1916. Ook in dit geval bewijst het aloude filologische adagium terug naar de bronnen zijn waarde. Met behulp van de overgeleverde handschriften en andere originele documenten kan Keersmaekers de vele later geschreven herinneringen van Timmermans zelf en die van zijn vrienden corrigeren of als onwaarschijnlijk terzijde schuiven.
Aanvankelijk moet Timmermans een boek voor ogen hebben gehad naar het voorbeeld van Tijl Uilenspiegel van Charles de Coster: een verzameling losse verhaaltjes met als verbindende factor de hoofdpersoon Palieter toen nog geschreven met één l die allerlei triviale grappen uithaalt. Op enkele plaatsen in de oudste handschriften staat de instructie: farce. In deze eerste fase had Timmermans ook een heel ander begin. Pallieter sleet zijn leven op het bureau van een koopman in vodden en beenen oud ijzer en konijnenvellekens. Dankzij de erfenis van een oom uit de Congo kan hij ontslag nemen en de rol van levensgenieter op zich nemen. Toen had Timmermans nog het plan het hele leven van Pallieter te beschrijven.
Met de beperking van het verhaal tot één jaar uit het leven van Pallieter verdwenen ook steeds meer de grove, flauwe farcen. De tekstgeschiedenis laat duidelijk een mitigerende tendens zien. Volgens Keersmaekers kenmerken de vroege teksten zich door een slordige stijl, een trivialiteit van tonelen en woordgebruik en door een felle agressiviteit (dl. 1, p. 241). Veelvuldig gebruikte woorden als schijten, pissen, kloten, enzovoort keren in de latere teksten niet meer terug. Het café Den Hond zijn kont verandert van naam; de onderpastoor Gaspar van Sichem die door Pallieter naakt wordt achtervolgd en de geleerde vlindervanger in wiens hoed Pallieter plast, verdwijnen uit het verhaal. Een kras voorbeeld in dit verband is het hoofdstuk De feest. Hierin wordt verteld dat Pallieter zijn vrienden heeft uitgenodigd voor een grote schranspartij. Bij het begin daarvan wordt afgesproken dat degene die het minste eet, me zan bloot gat in een talloor rijspap moet gon zitte, en [ ] de drij menschen die het minste naar hem hemme geeten, die rijspap moeten oepete (dl. 2, p. 170). Wat hierop volgt aan braken, poepen en plassen is in de woorden van Keersmaekers onthutsend triviaal in zijn faecalisch realisme (dl. 1, p. 118). In de gepubliceerde versie is er vrijwel niets meer van terug te vinden. Keersmaekers schrijft dit onder andere toe aan de invloed van Timmermans vrouw, Marieke Janssens, die alle teksten ter lezing kreeg voorgelegd. Op sommige plaatsen vermoed Keersmaekers ook een ingreep van Willem Kloos. Zo luidde het slot van het hoofdstuk Het vliegtuig in de kopij voor De Nieuwe Gids: Arrèt, riep hij, en hij stuurde naar de wereldmenschen nen echten bakkersscheet. De bewaard gebleven kopij werd door Timmermans zelf geschreven, maar de laatste zin werd in een duidelijk andere hand doorgehaald. Zinnen als: En onder het dunne blauwe jakje met witte bollekens, [ ] kwabberden hare malsche, dikke borsten op en neer (dl. 2, p. 108), Het zag er een meisjen uit dat veel baren zou. De kleeren waren te veel aan haar, en Pallieter had haar liefst naakt gezien (dl. 2, p. 220), en: Twee vrouwen liepen van den weg en gingen nevenseen zitten wateren (dl. 2, p. 314) werden door Timmermans zelf al geschrapt. In het algemeen werden anti-religieuze en erotische passages en vulgair taalgebruik systematisch weggewerkt (dl. 1, p. 301).
In samenhang met de mitigerende varianten is er een duidelijke tendens de tekst uit te breiden met poëtische natuurbeschrijvingen die het thema van de levensvreugde veel beter verbeelden dan de grofheden uit de eerste fase. Langzamerhand ontwikkelde Timmermans een meer poëtische manier van vertellen. Deze tendens gaat duidelijk samen met een groot aantal stilistische verbeteringen. Keersmaekers geeft hiervan verschillende treffende voorbeelden (dl. 1, p. 225-231). Op andere plaatsen werd eenzelfde effect bereikt door de tekst juist sterk te bekorten. Dit geldt vooral voor het eerder genoemde hoofdstuk De feest.
In de loop van het proces van hernemen en herschrijven zijn vele personages gesneuveld en andere van karakter veranderd. De vlindervanger, de onderpastoor, de boerenmeid en de filosoof komen in de gepubliceerde tekst niet meer voor en Pallieter evolueerde volgens Keersmaekers van vrijpostige rebel en betweter (dl. 1, p. 250) tot een goed-katholieke natuurbewonderaar en levensgenieter. Van slechts enkele personen uit het verhaal is aannemelijk te maken dat ze zijn geïnspireerd op bestaande figuren uit de omgeving van Timmermans.
Een derde tendens die de tekstontwikkeling laat zien, is een significante toename van het gebruik van dialect, vooral in de dialogen. Opvallend genoeg noemt Keersmaekers deze tendens niet, terwijl er vele voorbeelden van te geven zijn. Om er slechts enkele te noemen:
Zeg dat hij maar in mijnen molen komt
Maar denkt ge nu dat meheer Pastoor met zijn goede soutane zich gaat bevuilen? (handschrift)
Zegt dat hem mor oep manne meule komt!
Watte? Denkte gadamanhier de pastoer me zan goeie soetane on, zan eigen in oeve meule go smerig make? (eerste druk)
[ ] willen wij er in gaan varen? (handschrift)
Wille we nij is gaan vere? (eerste druk)
Blijf gij liever hier zitten en eet nog wat kersen [ ]. (handschrift)
Mor, zijde gelle zot van in zoon heete gon te vere!
Et liever nog wa kezze! (eerste druk)
Blijkbaar diende het dialect om een door Timmermans noodzakelijk geachte couleur locale aan te brengen. En waarschijnlijk hangt deze tendens samen met de toevoegingen van de poëtische natuurbeschrijvingen die een vergelijkbaar effect beoogden. Het gevolg is wel dat Pallieter nu bij herlezing door het taalgebruik nogal gedateerd aandoet. Naar we moeten aannemen, werd dit in de vorige eeuw bij het verschijnen van Pallieter niet als hinderlijk ervaren, gezien het grote succes van het boek ook in Nederland. Een nader onderzoek van de receptie in ons land zou op dit punt weleens interessante gegevens kunnen opleveren.
De studie van de handschriften heeft ook diverse tekstuele fouten aan het licht gebracht. Het gaat vooral om leesfouten van de zetter van De Nieuwe Gids die vanuit het tijdschrift via de eerste druk in alle volgende drukken ongecorrigeerd zijn overgenomen. De verlezingen hebben ook geleid tot interessante editorische problemen waar de vergissing van de zetter niet tot een onzinnige lezing, of tot een variante lezing van Timmermans heeft geleid. Het ware zeer te wensen dat Keersmaekers een nieuwe leeseditie van Pallieter zou samenstellen, waarin naast een gezuiverde tekst een samenvatting van zijn boeiende studie over het ontstaan van de roman zou worden opgenomen. Op deze wijze zou ook een breed publiek kennis kunnen nemen van de resultaten van een waardevol tekstgenetisch onderzoek waarvan in ons taalgebied nog niet zoveel voorbeelden bestaan.
Deze brief, in het handschrift van de Fé, is in mijn bezit. Ik kreeg deze van Lierse vrienden, die weten dat ik alles verzamel van onze Lierse schrijver.
Het gaat om een dankbrief in rijmvorm van Timmermans, geschreven voor de familie Loquet in Wassenaar aan de Nederlandse kust, waar hij 14 dagen te gast bleek te zijn geweest. Het is geschreven in pure "Boudewijn" stijl, het boek waarover Timmermans kort voordien een lezing had gegeven.
Felix Loquet was architect en maakte samen met Le Corbusier een uitgetekend ontwerp voor een glazen stad op de linkeroever van Antwerpen. De rijmbrief dient gesitueerd te worden einde december 1919 bij zijn thuiskomst in Vlaanderen.
In het boek "Al mijn Dagen" van Dr. Ingrid van de Wijer (Dagboeken en archief Felix Timmermans, uitg 'Den Gulden Engel 1986'), wordt deze familie herhaaldelijk vermeld. (pag 99 - 148).
Vrienden!
Beste Lisa, Fé en Piet !
Al zweeg ik lang, k vergat U niet.
Ja k ben warelijk beschaamd
want zoo iets toch niet betaamt,
veertien dagen ergens blijven
En dan nog geen woordeken schrijven !
Veertien dagen ergens zijn
mogen slapen zacht en fijn
drinken snaps en bier en wijn,
macaroni mogen eten
waarin dhesp niet is vergeten
Erwtensoep en spiculatie
jonge en zeer oude kaassie
s avonds pap en s morgens spek
echt iets voor nen lekkerbek
Drie keer op nen dag gaan kakken
telkens nen Rotterdammer pakken.
Lange brieven mogen schrijven
laat opstaan en laat opblijven.
Piet mijn schoenen laten blinken,
Lisa thee maar laten schinken
Fé mee naar pralins doen zoeken
langs de Freedrik-Hendrikhoeken.
Zelfs het goede paartje kwam
naar mijn voordracht in Rotterdam.
Ja opdat k mij niet zou vervelen
gingen wij met de kaarten spelen
bij Heer en Dame Israël
die koekskens trokken op memmekens wel
zoo zei ten minste fijn en schrander
den chiquen bollenreiziger A A Alexander
Ja en tot overmaat van zorg en fatsoen
ging men mij uitgeleidde doen
toen ik op Scheveningen den tram
terug naar t oude Vlaanderen nam.
Hoe goed zijn dus die lui voor mij geweest !
en nu ik Timmermans, ik ben een beest
van in geen week van mij te laten hooren
nog erger dan t geval Ruscard Tervoren
Doch beste Lisa, Fé en Piet
zoo waar als k leef, k vergat U niet,
en dikwijls wou ik aan t schrijven gaan
maar moest het altijd laten staan.
Ge weet hoe t gaat in een huishouden
waar menschen van elkander houden.
Eerst is men blij dat men vrouw en kind
in goede gezondheid weder vindt.
Den andren dag moet men vertellen.
Den dag nadien komt men al bellen
en t is de Veremans of de Van Reeth,
of nen andren vriend van den ouden eed.
Op uw tafel liggen veel geschriften
die men rap moet zien en lezen en ziften,
dan schrijven naar die t haastigste is
of anders loopen voordrachten en boeken mis.
Men moet de familie eens bezoeken,
men moet eens gaan wandlen met t kind en met r moeken
en door t reizen in Holland was ik moe en mat
dat ik soms slapend aan mijn eten zat.
(Zeg Lisa ik dank U nog om dat bad !)
Doch nu ben ik weer wakker en frisch.
En nu weet ik wat mijn vereischte is !
Dat is van U kolosaal te bedanken
met luide en hevige klanken.
k Sta waarlijk verlegen in mijn schoen
en weet niet wat voor Uw goedheid doen !
Ook dank in naam van ons Mieke
Geen enkel vriendin kan aan Lisa niet rieken
Zegt zij soms en zij is ten zeerste verblijdt
dat gij naar ons komende zijt.
Wij zullen U met blijdschap ontvangen
Die dag staat groot in ons verlangen !
Dan zal het waarlik kermis zijn
en houden wij een taartenfestijn !
Zeg Fé naar Antwerpen ga k dezer dagen
en zal de horlogie dan binnendragen
en ook de boodschap van Lisa doen.
Ontvang van ons allen een hevigen zoen
en veel groeten van moeder Cille
die nog altijd naar Holland zou willen
W hebben juist ons kleintje laten wegen
den eersten dag woog het er 3 en nu weegt er negen.
Karel De Winter-Hij ziet er niet Panachtig uit. Bleek, mager en hij is coiffeur. Met een wit fraksken aan, de lange zwarte haren gordijnend rond zijn bleek, maar jongensguitig gelaat, de vertrouwelijke ogenwarm van begeestering, zit hij te schrijven te midden de geuren van amandelzeep, muscus, violet, reseda, cosmetique, lotion, perubalsem, quelques Fleurs de France en andere koninklijke neusstrelingen.
En hij schrijft aan Pan:
Ik sta in heerlijkheid van zonnelicht, alleen,
maar met een hemel diep in mij van zaligheid.
Er waait mij door de ziel een wind van geestdrift. Ei !
Jong-wilde zangen willen juichend naar het licht ...(Pan I-blz 5)
Maar de deur gaat open, en daar komt een baardkalant. Hei dag Karel, doe dat haar eens van mijn gezicht. Karel zeept in, wet zijn mes, en scheert, en k moet u zeggen, t is gelijk een pluimken hoor ! En terwijl de kalant uit een zeepmond vertelt dat Joke van Mieke van Pitje van t hoekske van het Kluizenplein heure negenoog is opengebroken, ziet Karel zijn harige Pan in zijn verbeelding en door zijn hoofd rollen er zinnen Wordt wakker beste Pan, dat zag ik nooit, een vorstelijk festijn van zomersche losbandigheid. En al scherend droomt hij een wereld van fluitende, grijpende saters, druivenpersende nymphen, wippende kabouters, dansende sylven en tuurt naar de toekomst als een gaarde vol van lachend ooft.
Enfin de man is weg zonder baard en Karel kan voort dichten: Wij zijn de trotse koningen der Schepping ! en opzijn roep naar het feest des levens zullen achter Pan en zijn maatjes aanrukken: de kreupelen, de blinden, Gösta Berling, zelfs de politiekers. Alles moet mee in een oneindige stoet naar het licht; de eindelijke verlossing der menschelijke smart, waar de eeuwige lach zal klinken bij den blijden dans der menschheid.
Als een bom, wiens ontploffingsgloed laaiend in den hemel blijft stilstaan vol macht en daverende gloed, wordt diezegekreet der aarde ingeluid met deze grootsche verbeelding:
Daar zwaait een reuzenarm met vreeselijk geweld
den zware moker; slagen ploffen ongeteld
op de ijzeren poorten van het Licht in wilde woede.
Al sloeg hij nog zijn hand te pletter en te bloede
toch zwichten zalt, al moest het tot den laatsten zucht.
En t bonst en beukt en hamert door benauwde lucht,
de hemel rilt, de zonne staart in diep verbazen
dat machtig schouwspel aan? Ik hoor het zoemend razen
als t dof gevloek van, gramme donders; bliksem flitst
soms als een zweep in donkergrijze vert maar hitst
het bloed van geestdrift op.
De zware slagen bonken
met hoog-sublieme kracht, en in den zwerm van vonken
die als een glorievuurwerk openspat, gedijt
hij tot een jongenn God in al zijn heerlijkheid.
Ik groet u, Balder....(Pan I-blz 27)
Dat is nu zeker geen coiffeurstaalje. Dat is om bewonderaars van Vondel en Hugo te doen smakken. Maar daar is weer een kalant, en nogal voor haar snijden, wat lang duurt. Zoo gaat dit heel den dag. Tussen twee baarden in wordt Pan met schokskens geboren. Iedereen weet hoe moeilijk scheren is; t moet kalm, precieskens gaan, hoe erg dan voor iemand die lijk een biekorf gonst van visioenen ! En t is niet dat het steeds een en dezelfde baarden zijn, die Karel van onder de slagroomsche zeep moet wegkrabben. Er zijn er bij van haast een week, dik en hard gestoppeld lijk koornpijpkens, daar zijn gezichten met rimpels lijk een okkernoot, gezichten met wratten die streng geëerbiedigd moeten worden, haarkoppen met knobbels; baarden met en tegen draad, en dan toch voorzichtig kalm blijven, soms uren aan een stuk, terwijl daarbinnen het bloed davert om de levensblijheid van saters en nimfen, in dithyrambische verzen uit te juichen. t Is niet plezierig een baard te krabben terwijl ge juist Rubensiaanse spierenkrachten op papier poogt te zetten:
Zoo zakte stilte langzaam over t wijde land.
Nog vochten bij den schijn van een nog smeulend vuur
een koppel forsch-gespierde saters om een nimf,
die argloos toezag, onverschillig naar het scheen,
of soms in luiden schater uitkreet van de pret.
Ze beukten met de koppen razend tegeneen;
de vuisten bonkten neer als mokers op het staal
en t bloed spoog in een roode gulp uit neus en mond
Ze klampten zich met de armen aan elkander vast
dat de gespannen spieren kreunden van t geweld
maar hoe zij schokten, wrongen, alles tevergeefs.....
ze stonden beiden als geankerd in den grond
De lach der nimf klonk hun in de ooren als een hoon:
wat moest zij, nietig wijfje, spotten met hun kracht
zij, die niet eens bewust zich zelve dragen kon
en tot verweer niets dan goedkope tranen had.
Ze schroefden vaster de armen om elkanders lijf,
dat de adem reutelde in hun dordtverschroeide keel,
Zoo ging het niet, een ander middel moest bedacht,
de nimf moest kost wat kost aan een van beiden zijn...
Plots, als een bliksem, door den blank-serenen nacht,
joeg een afgrijselijke gil van woede en pijn:
een sater plofte loodzwaar neer met ruwen vloek.
bruut-bloedrig door een laffe reuzenvuist verminkt.(Pan IIblz-77 en 78)
t Is zeker niet plezierig. En dat is juist zulke groote eerbiedwekkende verdienste bij Karel De Winter, dat het vuur der begeestering niet verslapt door een zinnendoodend vervelend bedrijf. Daar is sterke energie voor noodig. Dat is zoo klaar een teken dat hij een dichter is bij de genade Gods, het in zijn bloed zit, en het dichten bij hem een noodwendigheid is van gans zijn geest... De Lierenaar is wel duidelijk het type dat in zich vereenigt de Kempische vroomheid en de Brabantsche zinnelijkheid. Maar bij Karel De Winter verwerkt het droomerig ruischen van t dennebosch en de eenzame stilte der heide zich niet tot muziek in zijn hart. Het is de Brabantsche weelde, die hem heelemaaloverweldigt en hem bevrucht met de heidense vizioenen. t Zijn orgieën van wijn, van Rubensiaansche vrouwenlijven, hoornen van overvloed, guirlanden van fruit en bloemen, geschal van tymbalen, gevlei van liefdeliederen, gewemel van dans, juichende hymnen aan de koppeling en de vruchtbaarheid: een wereld van vreugde en levenslust, aan wie de dichter zich heelemaal overgeeft, en heel die onuitputtelijke overdaad omhelst in de gedaante van den god: Pan.
Er zit golf en beweging in het werk lijk in de lijn der Brabantsche heuvelen; grootsch gezien en ruim opgevat als Frescos, vast en stoer als beeldhouwwerk, juichend als triomfantelijk bazuingeschal langs de vier windgaten, en alles met den gloed en de vette verf van Rubens doorzabberd en doorfonkeld.
Ge voelt er de begeerte doorheen zich uit het kleine vochtig-schemerige, huiverige, immer om zondenbang leven, los te rukken naar het feestelijke heidendom; niet naar het serene, harmonische heidendom der Hellenen, waar Goethe naar zuchtte, maar naar het dansende, joelende, zonnige Heidendom der Romeinen, waar de zevenpijp schatert, en Bacchus de druif in den mond perst.
Karel De Winter brengt bloemen naar Pan en speelt er voor op de lier. Dat is een meening, die elkendeen aan Karel zal laten. Maar we kunnen toch wel verrukt zijn om die bloemen, en meegeslepen worden door den zang. Dat doet Karel. En nu kunt ge zeggen en met reden soms: spijtig dat Karel er te veel filosofie doorweeft, en hij er geen verzenverhaal van gemaakt heeft, dat de balken hier en daar van te overladene luisterlijkheid kraken, dat er tafereelen in voorkomen, echter zonder onzedelijk te zijn, die te gedurfd zijn, dat er veel is waar ge niet tegen kunt. Ik geef u op voorhand gelijk. Maar luister !
Karel zingt! Hoor dat klinken! Seffens komt ge onder de bekoring, hoor hoe grootsch en muzikaal! hoe oprecht, hoe zuiver bedoeld,en ge moet luisteren, en ge moèt mee, hij pakt u bij den kraag met zijn sterke verbeelding en slingert u mee langs de banen waar den muzikalen hamer van zijn geestdriftig, wild-persoonlijk woord een weelde van lichten ontvonkt.
Het overweldigt u door zijn overvloedige pracht, zijn wroetende weelde, zijn onuitputtelijke overdaad, die u omhult en omzwiert en als doet verdrinken in een kazuivel van zonnen, fruit, liederen, wijn en bloemen.
En begin nu maar graten te zoeken! Ge redeneert niet meer, ge zijt overwonnen, ge balt de vuisten en roept bewonderend:
Wat is dat geweldig ! Wat is dat geweldig !
Ten minste zoo is dat met mij gebeurd, en dat wenschte ik eens gaarne te zeggen ter eere van den nederigen, eenvoudigen en hartelijken Karel De Winter !
Japanse vertaling van literair meesterwerk "Pallieter"(1 nov. 2004)
Zeer velen in Vlaanderen hebben ooit Pallieter gelezen. De hoofdfiguur van deze roman, Pallieter, is een vrolijke kerel en een schoolvoorbeeld van goed en gelukkig leven in Vlaanderen, een figuur die men enkel graag kan zien. De roman beschrijft verhalen uit het leven van Pallieter tegen de achtergrond van de ongerepte en geïdealiseerde natuur. Pallieter werd vereeuwigd door Felix Timmermans.
Timmermans werd op 5 juli 1886 in Lier geboren als het dertiende van veertien kinderen. Na een aanvankelijke carrière als tekenaar, begon Timmermans te schrijven en hij verdiende uiteindelijk veel lof als de auteur van de roman Pallieter, die in 1916 verscheen. Over de jaren heen groeide hij uit tot een populair en productief schrijver. Hij is wellicht de meest gekende Vlaamse, Nederlands schrijvende auteur in de wereld.
In 2004 werd voor het eerst een Japanse vertaling uitgegeven. De vertaler is de heer Yo Ishisaka, die enkele jaren in België werkte als voorzitter van de Belgische afdeling van een Japans bedrijf. Door deze ervaring kreeg hij veel interesse voor België en in het bijzonder voor Vlaanderen en de Vlaamse cultuur. Het boek werd in eigen beheer uitgegeven en kan verkregen worden bij de vertaler op het volgende adres: 4-4-57 Morikitamachi, Higashinada-ku, Kobe-shi 658-0001,
Ik ben Mon Van den heuvel
Ik ben een man en woon in Lier (België) en mijn beroep is op pensioen.
Ik ben geboren op 19/06/1944 en ben nu dus 79 jaar jong.
Mijn hobby's zijn: Felix Timmermans - Geschiedenis van Lier in de ruimste zin genomen.
Ik ben Mon Van den heuvel
