Vlaamse schrijver, dichter en schilder * 1886 - 1947 *
15-03-2015
In het Land van Pallieter - Eduard Veterman
In 't Land van Pallieter
bij Felix Timmermans
Door Eduard Veterman.
Uit Het Vaderland : staat- en letterkundig nieuwsblad van 8/7/1922
Na een lange wandeling zijn we terecht gekomen in 't stille Begijnhof, waar Symforosa en de Sproken geboren werden. Felix is vrienden in de omstreken gaan bezoeken — en om te bezinken van al het wondere dat wij ervoeren, stond hij ons zijn kamer af in 't Begijnhof, zijn heiligdom, waar hij werken kan in dezelfde mystieke rust als een Ruusbroeck of een van Kempen — en 't is me nog een raadsel hoe in een millieu van zo 'n devote ingetogenheid het bruisende leven van Pallieter bloeien kan. Eigenlijk ook weer niet; de oplossing zit in Timmermans zelf : het is ontroerend te zien hoe oprecht, hoe vroom hij de dingen aanvoelt. Hier is geen spoor van schoonheidsleer, geen spoor van school.... hier is een hart.
Felix Timmermans maakte ons, zooals we hem hier zagen in zijn eigen element, duidelijk, wat een gróót kunstenaar is. Dat begon al, toen Van Ees en ik op z'n stoep stonden, en z'n rond lachend gezicht in de deur zagen. Daar was ook maar niets van de statigheid, die onze eigen grooten kenmerkt, als we hen in hun woning opzoeken. En 't werd één gloed — één leven, toen we over z'n werk begonnen, over Pallieter. Over Anne Marie — en over zoveel anders.
Pallieter is in de elfde druk — in zeven jaar tijds.
En Anne Marie is in de derde, binnen één enkel jaar.
Als dat een Hollands auteur gebeurde, zou hij splijten van hoogmoed. Maar Timmermans lachte even, vergenoegd — en nam ons mee.... Lier is een stil stadje. Hele straten lagen als uitgestorven. Hier en daar schoof een vrouwtje voorbij of een pastoor.... en verder waren er alleen de tjilpende mussen. Maar o, zo vriendelijk die huizen, bijna allen wit gepleisterd, met rode daken ! En geen kleine huizen — neen.... Op de markt zagen we een geweldig bouwsel, met hand-gesmeedde deuren, waar bij ons de een of andere rijke bankier met plezier in zou willen wonen. Daar zijn hier veel huizen, met zo'n voornamen aanblik — maar 't blijft alles vriendelijk en oprecht.
Lier heeft veel van de oorlog geleden; hele blokken zijn ingestort; hier en daar zagen we nog een trieste ruïne. Maar veel is herbouwd, en meestal in 't vorig karakter. Vlaamse renaissance, met 'n verre naklank van gothiek. Over 'n paar jaar, als het materiaal z'n nieuwe glans verloren heeft, zal er hier weinig verranderd blijken.
"Alleen de mensen", zei Felix. "De mensen zijn in den oorlog geweest, hebben veel gezien maar weten nog niets. Toch menen ze een massa te weten, en dat maakt het onaangenaam."
Maar als we de kantwerksters vriendelijk en ijverig bezig zagen, en 'n oude schoenmaker en zo verder, dan was 't toch een voldoening één plekje op de wereld te weten, waar de mensen nog liefde hebben voor de arbeid.
Bij een van die kantwerksters hebben we nog een praatje gemaakt. Ze had Timmermans als kind gekend. — "Felix" noemde ze hem; trouwens alle vrouwtjes uit het Begijnhof noemen hem Felix.
— "Moak es 'n bollenken veur de menierkens," zei Tïmmermans.
— " 'n Bolleken goat nie. Dan mo'k de oogkens tellen. 'k Zei 'n streepken moaken."
En bliksem-vlug werkte ze in de fijne tulle een lange, witte lijn....
Felix liet ons een klein kamertje binnen. 't Was hoogstens twee meter in 't vierkant. "Hier studeert 'n vrind van me, voor priester. Hier zitten we soms met z'n vieren of vijven pijpen te smoren, dat ge niets meer ziet."
Van Ees keek me aan. We konden bijna niets zeggen van ontroering. Wat 'n nobele, serene rust er in dat kleine kamertje hing, is niet te vertellen. Ik voelde rillingen over me komen, toen ik dacht aan den Haag op Woensdagmiddag, in Spuistraat of Veenestraat. En toch was er niets bizonders in 't hokje. Een tafel met Brabants kleed, vier stoelen, een olielamp, een boekenkast en een kleine kachel. In de vensterbank lag een schedel, en in 't rond stonden religieuse voorwerpen. Maar er was zoo'n immense rust, als we slechts legendaries kennen uit de hermitages der middeleeuwse kluizenaars, een immense rust en een immense liefde.
Toen gingen we verder. Door een poortje keken we in een lange hof-steeg. Er stond in de hele straat een klein, bruin hondje Onze voetstappen kletsten op de hobbel-keien, en af en toe kwam er 'n gezicht van achter de geraniums te voorschijn...
We gingen de kamer binnen, die Timmermans daar gehuurd heeft, en waar hij alles maakt.
Z'n boeken, z'n etsen, z'n schilderijen... en tegenwoordig ook z'n houtsneden. Er is hier dezelfde rust als in die kleine, vrome hermitage... maar om de devotie hangt een geur van levensblijheid, van genot, die het hart popelen doet.
En Felix zat te vertellen hoe hij hier kon werken, en dan alles daarbuiten vergat — hoe hij ook kon zitten dromen, uren lang, luisteren naar de regen die neersuiselt uit een zilveren lucht, of naar de tjilpende mussen. En hoe groot z'n vreugde dan kon zijn om al dat wondere. — En ik dacht zo bij mezelf: hoevelen in de wereld heeft hij van uit deze stille kamer, niet meegedeeld van die vreugde?
Ten slotte heeft hij ons het Begijnenkerkje laten zien. Een kerkje, dat niets had van de pronkende overdaad, die de meeste Katholieke kerken ontsiert. Een kerkje, dat onder zijn gewelven de primitieve eenvoud en oprechtheid der vroegste Kristenheid heeft bewaard, 't Was er héél rustig. Een acht, negen begijnen, in witte kerk-mantels en drie of vier andere menschen. Toen het orgel begon te spelen, een eenvoudige, maar nobele, roerende melodie, toen zongen er van het doksaal twee stemmen: een lichte fijne sopraan en een donkere, dreunende alt, die galmde langs de gewelven.
Ik kneep mijn ogen toe, en zag in gedachte twee zingende engelen zoals de primitieven er zo vaak hebben gegeven.., 't Was het schone slot op een schone dag.
En nu, terwijl de zon door de antieke vensters, binnengondelt, zitten Jan van Ees en ik hier samen in het Begijnhof, in Felix' heiligdom. We weten dat het eigenlijk vergeefs pogen is, te vertellen hoe schoon de Nethe door de beemden kronkelt, hoe feestelijk de landen hier gekleurd zijn, hoe wonder-vervuld de lucht hier is. We zitten allebei te schrijven... licht is mijn pen dezelfde waar Pallieter mee werdt geschreven en Symforosa en Anne-Marie en de Sproken der Begijnen?
Door Tony Van Tichelen uit het K.A.J. Maandblad van 3/3/1935
Het mooie stadje Lier is in zijne onmiddellijke omgeving bekend om zijne vlaaikes, verder in den lande om zijn Zimmertoren en zijn begijnhof en tot heel ver in het buitenland om zijn Felix Timmermans. Want onder alle huidige schrijvers van Vlaanderen en Nederland is zeker Timmermans de meest beroemde en ook de meest vertaalde. Maar gelukkiglijk die wereld-faam heeftt "den Fee", zooals zijn vrienden hem graag noemen, onaangetast gelaten in zijn eigen innerlijk sympathiek wezen. Hij bleef steeds dezelfde eenvoudige, gemoedelijke mensch, zooals in den tijd toen hij in de kanten deed en een bollenwinkel openhield en met een steekkarretje zijn waren bij zijn kalanten aan huis bracht; een geloovig en vroom man, gelukkige vader van een bloeiend en talrijk huisgezin.
Timmermans dankt zijn faam aan zijn persoonlijke, op gansch eigen terrein bewegende verhaalkunst. Hij is op en top een verteller : ook in zijn tooneelstukken is hij dat, ook in zijn biografieën, die van Breughel en van Sint Franciscus. Die vertelkunst is bij Timmermans geen aangeleerde wetenschap, ze zit hem in 't bloed, ze groeit en ze bloeit open in zijn innigste persoonlijkheid. Felix Timmermans zelf in zijn schattig boekje " Uit mijn Rommelkas " spreekt met een ontroerende waardeering over dien wonderlijken verteller die zijn Vader was : « Mijn vader, de goede, steeds opgeruimde man. De vader van 14 kinderen, waarvan ik de dertiende. Groot en sterk als een beer was hij, maar zacht en welwillend van gemoed... O zijn vertellingen! Marsepein had er niets aan!
't Waren de gewone keldergat-vertellingen van Duimeken, mijn zoon, Duizend en een Nacht, Genoveva, de Vier Heemskinderen, enz., maar aangedikt door spontane fantasie. Genot van te kunnen vertellen, en er op uit zijn om zijn kinderen te doen verwonderen... » En zooals Vader Timmermans voor zijn 14 kinderen, zoo vertelt zijn zoon Felix voor heel het Vlaamsche volk. Maar bij dezen laatste is de fantasie-rijke spontaniteit van den volksmensch verbonden, met al de fijnzinnigheid van een zich zelf bewuste kunst.
Onder al onze Vlaamsche schrijvers is Timmermans zeker de oorspronkelijkste, die op iedere bladzijde, haast op iederen zin van zijn werk de printe slaat van zijn eigenaardige persoonlijkheid. Zijn letterkundige productie wordt verschillend beoordeeld, ze is ook ongelijk in waarde en stijgt en daalt langs alle waardetrappen, van 't subtiele naar 't alledaagsche. Maar onloochenbaar, en ook door niemand ontkend, is er steeds aanwezig, dat wonderlijk eigenaardige, dat pittoreske, dat kleurige, dat zonderlinge zelfs, waardoor al wat in de verhalen van Timmermans wordt uitgebeeld: de menschen, de natuur, de gebeurtenissen en de omgeving waarin ze zich afspelen, wordt tot een wonderbare en mysterieuse wereld, die onze verbeelding ongemeen sterk boeit en aantrekt.
De personages die in die verhalen leven, komen we niet tegen op straat, zien we niet in onze omgeving, we zullen ze ook wel nooit ontmoeten, omdat ze niet naar 't werkelijk leven zijn uitgebeeld of nageschilderd. Pallieter b. v. bestaat niet, kan niet bestaan, is allerminst Timmermans zelf, zooals eertijds wel door sommige naïeve Hollanders gedacht werd.
Dit berucht personnage is een schepping van de verbeelding Wie zou probeeren metterdaad te « Pallieteren » zou algauw ervaren dat het werkelijk leven hiervan heel verschillend is en heel andere eischen stelt. En zoo is 't met tal van andere personages van Timmermans: Meneer Pirroen, Suske Wiet en zijn medekornuiten, de Pastoor uit « den Bloeienden Wijngaard », de Krabbekoker, en zooveel andere drollige of tragische, ontroerende of lachverwekkende typen die zijn boeken bevolken Maar aan die onwerkelijke schepselen der fantasie werd door den kunstenaar die hun 't aanschijn gaf zoo'n macht van leven ingeblazen, dat ze ook uit onze verbeelding niet meer verdwijnen zullen en dat ze ons in hun uiterlijke doening en in hun innerlijk leven meer vertrouwd en meer bekend blijven dan werkelijke, levende menschen die met ons dagelijks aan tafel zitten of naast ons in 't atelier staan. Slechts weinig schrijvers hebben in zoo' n uitzonderlijke mate als Timmermans die, voor vertellers door niets te vervangen gave, meegekregen van leven-scheppen en leven-uitbeelden.
Felix Timmermans is ook een zeer oorspronkelijk schilder en teekenaar en, wat in litteratuur zeker een zeldzaamheid is, hij illustreert zelf zijn boeken met typische penteekeningen Wie een Romebedevaart heeft meegemaakt, bekijke eens aandachtig de schetsen van Timmermans in zijn relaas van zijn Italië-reis « Naar waar de appelsienen groeien », en hij zal verrast zijn door de treffende juistheid waarmee die schrijver-schilder het karakteristieke uitzicht uitbeeldt van het Italiaansche landschap, van kerken en kloosterkes. Ook zijn stijl heeft ditzelfde plastisch vermogen. Hij zegt het zelf : « Alles wat ik schrijf, de minste kleur, elk gebaar van mensen en dier, 't bewegen van boom en wolken, een rimpel op de Nethe, ik moet het eerst kristalhelder in mijn verbeelding zien » En even kristalhelder en even frisch- en felgekleurd zal in zijn woord staan uitgebeeld wat hij in zijn verbeelding zag. Wel is zijn prachtige stijl niet altijd zuiver Nederlandsch en vittende critici beweren soms dat hij zijn taalfouten koestert als een klein deeltje van zijn oorspronkelijkheid. Maar de echte gave, geniale oorspronkelijkheid van een groot kunstenaar als hij kan dien uitwas wel missen.
We zeiden vroeger dat het werk van Timmermans wel ongelijk is in waarde, en alles is niet in gelijke mate aan te bevelen Maar onze jongere en onze oudere arbeiders moeten toch kennis maken met het beste van hem die zeker een onzer grootste Vlaamsche kunstenaars is en blijven zal, bij voorbeeld met : « Drie-koningentryptiek ». «De pastoor uit den bloeienden wijngaard», « De zeer schoone uren van Juffrouw Symforosa, begijntje »
En ook met zijn « Harp van Sint Franciscus », die de persoonlijkheid van St Franciskus van Assisi uitbeeldt met een juistheid van begrijpen en aanvoelen zooals het tot hiertoe wel zelden door een schrijver gedaan werd, en waarin een schat van dokumentatie en studie verwerkt werd zooals zeker niet vermoed werd door afbrekende critici die schermen met titels van geleerde werken die zij zelf hoogstwaarschijnlijk niet gelezen hebben.
Uit Het Vaderland : staat- en letterkundig nieuwsblad van 9/9/1920
Het Katholieke weekblad "Het Vlaamse Land" heeft gemeld dat Pallieter in België ook verboden is. Het schrijft : " De opgegevene redenen zijn : het boek prikkelt de zinnelijkheid, het doet afbreuk aan zekere waarheden des geloofs en spreekt op oneerbiedige wijze van zekere godsdienstzaken. Deze terechtwijzing kan wel van nutte zijn voor onze opvoeders en ouders".
Het Handesblad van Antwerpen neemt het berichtje over en voegt er aan toe dat het initiatief tot het verkrijgen van een verbod voor Holland en Vlaanderen uitgaat van kardinaal Mercier. Opmerkelijk blijft het, dat veel vaags en onzekers het verbod nog steeds omgeeft. Hier weet men er van, daar weet men er niet van.
Ik heb gisterenmiddag den stok ter hand genomen en ben naar het mooie Lier gewandeld, waar Timmermans sedert Kerstmis van het vorig jaar opnieuw gevestigd is. Hij ontving me met de sprankelende hartelijkheid, die hem alleen eigen is en die ook zijn kunst kenmerkt. Zoo maar terloops spraken we over het geval met den Index. Timmermans wist er niets van en kent ook niets van de beteekenis of de draagkracht van den maatregel, waartoe een verontruste kerkelijke overheid zou overgegaan zijn. Of reeds praktische gevolgen te bespeuren waren van het verbod, kon bij me niet zeggen; te lier kon hij daar weinig van bemerken, omdat literatuur of boeken in dat kleine stadje niet in aanmerking komen en zijn uitgever had hem nog niets geschreven; daarbij was hij het heele geval wat vergeten door de geboorte, vóór een paar weken, van zijn dochtertje Cecilia, waardoor het huis in rep en roer was geraakt; moeder en kind waren welvarend.
Toch zat hij even te zinnen over het geval. Wat of de bedoeling was? Ging het tegen den heelen geest van het boek of werden enkel sommige aanstoot gevende woorden of volzinnen bekeurd? In hoeverre was zijn eigen persoonlijkheid er bij betrokken? Voor een geloovig Rooms-Katholiek als Timmermans, die daarom nog geen pilaarbijter hoeft te zijn, hadden zulke overwegingen zeker hun belang. Ik meende niet verder te moeten aandringen en liever, evenals de schrijver zelf, het verdere verloop van de zaak te moeten afwachten.
Een voor de hand liggende vraag was, om over wat anders te praten: hoe maakt ge 't te Lier? Zijt ge tevreden, uw oude omgeving terug te hebben gevonden? Tot mijn verrassing was hij het niet. Hij kon sedert zijn verblijf in Holland het kleine-stadsleven niet meer gewoon worden, vooral nu sedert den tragischen oorlog zooveel banden zijn uiteengerukt en nieuwe maar moeilijk ontstaan. Hij zoekt naar een huis te Antwerpen, zou absoluut naar de grootere stad willen om dichter bij het geestelijke en artistieke leven te staan, en bij het leven in het algemeen van onzen tijd, die een halve eeuw vóór is op het bestaan van een gemeente als Lier.
Zoo kwamen we vanzelf te spreken over den inhoud van de moderne literatuur. Bepaaldelijk in onze Vlaamsche letteren, zeide hij, — en we waren het hier roerend eens — moest er meer geestelijke inslag komen. Voor mij zelf wordt Pallieter gedragen door een gedachte: tegenover het bitterste menschelijk leed, waar ïk zelf toenmaals in overstelpende mate mijn deel van had, heb ik de troostende schoonheid en weelde van het leven willen stellen, maar ik heb dat niet uitdrukkelijk genoeg durven uitspreken; ik had het boek willen noemen " Pallieter of de geneugten van het leven," maar ook dat heb ik zelfs niet gedurfd.
Ik werk nu sedert lang aan Anne-Marie, waarmee ik op een sprong of val sta; daardoor vordert het werk zoo traag; ik ben eenigszins aarzelig en schuw. Ik beeld er een sterken wil in uit (de notaris), en een zwakken wil (de aldoor falende vrouw), maar ik laat ze nog niet tegen elkaar inwerken, geef ze nog naast elkander. Dat houdt me nu bezig; ik zou reeds meer willen doen. Na Anne-Marie zal ik aanpakken: Wamba, op zoek naar de quinlessens van het leven.
Is het niet typisch en bevreemdend. Zei hij nog, dat de Vlaamsche letterkundigen vóór den oorlog niet dierven over Vlaamsche beweging schrijven? Alleen in verzen zongen Van de Woestijne zoo iets als "Vlaanderen waar we zijn als genooden aan rijke tafelen", maar het flamingantisme, dat een kwestie van leven of dood is ook voor onze letterkunde zelf, hielden we buiten de sfeer van onze kunst.
Ik voel een groot stuk van me getrokken worden naar de overleveringen van ons volk. We hebben zelfs onder vrienden iets als een vereeniging gesticht (een van de leden, de jonge componist Renaat Veremans, zat aan tafel bij, zoodal we gedrieën waren om te praten), iets als een vereeniging die we Brabant heeten en die tracht de oude gewoonten van de streek, de processies, de wipschietingen, de bedevaarten en smulpartijen te redden voor den tand des tijds...
Natuurlijk doen we er niet veel aan. 't Bestaat vooral in onze verbeelding. Maar ik zou toch ook eens een boek over onzen tijd willen schrijven,.. Boven de schouw hing een schilderij, de drie koningen voorstellend op weg naar het Christuskindje. Op weg naar een feest, zei Timmermans, daarom heb ik hun kleeren in zulke blijde kleuren geschilderd. Geen academisch schilderwerk, veeleer iets wat denken laat aan populaire kunst, aan de Bauernmalerei, waar in de laatste jaren in Duitschland zooveel om geschreven en gewreven is.
In de altijd eenvoudig blijvende techniek van Timmermans is vooruitgang te bespeuren. De processie, waar hij nog aan werkt, biedt plezierige dingen aan. Ik zou die vlaggen als diamanten willen laten glanzen, zegt hij. De teekeningen, etsjes en schilderijtjes, die hij in het begin maakte, konden me weinig bekoren; zij leken niet meer te zijn dan sommaire kopijtjes van oude prenten of schilderijen (Breughel); maar de kleur van Pallieter zal hem redden. En hij spreekt ons van droomschilderijen, die hij maakte, maar die hij ongelukkig niet kan laten zien, en die den naam van Chagall hij ons opriepen. Zal het schilder- en teekenwerk van Felix Timmermans meer worden dan een binnenkamersche liefhebberij? De wondere kerel heeft zeker meer dan een mogenlijkheid in zich, maar voorloopig zullen we toch voorzichtig doen niet te profeteeren.
Ongaarne verliet ik de gastvrije kamer, waar in een intiem hoekje, dat met een mooie bruinen boerensjaal behangen is, de kleine schrijftafel staat. Lier was in de doorgebroken zon even kleurig en innig als altijd. Het vernielde wordt flink bijgebouwd, helaas zonder rekening te houden met gezonde begrippen van stads- en woningbouw.
De laatste mijmering over Lier vóór ik weer in het drukker gewoel van mijn stad opging, was: wat Timmermans vertelde over den Lierschen boekhandel. Er had eens een brave man boeken gekocht en achter zijn winkelraam gelegd. Maar toen had hij er een inktpot over omgeworpen. Zoo stierf de Liersche boekhandel.
Ik ben Mon Van den heuvel
Ik ben een man en woon in Lier (België) en mijn beroep is op pensioen.
Ik ben geboren op 19/06/1944 en ben nu dus 79 jaar jong.
Mijn hobby's zijn: Felix Timmermans - Geschiedenis van Lier in de ruimste zin genomen.
Ik ben Mon Van den heuvel
