Vlaamse schrijver, dichter en schilder * 1886 - 1947 *
23-02-2014
Felix Timmermans - Jozef Muls
Felix Timmermans.
Uit Ons Volk 1921 - door Jozef Muls.
De oorspronkelijke naturen in de Vlaamsche literatuur zijn eigenlijk maar zeldzaam. Het geslacht van Timmermans wentelt rond Gezelle, Streuvels, Van de Woestyne... Hij zelf begon met zich onder den invloed van Edgard Poe te stellen toen hij Schemeringen van de dood schreef en onder den invloed van Om. K. de Laey toen hij met zijn eerste verzen debuteerde in Vlaamschen Arbeid. Zich zelf niet te durven of te kunnen zijn, dat is de nood van vele tweede en derde-rangs-schrijvers in Vlaanderen. Zij nemen den stijl en den vorm van anderen over om hun eigen gevoelens te vertolken. De kritisch aangelegden meenen zich te redden door een reusachtige belezenheid waaruit zij dan, eklektisch, een eigen werk trachten te baren maar zij weten te veel van anderen om zelf iets te vinden.
Felix Timmermans is den weg der navolging, dien hij bleek ingeslagen te zijn, niet blijven volgen. Hij heeft niets meer willen weten en is op eigen hand de groote ontdekkingsreis door de Vlaandersche natuur begonnen. Al wat hij gelezen had en geleerd, heeft hij als een hinderende last van zich afgeschud en gelijk een argeloos natuurkind is hij door de wereld gegaan, waar nu alles nieuw was en nooit te voren door iemand gezien. En in zijn hart werd hij bewust van gevoelens die zoo eeuwig- en algemeen-menschelijk zijn maar die hem voorkwamen alsof ze door hem voor het eerst ondervonden werden. Hij is weergekeerd naar de bron en den oorsprong van alle kunst : de natuur waarvan de bestendige aanwezigheid door zoovele boekenmenschen vergeten wordt. De aldus door hem veroverde oorspronkelijkheid heeft voor gevolg gehad dat in Pallieter de wereld om zoo te zeggen opnieuw werd geschapen zooals er bij het verschijnen van elk oorspronkelijk kunstenaar telkens een nieuwe schepping van de wereld gebeurt.
En dadelijk, zonder het te weten wellicht, stond hij in de traditie van de groote Vlaamsche schilders Breughel en Rubens. Van dezen laatste heeft hij de vettige vlaandersche weelderigheid en de machtige beweging, zijn liefde voor het uiterlijke leven en zijn zedelijk-gezonde zinnelijkheid.
In Pallieter herleeft het oeroude Vlaamsche heidendom. Er wordt gegeten en gedronken, gedanst, gezongen en gemind. Een opborrelende kracht van leven veropenbaart zich veelzijdig in overdadige vreugd. Het kindeken Jezus in Vlaanderen doet ons aldoor aan Breughel denken. De primitieve Vlaamsche schilders, buiten Memling en Van der Weyden misschien, waren, alles wel beschouwd, zoo weinig godsdienstig. Zij waren te gelukkig met alles wat zij voor het eerst ontdekten in de wereld en te zeer bekommerd om het met een angstvallige nauwgezetheid weer te geven. Het evangelische verhaal is ook niet hoofdzaak bij Timmermans, maar wel hoe dat alles op een eeuwig-menschelijke wijze gebeurt in Vlaanderen langs de wegen, door de steden, in de kamers en de kerken. Het wordt zoo huiselijk en gezellig. De heilige menschen staan in innige betrekking met het landschap waardoor zij bewegen, met de kamers waarin zij leven. Zij loopen met andere voeten door den zomer en den winter, door de lente en den herfst. Zij spreken met de boomen, de vogels en de bloemen, zij deelen het wel en wee van het water in de beken, van de blaren op de boomen, van de koeien in de wei van de wolken in de lucht, van de aarde onder het mes van den ploeg.
De meubels in de huisjes met de geel en zwart geruite vloeren zijn oude en vertrouwde vrienden. Een aarden kruikje, een bloemenvaasje, een bord en een vork krijgen een belang dat ze tot verwanten maakt, de bijna levende en bezielde verwanten van den mensch. In de Schoone uren van Symforosa begijntje is die betrekking van den mensch tot zijn omgeving zoo fijn doorvoeld dat het ons voorkomt also het eenvoudige zielsgebeuren zich slechts zoo rustig zou vermogen te ontwikkelen omdat alle dingen hare ijverige en gedienstige medeplichtigen zijn geworden. Zoo kregen wij dan kristalheldere proza, het zuiverste boekje wellicht dat de Vlaamsche literatuur sedert 1830 heeft voortgebracht. De invloed van Felix Timmermans op zijn tijd is nu reeds zeer groot. Het geleerde en in zijn eeuwenlange beschaving als verstijfde Holland heeft verwonderd opgekeken voor de nieuwe frissche schepping die hij deed open gaan. Vele menschen zien thans de wereld en het leven door zijn oogen. Zij zouden wel willen gaan wandelen door de « begijnen-bosschen », gaan waden door de Nethe, mee feesten in den boomgaard, en velen zijn ook verliefd geraakt op «Marieken».
Pallieteren is een woord dat in Holland mondgemeen is geworden.
De wereld van Felix Timmermans zal blijven duren tot er weer eens een oorspronkelijk schrijver opstaat die ons een nieuwe schepping brengt.
Het ontstaan van mijn werk Felix Timmermans geeft "een kijkje achter de schermen."
Uit Nieuwsblad van het Noorden (NL) - 11/3/1932
"Een schrijver weet nooit vooraf, hoe zijn werk ontstaat, soms weet hij het pas jaren daarna". Met ongeveer deze woorden leidde Felix Timmermans zijn talrijke toehoorders, die gisteravond de commissie-zaaltjes der Harmonie geheel vulden, achter de schermen, waar de vele romans, novellen en verhalen van den populairsten Vlaamschen schrijver uit onzen tijd ontstaan zijn. De door hem zelf gebruikte cliché-uitdrukking "achter de schermen" — een overigens zeldzaam voorval in zijn causerie — is feitelijk onjuist. Hoewel de schrijver, als iedere kunstenaar, zijn innerlijk in zijn werk voor den lezer openlegt, doet hij dit in den regel toch gecamoufleerd in de figuren van zijn verbeelding, in wat zij denken en zeggen.
Maar Timmermans was uit Lier naar Groningen getogen om de eigen fantasie-scheppingen te ontleden, te vertellen hoe en waar ze geboren werden, aan wie zijn figuren hun ontstaan te danken hadden, hoe zijn werk eerst in hem moest rijpen, voordat hij de gave vrucht ervan kon plukken. En hij kruidde dit alles met den gullen, eenvoudigen, naieven humor, waaraan zijn werk zoo rijk is. "Ge moet niet teveel opschrijven", zei hij in de pauze tot enkele journalisten, en nu we onze aanteekeningen door kijken, begrijpen we wat hij daarmee bedoelde, althans bedoeld kan hebben. Een volledig verslag zou kolommen vullen, terwijl de quintessence van deze lezing in kort bestek is weer te geven, wat wij in de volgende regels zullen trachten te doen.
Wanneer wij een appel plukken, denken wij er niet aan hoe deze in de aarde ontkiemde, hoe uit die vrucht de boom ontstond met zijn stam en twijgen. En zoo is het boek dat wij lezen niets als vrucht waarvan het geheimzinnigste en interessantste is de groei ervan in den schrijver. In hem is het werk eerst gegroeid en daarna heeft hij niets meer te doen dan de vrucht te plukken, al kan dit soms nog moeizamer en langduriger zijn dan wat daarvóór geschiedde. Wanneer het in zijn binnenste nog niet rijp is dan ent de schrijver vruchten van anderen op eigen boom en doortrekt ze met eigen sap. Pas later, wanneer zijn innerlijke groei voltooid is, kan hij werkelijk eigen werk geven. Timmermans vertelde een kostelijke anecdote uit zijn leven, hoe Hugo Verriest hem aan een treurspel van 72.000 verzen in 7 bedrijven (later in de Nieuwe Gids als een één-acter in proza verschenen) een van zijn voornaamste gebreken van dien tijd aantoonde, door de twee simpele woorden "te lang". Te lang was het stuk in alle opzichten, er ontbrak het rhytme aan, doordat alle figuren even lang waren en de jeugdige auteur nog niet gezien had, dat elk mensch zijn eigen rhytme heeft.
Uit den kunstenaar groeit zijns ondanks zijn werk. Hij kan niet zeggen, dat hij na een tragisch werk nu eens een blij boek zal schrijven. Hij moet afwachten, wat uit zijn innerlijk ontstaat. Dat beleeft Felix Timmermans telkens weer en als hij — pas later — ontdekt hoe een werk ontstaan is, dan spijt hem dat eigenlijk ook weer. "Men heeft gezegd, dat mijn omgeving invloed op mijn werk heeft uitgeoefend. Ik wist dat niet. Nu weet ik het wel. Maar feitelijk spijt dit mij".
Soms zoekt hij tijden lang naar een figuur, die hij dan plotseling in een levend mensch ziet, die hem pakt en meesleept. Een merkwaardig voorbeeld is daarvan de notaris uit "Anne Marie", bedoeld als een op zichzelf onbelangrijk figuur, te beschrijven in 6 regels of daaromtrent, en uitgegroeid tot de feitelijke hoofdfiguur. "Het volk schrijft het mij en ik zoek het bij het volk". Het eigen volk gaf Timmermans de inspiratie voor de personen van zijn Pallieter, die geen reproducties zijn van bepaalde menschen uit zijn omgeving, maar de kern van een type. dat misschien 3, 4, 5 of meer vertegenwoordigers heeft. En dan is het werk van Timmermans grootendeels jeugdwerk, in dien zin, dat het eerste ontstaan ervan uit zijn kinderjaren dateert. De verhalen van Vader — dien man met zijn rijke fantasie, die de Bijbelsche verhalen voor zijn 14 kinderen in Vlaanderland liet gebeurem en die er altijd "zelf bij was geweest" — de schilderijen van Pieter Breughel — die in lijn en kleur honderden jaren eerder hetzelfde had gedaan — dat zijn jeugdindrukken, die in boeken als "Het Kindeke Jezus" tot uiting kwamen. Voor zijn werk over Sint Franciscus moest hij naar Assisi reizen, maar ten grondslag ligt eraan de schepping van zijn fantasie, zooals die o.a. door Giotto's schilderijen was geïnspireerd.
Dat al deze werken, met humor doordrengt zijn, wie kan zich daarover verbazen, waar de schrijver een zoon is van het volk der Vlamingen, dat "al lachende strijdt".
Humor, qualificeerde hij is de overwinning van het leven boven de tragiek, het is het gevoel van tragiek en levensverheuging, waarvan de laatste wint.
Uit : De Tijd op zondag (1932) door Felix Timmermans
Ik heb er al jaren naar gesnakt om de H. Bloedprocessie eens te zien. Maar nu kwam er dit en dan kwam er dat, en ik kon niet tot Brugge, dat allerschoonste Brugge, Vlaanderens kroon, geraken. Verleden jaar had ik er haren en snaren op gezet, en van ’s morgens vroeg vertrokken wij, ons Marieke en ik, in een volgepropten trein, met een kaartje van 2e klas rechtstaan van Antwerpen tot Brugge in 3e klas. 't Was onderwegen een effen grijs weer, en toen ik wees "ginder zijn de drie koningen," bedoelend de drie schoone torens van Brugge, toen begost het op zijn zeven gemakken te regenen. 't Opeengepakte volk in den trein zei uit éénen mond: "Och, dat is spijtig !"
Maar een dikke vrouw waartegen vier, vijf menschen en ik in den ronde stonden platgedrukt, zei : "zij niet bang, de processie gaat uit, 't is nog nooit niet gebeurd dat ze niet uitgaat, want tegen dat ze uit gaat houdt den regen van zelf op." Daar kwam overtuiging uit die dikke saamgeperste vrouw. "Want dat is mijn tiende jaar dat ik de processie gaan zien," zei ze er pronkend bij. "Dan zullen we maar goeden moed hebben," zei er eenen uit Dendermonde, en daarmee waren we te Brugge. We zochten doorheen de geparapluude massa onze plaats op, onder den Sint Salvatorstoren (een van die drie koningen). Feitelijk een toren die bestaat uit vier steunbeeren, die elkander steunen, maar er zit muziek in de lijn, er zit een heerlijk rhythrne in die steenen vlucht naar den hemel. Het grootsche rhythme van een alp, die toren schijnt grooter dan hij is. Maar het regende, het ruischte van den regen over de brekende lijnen van de steunbeeren, het regende met blaaskes, en er reed een gendarm weg en er gingen witgehandschoende garde-villen weg: om overal te zeggen dat de processie niet kost uitgaan, en wierd uitgesteld tot den Zondag daarop. Nu, het bezien van de stad Brugge is een H. Bloed-processie waard. De H. Bloed processie is maar een van haar honderd schoone facetten. Men komt nooit voor niets naar Brugge. Men is altijd blij dat men er is. Het is altijd schoon, even schoon, en altijd anders. En op wandel langs den Dijver zagen wij de dikke vrouw met haar profetenwoorden. Zij stond onder een boom haar boterhammen te eten : "Ewel ?" zei ik, "ik dacht, dat de processie altijd uitging?" "Als gij er niet waart bij geweest, ja !" en daarmee draaide ze zich om en beet voort in haren pistolee met hesp....
Den Zondag daarop was er belet.... En nu dit jaar schreef mijnen vriend Geeraert van weer naar Brugge te komen, dat het nu niet zou regenen, want dat z' in Brugge een malsch, zonnig weer hadden besteld. Aangenomen ! maar nu niet meer met den trein, om met een kaartje van 2e klas twee uren en nog tegen een dik wijf gepletterd te staan in 3e klas, met nen auto !
Om zeven uur ’s morgens kwam een vriendelijke auto ons halen, en de sappige Hollander, (sappig geworden door 4 jaar in Vlaanderen, te wonen) fotograaf van "De Stad", zou ons 140 K.M. ver weg brengen. Het regende toen we Lier verlieten, maar Brugge is ver van Lier, "en 't is beter dat 't er nu uitvalt dan straks," zei den Hollander. Hij zei dat hij een gerust geweten had, en daardoor gevoel had dat de zon ginder zou meedoen. We reden door Mechelen, rechten regen; door Willebroeck, scheeven regen ; door Baesrode, kiekendraadregen ; door Dendemonder horizontalen regen; door Gent driegdraadregen ; en toen kwam de zon er door!
"Ziet je wel dat mijn geweten in orde is! " juichte de Hollander. Wij juichten mee. De grijze wolken berstten open, ze kregen roomwitte randen, er kwamen hollekes in. Ze lieten Napolitaansch blauw bewonderen, en zonnearmen bestreelden met gouden handen hier en daar de natte, groene velden, en de moeilijkbottende, bruine boomen. Ha, eindelijk gingen we dan de H. Bloedprocessie zien en nogal met zon ! Een processie zonder zon is als een winter zonder sneeuw. Op de wegen was 't nu een staart van auto's, en kladden fietsers. In Eecloo zon! In 't Kruis ook zon! En ginder rezen perelmoer-grijs de drie schoone torens van Brugpe de schoone. Ha! de Gothieken die kenden en droegen de schoonheid van hunne steden! Op de meeste hunner schilderijen doemt er een witte torenstad, als een droom, aan den horizon. En zoo'n gezicht is nog altijd even schoon als vroeger. Aan de Kruispoort dan rap den auto in een straatje gezet, bij de duizend andere. Hoe schoon toen die twee zwarte windmolens op den boord van de vaart! Wat een schoon profiel heeft de stad van hier uit gezien!
Maar niet gelanterfant, 't is al half elf, de processie zal al een half uur aan 't uitgaan zijn. We hadden een half uur vertraging gehad aan den bareel in Gent, dat ze daar toch geenen tunnel steken! Rap, rap door 't oude Brugge naar de Steenstraat tegen de Markt. Het volk staat in dichte hagen op den kant van de straten, waar ze over 't uur zal voorbij komen, de processie. Maar op de Groote Markt moeten we, om in de Steenstraat te komen, zoo'n haag van menschen dwars doorsteken. De menschen staan tegeneenplakt als gemetst. Daar is niet door te komen. Tien rijen achter-een, elk mensch als vastgeregen aan den grond, met nijdige ellebogen, omhooggetrokken schouders, gebalde kuiten. Koppig, stoer, zonder compassie voor die achter hen staan, of achter hen de haag komen verdikken.
"We motten er door", zegt de Hollander, "mijn geweten zegt dat w'er door moeten! " "Menschkens, menschkens! " roept hij luchtjes : "Hier zijn de menschen van de pers en van de cinema, we gaan u trekken en ge zult er u toekomenden Zondag allemaal schoon zien opstaan! " En hij toont zijn fototoestel, en ik toon ook een fototoestel (van hem) en mijn vrouw toont ook een fototoestel (ook van hem).
" 't Is voor de cinema, de cinema," zingt hij. Ge gaat er schoon op staan! " En dat woord is de sleutel, de Sesam open u, en dien koppigen, als van beton krachtigen menschen-muur, opent zich, elkendeen maakt zich wat dunner, en ze laten ons door, voor de cinema. Maar nu komt er een gendarm afgebotterd. "Wat is 't? Terug! " "Voor de cinema, de cinema en de gazet! " zingt de Hollander. "Dezen keer komt ge vroeger! " bromt de gendarm. "De brug was gedraaid," zegt de fotograaf. "We moeten in de Steenstraat zijn, om zoo den toren, het Belfort en de menschen allemaal op de cinema te brengen." "Ga," zei de gendarm overtuigd. We waren er door en we stapten in leegte tusschen de twee hagen van menschen, die ons benijdden, haastig en ernstig lijk echte cineasten, naar de Steenstraat, waar we genoodigd waren. De Hollander bracht ons tot aan het kennissenhuis en hij ging nu verder, nog eens zeggend : "Ziet ge wel dat ik een goed geweten heb! "
Het is een oud huis, en ge hebt er een gezicht op de Markt die nu vol barakken staat, caroussels, wafelkramen en ander foorgedoe. De lieve kennissen hadden een venster voor ons voorbehouden. En zoo zagen wij doorheen de Steenstraat, waar het volk op de kanten gepletterd stond, in bedwang gehouden door de gendarmen. Uit alle vensters koppen. De windwijzer op een huis tegenover ons was een slek. Een slecht teeken! Met dit nat weer. Wie denkt er toch aan om een slek als windwijzer te laten dienen?
Ha, de processie ging komen, van achter den hoek der Markt, de feestklok luidde, de beiaard rilde zijn zilver in de lucht, 't was of de zon het deed, dit zilveren muziek. En daar was de processie. Gendarmen, militaire muziek, vanen. Een groep maagden in witte kleeeren met rooden kazuifel, waarop het gouden wapen van de stad, zingen het Veni Creator. Goed, maar niets bezonders aan. Liever en fijner zijn de daaropvolgende bloemenmeisjes, jonge kinderen, in 't grijs gekleed met witte kappekes. Zij hebben mandekes met strooisel bij. Ze gaan fier op den stap van het goed, plechtig muziek, en achter hen komen Adam en Eva, beiden in wit kleed, en zwarte schapenpels om het lijf. Ze zijn weelderig en wild gehaard. Adam met woeste haren en enormen baard, en Eva met een mantel van vlas-blonde haren.
Ze leunen tegen elkander en gaan gebukt onder de zwaarte van de geweldige straf die God over hen heeft uitgesproken. De paradijsengel volgt hen stoer en dreigend met zijn vlammend zwaard. Kinderen volgen die banderollen met bijbelteksten dragen. Daar is dan Abraham met zijn zoon Isaak die het busseltje hout draagt. De vader draagt het mes, maar ze blijven hand in hand, de vader heft zijn slachtmes niet op, want daarachter komt groot, glanzend en stralend van goud, (goed gevonden voor een verlossing) den verlossenden ram in de dorens. Vier mannen dragen hem op den schouder. De menschen zien naar omhoog, ginder ten einde van de Steenstraat verdonkert de lucht door een loodgrijs wolkschof, de zon is weg, en 't wordt donker. In een winkel gaat licht aan, en als van achter 't hoekske Jozef aankomt die door zijn broeders verkocht is geworden, begint het te regenen, doch 't zal niet erg zijn, men let er niet op, men ziet naar den omgang. De broeders van Jozef volgen, en Benjamin laat het met bloed bevlekt kleed van Jozef zien. Een schoone wagen, verbeeldend een Egyptisch huis, waarin een familie het Paaschlam eet, rolt voorbij, gevolgd van Mozes en de Levieten.
De groepen worden beduidender en schooner, maar de regen opent bij iedereen de bezorgdheid en de paraplu's. Een gendarm, die voorbij loopt, roept : "Ca n'est qu'une vlague." Een levend schaap, het offerdier wordt door ernstige hoogepriesters meegevoerd, en achter het brandaltaar stapt Isaak met de profeten. Prachtige costuums, uitgekozen types, kundig. Ze komen als van uit de oude Bijbelprenten gesprongen, men vergeet de verkleeding, en dat is veel! Met den profeet David als dansend harpspeler sluit zich de eerste groep n.1. het H. Bloed voorafgebeeld. Nu volgt : het H. Bloed vergoten. Dat kondigt zich heerlijk aan met een zwerm van Gloria-zingende engelen, (harmonieus gezongen!) die het stalleken van Bethlehem voorafgaan. Dat is een wagen, die ontroert. Twee groote, bruine ossen met vergulde horens trekken een wagen, waarop men Jezus' zoete moeder, en Sint Jozef als levende wezens ziet zitten, de os en de ezel en het blonde kindeken zijn in pleister of zoo iets nagemaakt. De Herders volgen, een geslaagde groep, voorwaar! Maar den dralenden regen krijgt ineens een kuur, en 't giet, 't is of den Hemel overkookt, maar dan koud.
Het smakregent, het spuit, het hagelt, het trommelt en ruischt over de paraplus, er is geroep, gekrijt. De gendarmen houden de menschen niet meer tegen, juist komen de drie koningen, de neger is een echte neger, elk onder een paraplu van achter den hoek. Het is een geharrewar. De orde, de stoet drost uiteen. Lijk een fuga komt den regen aangeloopen. Levieten, profeten, H. Landridders, kruipen onder paraplus, dringen den auto-caroussel in, de lange baarden en de pruiken doet men gauw af, kletsnat met omhooggehouden kleeren loopen de gevleugelde engelen hier en ginder binnen. Het pleisteren kindeken is van zijn ouders verlaten. Zelfs een gendarm verschuilt zich onder een paraplu, zoo regent het, giet het, zonder genade, ’t Is gedaan ; 't is uit, en de massa menschen die meer dan een uur op den kant geplakt is geweest, krioelt nu door de straten, over de Markt. Ik wist niet dat er zooveel paraplus bestonden. Zoo van boven gezien is het daaronder als een groot geschubd dier dat rillend en deinend door de straten kruipt. Een groot plakaat wandelt mee, waarop roode letters lachen : "Groot Bal" "Echte Jazz-Band,"
En de wind wijzerslek triompheert goud-bruin op de donkere lucht.
Zoo zagen wij om zoo te zeggen weer niets van die schoone processie. Tot te naaste jaar dan, zeg ik. Daarop zie ik ginder op den overkant dit dik wijf van verleden jaar.
Ik wil iets roepen.
"Zwijg," zegt ons Marieke, "of ze zegt weer 't zelfde lijk verleden jaar"....
Uit “De Stad Antwerpen” 19 mei 1933 door Felix Timmermans.
Het is het derde jaar nu dat ik de H. Bloed-processie heb opgezocht. In het wagentje van een radden Hollander door de Vlaanders gerold; weer regent het op alle manieren over de schoone landouwen, die de maand Mei zoo frisch en teeder groen heeft versierd. Maar de velden stoomen, de weiden dampen, en de grijze verten stooten immer nieuwe waterzakken door de lucht. "Regen, menheer", zegt onze gezel. "Regen en nog eens regen," en moedeloos antwoorden mijn vrouw en ik, wat iedereen zou antwoorden : "Ja regen, immer regen."
Dat is nu het derde jaar dat het regent, als de processie moet uitgaan. Fataal.
En hoe is een mensch, hij begint te gelooven dat het aan hem zelf ligt. Toen we overvaarden op de St. Annekensboot over de Schelde, zei er een man, die zijn boterhammen en zijnen paraplu bijhad : "Zot dat ik er naar toe wil. Dat is het derde jaar, menheer, dat ik nu ook die processie eens wil gaan zien, en 't derde jaar dat het regent. Ik mag ze niet zien. En zeggen dat het daarvóór met die gelegenheid in geen dertig jaar geregend heeft. En ge zult zien, als ik moest t' huis blijven dan zou ze gaan.... Ik zou al geerne Mons. — den bisschop willen vragen, dat hij mij elken keer duizend frank geeft als ik t' huis blijf"
Wij ook zijn er van overtuigd dat de processie niet zal gaan. Maar wie heeft den moed, de durf terug te keeren? Bij iedereen blijft er toch altijd een holleken hoop.
En we rijden.... Het wagentje rolt Brugge binnen, en wordt in een stil straatje gezet, waar het vredig kan uitrusten. Ik hoor zeggen dat er minder volk is. Men zou het anders niet zeggen, als men met open paraplu door die geparaplude massa moet wringen. Men weet niet hoe men het natste wordt, met den regen-doek toe of open. In de herbergen spelen de orgels en de pick-ups. De gelagzalen zitten vol. 't Is in den schemer daar een perspectief van pinten en kommen, van meegebrachte boterhammen met iets er tusschen. Het water van de druipende paraplu's zijpelt over de drempels. Eindelijk zijn we waar we zijn moeten. Op de eerste verdieping van den gemoedelijken hoedenwinkel. De klok, de schoone klok luidt. Dus de processie gaat toch uit. De menschen wroeten en wringen zich op de stoepen, en planten zich daar als vastgeschroefd. Maar hetzelfde oogenblik komen er priesters, in wit roket, steken een arm van onder hunnen paraplu uit, heffen drie vingeren en roepen : om drie uur, om drie uur! Het is pas elf uur. Dus nog vier uur wachten. Dan maar de herbergen binnen en de kerken, en de jeugd ijlt naar de foor, die al in vollen zwier is, met zijn caroussels, schietkramen, montagne-russe en wafelenbak.
En pas heeft het gerucht de ronde gedaan of het houdt op met regenen! De menschen zijn knak. Allerlei geruchten doen de ronde.
"Dat komt omdat de nieuwe bisschop een waterbisschop is, toen hij gewijd wierd heeft het ook geregend.... Dat komt omdat de H. Relikwie drie jaar geleden naar Mechelen is gebracht voor een dag. Dat is een straf. Het H. Bloed is van Brugge, 't moet in Brugge blijven," enz... We blijven met eenige goede vrienden samen. Vergeten den regen en de processie, tot ineens het schoon geluid van de zware klok de mare verkondt dat de processie uitgaat. Maar hoe daar nu door geraken, door die tegeneengenepen massa. Hadden we den fotograaf er maar bij, die zou zeggen : 't Is voor de cinema. Maar nu is 't een lange priester die ons redt. Hij breukt een menschendijk door : Familie van den bisschop!
Wij belanden in een sajetwinkel, waar ons seffens in 't deurgat stoelen gegeven worden, niet om er op te zitten, om er op te staan. We zien over de koppen. Een dun zeeverken ritselt in de lucht. Als 't niet erger wordt dan zien we ze. En we zien ze. Eindelijk die fameuze processie van aangekleede mannekens met valsche baarden! 't Zal wat zijn! En waarlijk, 't is iets geweest. Een sublieme brok geloof. Eerst soldaten, gendarmen, muziek, maagdekens, vlaggen. Een spandoek kondigt nu de tafereelen aan : Heer, Gij hebt ons vrij gekocht met Uw Bloed. In dit teeken staat heel de stoet. En dat is dan ook heel de gewijde geschiedenis : van aan Adam en Eva tot aan den dood van Jezus op het kruis. Een geweldige prestatie. We zien Adam en Eva, Abel en daarachter met rollende oogen Caïn. Het doet wat naïef aan.
Daar is Abraham met zijn zoon en hout, mes, bok en engel, alles wat er bij noodig is. Figuratie. Maar hoor, Abraham spreekt ; in de stilte van de ingetogen menigte klinkt zijne stem en daarop antwoordt Isaak. Dat is ineens geen figuratie niet meer. Dat is zelfs geen tooneel meer, het wordt leven. Dat is gemeend, dat is innig. Dat is niet betaald, het is hart, en ge vergeet den valschen baard. En zoo is heel deze processie. En dat is ook hare sugestie, kracht, haren bloei en haar leven. Zoo zien we voorbijgaan de groepen : als Jozef verkocht ; het eten van het paasch-lam; de profeten en hunne voorspellingen. Men voelt zich geneigd met elke groep mee te loopen en de woorden op te vangen die er gezegd worden, omdat ze zoo heerlijk gezegd worden.
Het tweede deel is als een Vlaamsch vertelsel van het Kindeken Jesus. Engelen zingen en verkondigen de geboorte, de herderkens wijzen en roepen hunne vreugde en hunne verwondering uit. Twee pracht ossen met vergulde horens trekken den wagen voort waarop het wonder van den Kerstnacht geplaatst is. Aandoenlijk.
De drie koningen volgen met hun indrukwekkend gezelschap. Daar is de eenvoudige opdracht in den tempel, de schilderachtige vlucht naar Egypte, als van een Vlaamsche primitief gaan loopen. Jezus en de wetgeleerden. Hoort het heldere stemmeken van het gekrollebolde Jezuken tegen de drogredenen van de schriftgeleerden ingaan. Dat is wandelend tooneel allemaal. Tooneel van den puursten kant. Dat dan ineens weer uiteenbrokkelt als de stoet bijwijlen stil blijft staan. Dan zijn zij uit hunnen rol, dan ziet men weer den valschen baard ; men ziet, als op een tooneel, achter de schermen. Maar dra is dat vergeten, als de weg weer voortgaat, en daar andere groepen al zingend of roepend met edele gebaren aantreden. Veronderstel het u, dat zijn geen gehuurde menschen, geen gekochten. Dat zijn burgers van de stad, deftige stijve burgers, menheeren, madammen, daar zijn edelen bij, daar is klein volk tusschen. Dat is nu een gemeenschapskunst. Zoo bouwde men vroeger kathedralen.
Daar zijn Jezus en zijn apostelen, en de kinderen die rond hem stoeien, en door de apostelen telkens terug gedreven worden. Palmen wuiven, palmen worden juichend boven de hoofden gestoken, gezang en bazuinengeschal rond Jezus, die op een ezeltje Jeruzalem komt binnengereden. Dat leeft en als ge den moed niet hebt uw armen te toonen dan doen het uwe tranen. Plots daarop, misschien wel te plots (het Laatste Avondmaal had er gerust mogen bij zijn) begint de passie van Ons Heer. De Hof van Olijven, Jezus voor Pilatus, een groep op een wagen, de Kruisdraging volgen elkander op om te eindigen met den Dood op het Kruis.
En hier getuigt het weer van religieuzen smaak. Jezus is hier niet een levend mensch, maar ’t is het oud en schoon miraculeus kruis uit een dorp nabij Brugge. Een groot, in paars fluweel gehuld beeld van O. L. Vrouw, gedragen door zwartgesluierde vrouwen, komt achteraan, en op een volgenden wagen, voor mij de schoonste uit den ganschen stoet, rijst de machtige Piëta-groep, gothische uit hout gesneden beelden. Engelen in rouw, treurende vrouwen omringen dit machtig beeld.
In 1150 bracht een ridder in een kostbaar schrijn eenige droppels van Jezus' Heilig Bloed naar Brugge. Ruiters en ridders, allen prachtig uitgedost en waardig voor hun taak, verbeelden dit geval. Daarop dan een mengeling van al de landen die de kostbare relikwie vereeren, voorgesteld in de nationale kleederdrachten, en daar is dan het blijde, oude volk van Brugge zelf, mannen, vrouwen, kinderen die hunne hulde uitzingen. En dan, ja, dan komt dààr, gedragen door echte bisschoppen, de verheven schat, dit kostbaar, Goddelijk Bloed, die ongeprezen relikwie, die zielespijs, die Hemelsche tresoor, het H. Bloed, het Heilig Bloed van Jezus Zelf !
Wierook, goud, zilver, bazuinen, gezang, Kardinalen, bisschoppen, gemijterde abten omgeven en omeeren het, dit stuk van den Hemel dat daar over onze gebogen hoofden en aanbiddende harten zegen en genade schenkt.
Het is een groot geluk de processie van het H. Bloed te kunnen zien, zelfs onder regen!
Uit Het Volk, dagblad voor de arbeiderspartij - 5/8/1920.
Henricus, aartsbisschop van Utrecht, heeft ter kennis van de katholieke schapen gebracht, dat het den Heiligen Vader behaagd heeft, het werk : "Pallieter" op den index te plaatsen. Het zal dus door goede katholieken niet meer gelezen mogen worden. Dit beteekent, dat de heilige stoel het boek gevaarlijk acht voor de zedelijke gesteldheid zijner kinderen......
Wij zijn benieuwd welke passages de verreeniging "Voor Eer en Deugd" uit het boek geknipt heeft, om den machtigen man in Rome te overtuigen van de gevaarlijkheid van "Pallieter". En welke termen zij gevonden heeft, om het Nederlandsch Episcopaat in het komplot te betrekken. "Pallieter" op den index. Arme, argelooze Pallieter! Of liever: arme, kwaaddenkende, gif-zuigende zuurmuilen, die de levensvreugde van den onstuimigen dagemelker voor onzedelijkheid verslijten. Vermoedelijk heeft het tooneeltje, waar Pallieter het naakte Marieke zoo uit het bad in de vrije rivier op zijn paard tilt en juichend met haar weggalopeert, een voornaam aandeel gehad in de tragi-komedie van Pallieters ongenade.
Er zullen vele katholieken zijn, die zich diep schamen. Felix Timmermans in de eerste plaats. Hij zal zich niet schamen nochtans over zijn boek, maar over de geestesgesteldheid van zijn moderne geloofsgenooten. Over de monsterachtige inquisitie, die rondsluipt en loert naar slachtoffers; die de rookende fakkel van gewetensdwang rondzwaait en zwaargemaskerd intrigeert om alle vrijheid, alle levensvreugde aan te klagen en te offeren op den brandstapel van haar blinde dweepzucht. Die de zwaar geslagen menschheid deze bloeiende blijheid van "Pallieter" onthouden wil onder voorwendsel, dat zij gevaarlijk zou zijn voor de goede zeden.
De vijanden van het mystieke katholicisme beweren gaarne, dat dit geloof vijandig staat tegenover het leven zelf. Daar 't zijn diepste tendenz heenwijst naar een vernietiging van het aardsche leven, voor zoover dit leven ook maar in de geringste mate "genot" zou kunnen beteekenen. Zij wijzen op verschijnselen van ver doorgevoerd ascetisme, van onmenschelijke pogingen tot verstoring, een trachten naar het dooden van het onzalige vleesch, ten bate immers van de alleen belangrijke, eeuwige, onsterfelijke ziel. Het is niet verstandig, zou men zoo zeggen, om zijn vijanden gelijk te geven met z'n daden. Och, neen, maar verstandigheid, gezond verstand is ook niet te verwachten van deze door dweepzucht vervoerden, die wel met gloeiende tangen alle natuur uit den mensch zouden willen wegrukken, die inderdaad alle levensdrang ontkennen en voor zoover die niet te ontkennen valt, haar zouden willen kenschetsen als zondig en ten verderve leidend. Alle aardsche vreugde, alle weelde der natuur, alle bekoring van schoone dagen en zonnige velden, het is bekoring der zinnen en het houdt in het gevaar voor verleiding en zonde. Doodt het vleesch, ruk uw oogen uit, stomp al uw zintuigen af, tot er niets van u overblijft dan een dor geraamte, waarin de ziel alleen nog huist en zich verlustigt in de dingen, die niet van deze aarde zijn......
"Pallieter". Hoe heeft hij de menschen stormenderhand veroverd! Deze vrije vogel, deze levensgenieter bij uitstek, die juicht en jubelt, gansche dagen lang, omdat de wereld, Gods heerlijke schepping, zoo alles overweldigend schoon is. Pallieter, wiens leven is een durend, praktisch gebed, een dankgebed aan de natuur en haar goeden Schepper; de jonge, sterke mensch, die is als een blijde stem Gods zelf, oproepend de verslagen aarde-kinderen tot vreugde en dank, die alle triestheid weg lacht, die nooit zwijgen kan, omdat alles toch zóó verbazingwekkend mooi en groot en geweldig is Pallieter, de diep geloovige, trouwe aanbidder Gods, die geen raad weet met zijn blijheid om de schoone aarde, die God dient met elk gebaar, dat zijn handen maken, met elken blik, die uit zijn helle oogen over de landen schiet, omdat al zijn gebaren, al zijn blikken uitingen zijn van diepen, vromen dank aan de Macht, die hem tot dit wondere leven riep; Pallieter, het kind Gods... geplaatst op den Index.
Het is wel vreemd toegegaan met dit boek.
De gansche pers was er over in de wolken. O, verstandige en knappe en vooral: degelijke critici hadden aanmerkingen, maar terwijl zo schreven, schaterde Pallieters vrije lach door hun zinnen en het eind was toch: een blije overgave aan zijn blijheid, de erkenning, dat dit een wonderboek was, een verrukking van diepe vreugde, een moment van verlossende blijheid in de zware ellende van den druk der oorlogsjaren. Ook de Roomsche pers was vol lof en bewondering. Dit was het boek van een geloovig Roomsch schrijver en wat was het een heerlijk, diep-menschelijk boek! O, het Roomsche geloof was geen dood dogma en nog tot groote en goede dingen in staat Helaas! De lof kromp langzamerhand in, kreeg een zuren toon, een wrangen bijsmaak en het was niet moeilijk te begrijpen, hoe hier verkeerde invloeden werkten, die wroetten in de diepte en met sombere vastberadenheid intrigeerden om dit zondige boek, dat immers de vreugde van het aardsche leven bejubelde, in diskrediet te brengen. En ze hebben hun zin gekregen. De paus in hoogst-eigen persoon heeft zich laten overhalen door een verzameling duistere raadgevers, om den prachtigen ",Pallieter" te verklaren tot een gevaarlijk verleider der kuische menschenziel, tot een trawant van den duivel... Hoe zal het nu gaan met den schrijver Felix Timmermans? Zal hij voor de keus gesteld worden, zijn boek openlijk te verloochenen óf het banvonnis over zich te hooren uitroepen?
De Katholieke Kerk, eenmaal een der meest geslepen diplomaten der wereld, wordt oud en verliest haar eminente menschenkennis meer en meer. Ze doet dwaze dingen en neemt noodeloos tal van menschen tegen zich in door haar tirannieke maatregelen. Men weet niet wat men doen moet bij deze uitbanning van den onschuldigen Pallieter: glimlachen of boos worden. Maar dat het strekken zal "tot meerdere eere Gods", of tot heil der Moederkerk — wij durven het niet te gelooven.
Ze wisten haast zelf niet dat ze met zevenen waren, ze moesten elkander tellen. Als juffrouw Angeline de tafel zette: zeven teljoren, zeven kommen, zeven glazen of wat anders zeven, dan noemde ze elke zuster, om zeker te zijn dat er zeven waren. Op vaders sterfdag hadden z’ elkander beloofd nooit te huwen. Waarom huwen, z’ hadden het goed er er kwam toch geen vraag.
En ze bleven jaren bijeen in het proper witgoedwinkeltje en maakten ‘troussaux’ voor anderen die huwden. Ze waren deftig, royaal op eten en goed flessenbier, en zij dronken koffie met haast geen bitterpeeën. ’s Maandags dronken ze de vieruren-koffie met pruimenvlaaikens van Sooke Van der Musschen. ‘s Zondags na het eten van twee vleessoorten, genoten ze van het donker, vloeiend fluwelen juweel van oude Bourgogne.
Tussen elke geboorte hunner was een geboorterust van één of anderhalf jaar. Tussen juffrouw Clemence en juffrouw Mathilde was geen rust geweest: het waren tweelingen. Juffrouw Leontine was de zevende en na haar zouden er misschien nog zeven zusters bijgekomen zijn, maar moeder stierf, en de laatstgeborene bleef alzo de jongste.
***
Ze kwamen goed overeen, en was er soms een hapering in de zusterlijkheid, dan was er de schone juffrouw Emerance, de oudste, met enige Lisztwratten op haar blanke wangen, die het weer goed overzalfde. Zij was de baas met zachte gebaren, alsof haar handen steeds zalf over een rug streken. Zij beveelde al vragend: “ Zouden wij de lamp niet aansteken? “, “ Zouden wij niet gaan eten? “, “ Zouden wij allemaal wel gaan wandelen? “ Dan wist elk van hen wat zij te doen had en wie thuis blijven moest.
***
Juffrouw Angeline zorgde voor het eten en het huis. Ze was vinnig, blinkend en genoeglijk, daarbij wijs en toegewijd in haar bedrijf. Ze kon leverpastei maken dat men, met er aan te denken, nam-nam in de mond deed en haar confituren glansden doorzichtbaar lijk edelsteen. Ze maakte voor de arme zieken een roze balsem in mosselschelp, goed tegen allerlei zweeragiën
***
Juffouw Mathilde, nooit ervaren in de stiel, maakte de bekskens rond de oorkussens en als ze er geen te maken had; zat ze vliegen te vangen of in de stoof te keuteren. Ze kon meer dan een uur zingend op ’t gemak zitten. Ze was zwijgzaam en zuchtte voor ze iets zei. Ze kleedde zich slecht en droeg de kleren van de anderen. Maar ze speelde geweldig goed, al zwijgend, met de kaarten.
***
Juffrouw Clemence geleek danig op juffrouw Mathilde, van buiten, ’t waren ook tweelingen. Maar van binnen was Clemence vulkaniek en mekaniek, ’t was een horloge die afliep, altijd rap, in spraak en gebaar. Z’ had het eerst gedaan met haar werk, begon aan ander werk, aan vier werken tegelijk en ze sprak mee voor juffrouw Mathilde, die eerst moest zuchten en daartegen had Clemence het al gezegd.
Z’ had zich precies altijd in de donkere aangekleed en gisteren haar haar gedaan. Als er wat moeilijks was bij de huisbaas, de ontvanger, iemand die niet goed betaalde, zij ramde er binnen en zwaaide met haar lange armen en lange handen als een windmolen, en maalde het goed. Maar in huis als ze rood opstoof werd ze rap anti-cyclonisch voor de bleekwangige Emerance met haar eeuwig gezalf.
***
Juffrouw Clotilde lang, met een grote bovenlip, wou de verstandigste zijn. Zij las de hoofdartikels uit Het Zwaantje, zondagsblad. Zij sprak over politiek, zij las dikke boeken, liefst van Vader Dumas en oude reisverhalen. Zij sprak graag met mannen over wijn, jacht, inkt. Zij deed de boodschappen naar Brussel voor ’t linnen. Zij kocht van de reizigers en sprak gaarne Frans, hield ook den boek en schreef de brieven.
***
Juffrouw Anna was de schoonste, vol-vlezig, met puttekens in de wangen, in de ellebogen, in de pollen, een centimeter te dik over de uitzetting van haar rozig lichaam.
Zij was de zon, het kinderlijkst, deed geen steek aan de zaak, deed geen steek aan het huis. Zij werd bedorven, voor haar was de piano gekomen. Zij schilderde en smoorde sigaretten. Ze was het frist en had veel werk aan haar toilet en een fijne smaak. Z’ had prachtig haar en verlokkelijke, glanzende ogen. Toen ze al dertig jaar was; lei juffrouw Angeline nog altijd een stoopken aan haar voeten. Ze noemden haar ‘ ons fondaantje ‘.
***
De laatste was de grootste. Zij was een tweeling in zich en telde mee voor d’ achtste: juffrouw Leontine. Ze stond met de handen op de heupen en was uitdagend, koppig, ruzie zoekend.
Ze lei zich gaarne op een divan, de gezonde benen bloot, de kousen afgerold. Ze genoot van haar dikke benen. Ze kon geweldig goed eten en zingen en veranderde van stemming, zes keren op één dag. Ze spiegelde zich aanhoudend, wou in dagen niet spreken en treiterde de anderen met liedjes te zingen op hun gebreken, want ze kon goed rijmen. In een goed humeur kon ze een gans vertelsel in rijm laten rollen. Ze kon dagen op haar kamer blijven koppen, tot z’ ineens zingend beneden kwam, verkleed in jongen. Ze werkte het fijnst, lijk gevrozen ruiten. Zij had het meest smaak van de donkere Bourgogne, dronk hem zodoende ook het liefst en het meest.
***
Clotilde kon de wijn het best prijzen met boeken- of commis-voyageurswoorden. Juffrouw Emerance liet hem drinken aan d’ anderen als kwam hij van haar. Clemence dronk hem rap uit zonder waardering en klaste. Mathilde zag hem drinken en vergat hem zelf te drinken. Het ‘ fondaantje ‘ deed men drinken. Angeline haalde hem uit de kelder, ontstopte hem, rook aan de stop, deed haar ogen toe en deed er voor haar een scheutje water bij.
***
Zo ging het met de zeven zusters, ieder van binnen anders dan de anderen, maar van buiten goed aan elkaar gebonden door de zalf van juffrouw Emerance.
-----------------------------------------
Maar op een zomerse dag komt juffrouw Mathilde te laat aan ’t eten. “ Nu staat het vast, ik word begijn “ zei ze.
Men verwonderde er zich niets over, juist of ze was begijn geboren geweest.
Uit de Nieuwe Tilburgsche Courant – 8/7/1937 De Heiligheid van Sint Franciscus op volkse wijze in beeld gebracht in Oisterwijk’s Natuur Theater.
Een stuk van Felix Timmermans in arme-menschenstijl. Het is een traditie geworden, dat in de vacantie-maanden mooi Oisterwijk in zijn Natuur-Theater zijn bezoekers vergast op een of ander openluchtspel, dat ook in breederen dan provincialen kring de aandacht vraagt, omdat het gewoonlijk niet het eerste het beste is wat "De Ghesellen van den Spele" brengen. Men denke maar eens aan Laudy's "Paradijsvloek" van verleden jaar en "Die sevenste Bliscap" van het daaraan voorafgaande jaar. Ook nu weer hoopt het Natuur-Theater zijn traditie voort te zetten al is het te spelen stuk dan ook van een heel ander genre dan de hierboven aangehaalde. Er zal n.l. worden opgevoerd "Het filmspel van St. Franciscus" dat speciaal voor deze gelegenheid door Felix Timmermans, den bekenden Vlaamschen letterkundige en Hendrik Caspeele, den regisseur van de Vlaamsche Opera te Antwerpen voor het Natuur-Theater getrokken werd uit Timmermans' boek "De Harp van St. Franciscus". In een dezer dagen te Oisterwijk gehouden personferentie, waarbij ook het college van B en W zijn belangstelling toonde, vonden wij de beide Vlamingen bereid een en ander omtrent hun bedoelingen met het spel mede te deelen, waarvan we hier onze lezers wat willen navertellen.
HOE MEN AAN HET STUK KWAM Het was kapelaan L. Roovers, de ijverige moderator van den Katholieken Kunstkring te Oisterwijk, die ons dit geheim eerst onthulde. In tegenstelling tot de vorige jaren wilde men thans eens iets lichters brengen n.l. een bont Brabantsch volksspel. Maar dat was eerder gezegd dan gedaan. Men dacht aan "Il Poverello" van den Engelschman Housman in de vertaling van Wies Moens doch dit stuitte op onoverkomelijke bezwaren en daarna kwam men bij Felix Timmermans terecht wien men om een Brabantsch Volksspel vroeg. Toen hierbij ook Franciscus ter sprake kwam begon de Fé te glunderen. Dat was een kolfje naar zijn hand en in zijn Boek "De Harp van Sint Franciscus" had men een goeden leiddraad. Zoo kwam men van 'n Brabantsch spel tot een Franciscusspel, waarbij men tevens genoot van het voordeel, dat de H. Franciscus momenteel in het brandpunt aller belangstelling staat omdat hij zelfs door protestanten en ongeloovigen als een groot leider wordt beschouwd.
WAT "DE Fé" ER ZELF VAN ZEGT. Tusschen groote trekken aan zijn onafscheidelijke pijp door heeft daarna "de Fé" ons in zijn sappig en plastisch Vlaamsen van zijn nieuw stuk verteld. "Een minderbroeder is arm en draagt niets bij zich en heeft voor enkel bezit zijn harp, waarmede hij God looft" zeide eens St. Franciscus. Dat is ook voor Timmermans de groote teekening van dezen grooten man: niets bezitten dan een Godlovende ziel. Daar om draait en straalt en zwaait het leven. Dat heeft hij ook in zijn boek "De Harp van St. Franciscus" op eenvoudige wijze tot uitdrukking willen brengen. Ik heb lang gevochten — aldus de Fé — om te weten in welken stijl ik dit boek schrijven moest. Het ging hier niet alleen om wat er in het leven van St. Frans gebeurd is maar hoe het gebeurde. Er moest atmosfeer rond de figuren zijn en dan wordt men gemakkelijk verleid om litterair te worden. Ik ben eenvoudig naar mijnen biechtvader gegaan en heb hem gevraagd welken stijl te kiezen : voor liefhebbers van letterkunde of voor arme menschen? "Voor arme menschen" zei hij en het was beslist! Ik heb het boek geschreven in een arme-menschen stijl, zoodat onze meid en melkboer ervan zouden kunnen genieten. Ik heb me — gaat de Fé verder — bijzonder bezig gehouden met het probleem van Franciscus' heilig zijn. Niet door bespiegelingen en lavende uitroepen maar door het innerlijke en uiterlijke leven te beschrijven. Ik heb hem willen laten leven in zijn tragiek en in zijn vreugde. Het openluchtspel nu is het aanschouwelijk maken van enkele gevallen uit Franciscus leven in den geest van het boek. Sommige figuren komen sterker dan in het boek naar voren, andere verdwijnen meer naar den achtergrond. Het eerste is het geval met de wel wat verwaarloosde ouders van Franciscus. Men noemt het een filmspel al was de benaming circus-spel juister maar dan een circusspel in den goeden zin. Het theater heeft den vorm van een circus, alles volgt snel op elkaar, er wordt in het stuk gezongen gedanst, paard gereden. Alles doet eigenlijk aan een circus in verheven zin denken maar omdat dit woord zou kunnen worden misverstaan is men tot filmspel gekomen.
Of het moeilijk te spelen is?
De regisseur zal wel weten hoe het onder de knie te krijgen want hij heeft het zelf meegeschreven en daarom is dit een dubbele winst. En als "De Ghesellen van den Spele" iets aanpakken komen ze er ook schitterend mee voor de pinnen!......
EEN BROK PROXA OP ZIJN TIMMERMANS'. Ook de regisseur de heer Caspeele bleek zeer enthousiast over het stuk. Hij was van oordeel, dat dit filmspel — in tegenstelling met den rhetorischen aard van de meeste openluchtspelen — een brok proza vormt, eenvoudig en natuurlijk, heelemaal op zijn Felix Timmermans' getrouw aan het boek en met momenten van edele, hooge zielslyriek. Zoo eenvoudig en natuurlijk moet het spel ook gespeeld of juister, geleefd, worden. Dit was een der grootste moeilijkheden daar de meeste spelers zoo gemakkelijk declameeren en onnatuurlijke gestes maken. Deze bezwaren zijn hier echter overwonnen. De rol van Franciscus is overweldigend. Hij vergt alles : jeugd, humor, gevoel, geloof, liefde, meevoelen der lichamelijke pijn en zielsmart, transfugie, nu eens uiterst reëel aardsch en dan weer etherisch. Méér dan in een andere rol moet hierin leven het Leven van St. Franciscus. Deze speler moet in- en uitwendig het lijden en onbegrepen genieten gevoelen van St. Frans. Als zijn toon zangerig wordt moet hij als het ware zelf zijn zang spontaan componeeren, steeds in de meest goddelijke naiviteit. Van den grootsten eenvoud gaat hij over in de meest suggestieve bezieling. Hij moet drie volle uren metamorphoseeren van lichaam en ziel.
Kortom St. Franciscus is een rol als er vast geen tweede bestaat maar de eenvoudige jongen Jos. v. d. Brugge zal hem torsen Daar bij ik zeker van! — aldus de heer Caspeele.
De andere rollen zijn meer episodisch maar vanaf den minsten figurant tot de grootste rol worden actie en medeleven geëischt. Het spel zelf bestaat uit zeer veel tafereelen, die echter een doorloopend gebeuren vormen, dus een geleefde film en vandaar ook de titel "Het filmspel van St. Franciscus" besloot de heer Caspeele zijn uiteenzetting. Na bovenstaand — en ook door de fragmenten, die de heer Caspeele nog heeft voorgedragen — zijn we wel erg nieuwsgierig geworden. En het is dan ook met groote belangstelling, dat wij de première van Zondag 18 Juli tegemoet zien.
Isidoor Opsomer, Vlaamse schilderbaron werd zeventig jaar.
Uit het Limburgsch Dagblad 24/02/1949.
Heerlen opent deze week een grootse ere-tentoonstelling. "Maar nee, maar nee toch, daar kunt ge niet over schrijven!" roept Baron Isidoor Opsomer, directeur der Antwerpse Kunstacademie en van het Hoger Instituut voor Schone Kunsten, die dezer dagen zeventig jaar werd. Hij valt terug in zijn directoriale fauteuil, met de handen afwerend opgeheven. Inderdaad, Isidoor Opsomer, een der groten in de Vlaamse schilderkunst van deze eeuw — van wie op het ogenblik een belangrijke expositie in Amsterdam, Heerlen en waarschijnlijk Rotterdam zal worden gehouden — is geen man om zijn zeventigste verjaardag te vieren. Deze brede figuur, met de brede gebaren, de brede glimlach en de brede glimmende schedel, dat is er een van het Vlaamse slag, waar Rubens toe behoorde : een groot en hartstochtelijk levensgenieter, een overwinnaar! Maar een die de kracht van de overwinning en de kracht van het feestelijke leven nog volledig in zich heeft. Dat is een Vlaming, voor wie men de woorden gul en groot móét gebruiken...
" Waarheidisme: geenen flauwen truut! " Nee, die zeventigste verjaardag, dat is nou niks. Maar die expositie in Heerlen. Hij wordt er enthousiast van, Vlaams en breed enthousiast : "Dat is de moeite waard hé, dat stadhuis in Heerlen. 'n Prachtig ding. Ik heb het gezien, dat is een prachtig gebouw! En modern. Ge begrijpt het haast niet, want zo groot is Heerlen toch niet.
Maar dat kon hier in Antwerpen staan! Ja, ge kunt het niet vergelijken met dat van ons. Ja, ik zal er waarschijnlijk weer zijn met de opening."
"Fê, Mijn Allerbeste Vriend" En hij laat ons foto's zien van de Amsterdamse tentoonstelling. Wij wijzen op een der geëxposeerde doeken: "Daar is het portret van Felix Timmermans". Hij knikt : "Ja, de Fé, dat was mijne beste vriend, mijnen allerbeste vriend. We hebben elkaar ons leven lang gekend, altijd zijn we samen opgetrokken. En 't is met dat schilderij, dat ik de kant van het portretschilderen ben opgegaan." Want Isidoor Opsomer is dé Vlaamse portretschilder van de laatste vijftig jaar geweest, die al wat was aan Vlaamse en Belgische grootheden, kunstenaars, ministers, graven en hertogen, tot koning Albert toe heeft geconterfeit. En zo geraken we op de Fé. Opsomer vertelt van de schone tijd, dat hij en de Fe samen op het Lierse begijnhof woonden — Opsomer en Timmermans zijn beiden Lierenaren —, van toen de Fé aan spiritisme deed, ruzie kreeg met de pastoor en "De schaduwen des doods" schreef. Van de tragischo tijd na de bezetting, toen Timmermans "gezuiverd" moest worden zogenaamd, alsof Timmermans en de politiek niet de grootst denkbare tegenstellingen waren.
En Opsomer vertelt nog over de grootste beschuldiging, die tegen Timmermans is ingebracht: dat hij van de Duitsers de Rembrandtprijs ten bedrage van honderd-duizend frank heeft aangenomen."Ja, hij komt nog op 'ne middag bij me en ie zegt: bruur — wij zeien altijd bruur tegen elkaar — nou willen de Duitsen mijn dieë Remhrandtprijs geve en moetekik die nou anneme? En ik zeg, dat ie 't nie moet doen, mar dat ie da nou zelf moet wete. En astem weggaat, dan zegtem "Ik hem al aangenome".....
"WAARHEIDISME" Maar we komen weer op het schilderen terug en we halen een uitspraak aan van Timmermans over Opsomer: "Hij heeft maar aan één isme gedaan, 't waarheidisme, het realisme". En glimlachend vindt Opsomer "Ja, dat zoudt ge kunnen zeggen, misschien". Het zijn overigens niet alleen portretten, waarmee Baron Opsomer zijn roem heeft gekregen, hij schildert ook het landschap, havens, riviergezichten en hij vertelt : "Ik heb zo'n bootje en daar trek ik er zomers mee uit. Heel veel vaar ik ermee naar Nederland. Het vorig jaar ben ik nog negen weken lang overal rond aan het varen geweest. En dan neem ik mijn doeken mee. Op die expositie kunt ge nog de haven van Dordrecht bijvoorbeeld, en een Amsterdamse gracht zien".
Zo praten we nog over zijn kunst en zijn werken. En Opsomer laat mij een boekje zien, dat de Fé — de Fé, die nog zo’n grote plaats in dit grote hart inneemt — aan "den Door" gewijd heeft, bij zijn verheffing in de adelstand, want Opsomer heeft de baronnentitel kort voor de oorlog gekregen van de Belgische koning. En als we dan ook eens de Fé aan het woord laten : "Een stoet van schilderijen, een uitbarsting van gevoelens - men houdt z'n hart vast. Spontaan zo direct vanuit het hart en het oog op het doek gesprongen. Ziedaar, wat men denken moet, als men zijn schilderijen ziet passeren. Maar wat ge peinst is het niet. Het zijn geen gebokste schilderijen, de kleuren storten niet uit zijn penselen. Zo zijn de vrucht van lang werk, gewetensvol afgewogen, uitgezocht en gerijpt. Achter elk schilderij steekt een tast van ingediepte studies. En op een schonen Onsomersen-dag wordt het doek dan voor de pinnen gehaald, schoon om te zien, plezierig om te bestrelen"
En wat hij zegt over Opsomers portretkunst : "De kunstenaar is gebonden en gekoord, overgeleverd aan de karakteristiek van gelaat en persoonlijkheid van die andere. Dat vraagt een ontzettende inspanning, dit geduldig toezicht van het onderwerp naar het doek, en daar nog een schilderij van te maken, een schilderij dat uit de borstel gegoten is, los, lustig, zwierig, mild, rijk van kleur en tonen, mals van licht en schaduw, in één woord, als klokkespijs, daar nog een gelijkend portret van te geven, dat heeft Opsomer fleurig en groots gegeven en getoond".
En tenslotte over Opsomers Vlamingschap. "Dat zeg ik met klem over het werk van Opsomer, het is Vlaams, Vlaams tot in de wortel...... En Opsomer is ook Liers, Liers van aanvoeling. In Lier is iets ronds, iets mals, geenen flauwen truut van de grote Jan uit te hangen met een air de monpris!"
En als de ster bleef stille staan... - Felix Timmermans
"En als de ster bleef stille staan"....
Door Felix Timmermans - uit De Indische Courant - 10/3/1925
Felix Timmermans heeft een "mirakelspel" geschreven, dat bij de N. V. Vereenigd Rotterdamsch Hofstad-Tooneel in studie is. De auteur heeft, om niet te worden misverstaan, de volgende toelichting op zijn mirakelspel geschreven, waaraan wij gaarne een plaatsje afstaan.
Mijn vader zong, om ons in slaap te wiegen, wij waren met zestien kinderen, zeer oude liedekens, waaronder er één bij was, dat ik zeer gaarne hoorde, waarvan de eerste strofe luidt:
Drie Koningen met een ster Kwamen gerezen van zoover Ze gingen, zochten overal, In de bergen en in dalen En waar de ster bleef stille staan Zijn ze alle drie binnengegaan.
Later zag ik bij Drie-Koningen-dag de Driekoningen met hun kartonnen ster van huis tot huis gaan, en hoorde hen onder meerdere andere liedjes ook dit zingen. De drie mannen zijn mij steeds bij gebleven in mijne herinnering. Ze waren arm, rooken zuur en vuil, en hunne kapotte doorgenevelde stem klonk triestig en komiek.
Die ster draaide, was zwart gemaakt, was mager en blonk op de uitstekende jukbeenderen, maar er was een lach op zijn roode lippen en in 't wit zijner draaiende oogen. Hij had zijn frak omgekeerd en droeg een kartonnen kroontje op zijn kort-harig hoofd. Er was een oude nevens hem, een gebogen man, die een blauwe bleeke blik had en groote balken rond zijn oogen ; en van onder den ingedeukten hoogen hoed, blankten lange, ongekamde haren. Hij had het gelaat van een ouden, vromen bisschop en hij deed zelfs plechtig aan in zijn lange zwarte frak. De ander was een echte schorriemorrie, een vod, een kollektie van vochtige beslijkte lompen, waaruit een grauwe, stoppelharige kop opstak met zweerende oogen, met purperen geneverneus en zatten kwijlmond. Te vies, te vuil om zelfs met een kooltang vast te pakken, en op zijn hoedeken droeg hij een processie-kroontje met vergulde bollekens.
Die drie mannen, met hun lied, bleven sterk in mijn herinnering alsof ze er in geschilderd stonden. En toen ik later boekjes begon te schrijven dacht ik er wel eens aan die mannen. Hunne herinneringsbeelden kwamen steeds weer aan mijn verbeelding kloppen.
En ik dacht na op hen, en ik verbeeldde me, want ik kende ze van haar noch pluim, dat die de sterre draaide een visscher was; die oude met zijn edel profiel een herder, en de ander een bedelaar. En hoe ik ook wat uit hun leven wou vertellen, altijd zag ik er een mirakel in verschijnen. Het wierden menschen, die iets legendarisch in hun leven hadden. En het kon bijna niet anders, zij als Driekoningen gekleed, met dit liedje in hunnen mond, dat die legende, dit mirakel dan ook een Kerstmislegende wierd. Ik hoorde terug de vertelsels die mijn vader verzon, toen hij ons in slaap deed. En met zekere gevallen van personen die ik gekend had, en nog ken, begon ik in mijn verbeelding hun leven rond die Kerst-legende te brodeeren.Ik wou er mee uitdrukken hoe zelfs op de verworpendste en onaanzienlijkste menschen Gods-genade kan neer dauwen en er overal plaats is voor heiligheid.
De zwart-gemaakte zou heeten Pitje Vogel, de herder Suskewiet, de bedelaar Schrobberbeeck. En de eerste zou zijn een vinnig haastig lustig man verzot naar vrouwen, drank en geld. Hij dacht zooveel aan God als een koe aan saffraan eten ; maar hij was bang van de zwarte Madam en ander zwartlegendarische verschijningen. De herder had van nature een kinderlijk vroom geloof, dat slechts in slaap gevallen was door de vrienden. De bedelaar was van niets bang, noch van Duivel, spook of wat anders, maar had schrik voor God. Dit wil zeggen, dacht noch aan God noch Heilige, deed zijn zondig leven voort zonder er op te denken. Maar hij vreest God als uitwerksel. Moest hij 's nachts den Duivel tegen komen, hij zou er onverschillig naar spreken, maar moest hij vermoeden een Engel tegen te komen, of een andere Hemelsehe verschijning, hij zou er voor ineenkrollen van schrik.
Zoo heeft elk der drie mannen een ruwe mystieke kiem in zich. En het is op een Kerstnacht, dat ze samen de Driekoningen doen, dat die kiem aan het bersten en aan het groeien raakt. Als het eenmaal begonnen is, is geen tegenhouden meer aan, en waar de Ster bleef stille staan, zijn ze één voor één naar binnen gegaan. In het blanke licht van den geest. Dat is in het kort de ondergrond van het stuk. Ik heb die gevallen geschreven en verteld in het boeksken "De Drie Koningen Tryptiek". Maar nu al lang vroeg mijn notaris Thuysbaert van Lookeren om ook eens een Mirakel-spel te schrijven. Ik beloofde het hem, want ik voel er veel voor. Mirakel-spelen als Marieke van Nymeghen, Elkerlijck, Beatrys hebben me altijd danig bekoord.
Maar een mirakel-spel wordt zoo gemakkelijk vulgair; 't is zoo gemakkelijk als het spel begint strop te loopen er een mirakel met bengaalsch vuur tusschen te schuiven. Ik zou een spel winnen waar het Mirakel van binnen- en buitenwerk, waar het tevens de natuurlijke uitkomst is. Het Mirakel vergroeit met het leven. Gemakkelijk gezegd, maar moeilijker gedaan. Ik las in de Levens der Heiligen, vond het te moeilijk of niet naar mijnen zin. Ik las Gheons "De Arme onder de Trap" en "De Heilige Tegengoesting". Twee zeer schoone Mirakel-spelen. Neen, maar ik zou nog het liefst niet over Heiligen vertellen, maar het Mirakel laten gebeuren in on-legendarische menschen. Menschen uit ons landschap, menschen die ik kende, gewone, boterham-gewone menschen. En toen dacht ik op het vertelsel terug van de mannen met hun draaiende ster, op Pitje Vogel, Suskewiet en Schrobberbeeck.
Hiermede neem ik ontslag als Gildemeester van de Vlaamsche Kunstenaarsgilde (tak Lier ), treed daarmee uit het bestuur en blijf gewoon lid. Tegelijker tijd neem ik ontslag uit den stedelijken Kultuurdienst.
Ik wil die ontslagen eenigszins motiveeren. Toen ik in Juli 1940, te Lier de Kunstenaarsgilde oprichtte, na besprekingen met de Federatie van Vlaamsche Kunstenaars te Brussel, was het met het doel, dat de Kunstenaarsgilde als leidster van het kultuurleven zou optreden te Lier.
Ik heb dit uitgedrukt in mijn rede van de eerste vergaderingen in het St. Jacobsgodshuis en in mijn rede bij de opening van onze eerste tentoonstelling, in ’t Museum Wuyts-Van Campen, in aanwezigheid van het toenmalige College van Burgemeester & Schepenen. Ik zelf koos daartoe mijn medewerkers, nl. als bestuursleden, de voorzitters van elke Kamer. Het stadsbestuur verleende medewerking en was tamelijk toegeeflijk in onzen opbouw.
Wanneer men het verslag van onze werking leest, kan men zeggen dat wij iets verwezenlijkt hebben. In den schoot van de Gilde was er saamhoorigheid.
Het nieuwe stadsbestuur beloofde mij mondelinge en schriftelijk steun en advies in kultureele zaken. Wij hebben wel als vroeger kunnen tentoonstellen maar van advies is niets tot mij toegekomen.
Zoo is er de kwestie der Urbanisatie, waar de Kamer van Architekten voor een voldongen feit werden geplaatst.Verder gebeurden er allerlei benoemingen, herstellingen, opmaken van plannen, hersamenstellling en van comiteiten en van beheerraden, zonder dat er mij een woord over geraadpleegd wierd, ook niet aan de voorzitters van de Kamers. Ik kreeg er zelfs geen kennisgeving van, zoodat ik het nieuws in de dagbladen heb moeten lezen.
Feiten : Veranderingen binnen en buiten het stadshuis, benoemingen in de muziekschool en teekenakademie, samenstelling van een nieuwen beheerrraad voor de muziekschool en voor de teekenakademie.
Of die herstellingen, benoemingen en samenstelligen nu goed of slecht zijn, komt hier niet in aanmerking. Het feit is, dat zij kultuuraangelegenheden waren van hoog belang, en men er mij, noch het bestuur, noch de Kamers heeft voor geraadpleegd en gekend. Wij zijn werkelijk over het hoofd gezien geworden. Want dit is zeker als een paal boven water : Hadde men mij geraadpleegd, dan zou b.v. de beheerraad van de Akademie anders geweest zijn, en dat heeft men volgens mijne meening willen voorkoomen. Door die nalatigheid voel ik mij als Gildemeester overbodig. Ook is door die nalatigheid het doel van de Kunstenaarsgilde zoo vervaagd en onmogelijk geworden, dat zij nog enkel geworden is, een gewone maatschappij van kunstenaars. In plaats van te leiden wordt zij nu geleid van buiten af. Daarvoor heb ik ze niet gesticht.
Te meer geef ik mijn ontslag als Gildemeester, omdat er in den schoot van de Gilde zelf een gevaarlijke tegenwerking is ontstaan, ophitsing tot boycot, geruchten en verdachtmaakingen, waarvoor ik noch tijd noch lust heb om daartegen te reageeren. Daarom ga ik liever opzij staan, en wil alzoo ook eenigzins den onverkwikkelijken indruk ontnemen, dat ik niet altijd rechtveerdig zou gehandeld hebben. Ik heb gepoogd mijn best te doen, en toch heb ik vijanden gemaakt. In zulke atmosfeer wil ik niet langer leider zijn.
Ook van den Kultuurdienst geef ik mijn ontslag. Dezen pas gestichten Kultuurdienst, meestal gekozen uit leden van de Gilde zal met de stad samenwerken op kultureel gebied. Doch alvorens daarmee in werking en in voeling te treden heeft het stadsbestuur reeds de bezonderste benoemingen gedaan en voltrokken, zoodat ik voor voldongen feiten sta, of zooals men zegt voor mosterd na den maaltijd. Ook dat kan ik niet aanvaarden. Zoo heeft het een en het ander er toe bijgedragen om mij niet verder als Gildemeester en lid van den Kultuurdienst te laten doorgaan. Ik blijf gewoon lid van de Kunstenaarsgilde, en tevens Gouwleider van de Federatie van Vlaamsche Kunstenaars.
..........................
Lezing hiervan gehouden op de bestuursvergadering van de Kunstenaarsgilde op 26 maart 1943 in het lokaal van het museum Wuyts-Van Campen te Lier. Waren aanwezig de Heren Bernard Janssens, Cornelis Sol, Frans Boogaerts en Floran Lambrechts (secretaris).
Deze verklaring werd afgelegd en de verantwoording gegeven door den Heer Felix Timmermans te Lier.
Ik ben Mon Van den heuvel
Ik ben een man en woon in Lier (België) en mijn beroep is op pensioen.
Ik ben geboren op 19/06/1944 en ben nu dus 79 jaar jong.
Mijn hobby's zijn: Felix Timmermans - Geschiedenis van Lier in de ruimste zin genomen.
Ik ben Mon Van den heuvel
