TOCH ZINGENxml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
Clara Wagner - Timmermans
Overgenomen uit het jaarboek 1973 van het FT Genootschap
Vader was kunstenaar uit heel zijn hart en ziel ; zo stond hij open voor elke schone impressie, was hij gevoelig voor elke esthetische ontroering.
Daarom kon hij als jongeman de vriendschap van Renaat Veremans en Lode De Vocht beantwoorden. Hij kon hun muzikale verrukking in zich opnemen, opvangen en langs zijn taal om, als vele rijke weergalmen, geestdriftig aan anderen mededelen.
Veremans leerde vader Wagner kennen en genieten. Het vaderhuis klonk in mijn prille jeugd dan ook als een ruisende zeeschelp vol stijgende thema's, klimmende muzikale zinnen en jubelende hoogten uit Lohengrin, Parsifal en Siegfried. Dit alles kwam voor ons, kinderen, wonderlijk genoeg, uit een ouderwetse grammofoon, die met de hand moest opgewonden worden. We kibbelden om die heerlijke taak voor vader te mogen uitvoeren. De fonoplaten, die vader telkens weer speelde, werden hem door zijn Duitse uitgever elk jaar als kerstgeschenk toegezonden. Zo werd de discotheek nog aangevuld met vele klassieke opera-aria's, gezongen door de grote Caruso.
Op zondagmorgenden, wanneer Fred Bogaerts naar gewoonte een glas wijn kwam drinken, werd hem bij de bourgogne het Quintet in C dur van Schubert opgediend of werd hij verplicht, onder het roken van een sigaar, te luisteren naar Brahms' ''Rhapsodie aus Goethes Harzreise im Winter". Later bracht vader van zijn reizen Schubert-albums mee, waaruit mama en ik hem voorzongen.
Het was ten slotte toch Beethoven die de voorkeur kreeg. Vader zei eens : "Moest ik kunnen componeren, ik zou het doen in de trant van Beethoven". Veremans kon hem geen groter plezier doen dan de serene Mondscheinsonate te spelen. Ook Bach werd veel beluisterd. De hele familie woonde jaarlijks de uitvoering bij van de Mattheuspassion op Paaszaterdag. We zouden ons voor de hoogdag niet voldoende voorbereid voelen, indien we dat concert gemist hadden. Het was in de jaren dat de talentvolle sopraan Jo Vincent, onder leiding van De Vocht, zo zuiver Bach vertolkte.
Jaren later, toen ik zelf Bach en Mozart zong, hielden we vaak gezellige huisconcerten. Medestudenten uit het conservatorium kwamen tijdens de oorlog per tram langs Broechem en brachten hun viool, fluit of klarinet mee. Het liefst van, al luisterde vader naar de cellist, want die bespeelde zijn lievelingsinstrument. Vroeger, toen vader jong was, wilde hij cello leren in de muziekschool, maar de notenleer hing hem zo de keel uit dat het bij een droom bleef. Toch behield vader een voorliefde voor de warme tonen van de cello. Op een van zijn reizen in het buitenland, hoorde hij Pablo Casals concerteren. Hij beschreef het ons als volgt :
"Die man speelde zo kalm, alsof hij het enkel voor eigen genoegen deed. Aan de rechterhand, die de strijkstok hanteerde, droeg hij een ring, bezet met een grote diepgele topaas. Het leek alsof het de edelsteen was die de adembenemende schone muziek uit de cello toverde".
Vader is er nooit toe gekomen een instrument te bespelen. Wel tokkelde hij melodietjes op de piano, en ook op de kleine porseleinen ocarina kon hij enkele liedjes spelen. Op lange wandelingen stak vader dan ook altijd zijn mooi beschilderde ocarina op zak, en terwijl we uitrustten in de schaduw van de loverbomen, klonk er tussen het struikgewas een lokkende toon alsof een Pan zich ergens achter het bladhout verschool.
Om door muziek gelukkig te worden is het al voldoende ze te smaken, meende vader. Eens klaagde ik, ongeduldig omdat ik nog geen ster aan de zanghemel geworden was. Vader troostte me en zei: ge hebt Mozart binnengebracht in ons huis, daarmee hebt ge ons erg gelukkig gemaakt; het is beter dan het schoonste geschenk!
Om dezelfde reden bleef hij trouw en dankbaar zijn te vroeg overleden vriend Flor Couteele gedenken, die hem Honegger, Hindemith en Mahler had leren waarderen. Wat vader in deze toondichters trof, was het feit dat ze hun inspiratie zochten in de bronnen van de volksmuziek. Daaraan hechtte vader groot belang.
"De eigen aard van een volk klinkt door zijn gezangen", filosofeerde hij. Wij, kinderen, zijn met onze Vlaamse volkszangen opgegroeid. Gedurende de grijze decemberdagen leerde vader ons al op voorhand liedjes waarmee we de straat op konden om, als alle kinderen van onze wijk, driekoningen te zingen of nieuwjaar te wensen bij de talrijke tantes en ooms. Onder andere kenden we de lieve, naiëve teksten van :
"Er waren drie koningen met ene ster, zij kwamen gerezen van zo ver.
Ze kwamen van over berg en dal om het klein kindeke te vinden.
Ze kwamen en zochten overal, naar het allerzoetste Lam!"
"Sterre ge moet er zo stille niet staan,
Ge moet met ons naar Bethlehem gaan,
Bethlehem, die schone stad,
Waar Maria met haar kinderen zat".
"Maria die zoude naar Bethlehem gaan,
Kerstavond na de noene...
Sint-Jozef zoude al met haar gaan
Om haar de weg te tonen."
"Nieuwjaarke is gaan reizen, mijnen peteren is verblijd,
'k Lig er dag en nacht op te peinzen, op hetgeen hij mij heeft
gezeid", en nog vele andere.
Vader illustreerde een reeks kinderdeuntjes. Het werd een spel. Vader zette een eerste kribbel op papier en we moesten raden...
"Moriaantje zo zwart als roet...
Keerseke in de lanteern, is mijnheer pastoor niet thuis?
Heb je al gehoord van die hollebollewagen ? Waar de hongerige Gijs op zat.
Hij kon schrokken, hele brokken. En kol en een kalf en een heel schaap half, en een os en een stier en zeven tonnen bier!"
Wij drie zusjes, riepen het zo luid door de kamer, dat de kleine Gommaar ervan wakker schoot. Was mama er niet, dan nam vader de kleine uit de wagen en bromde met zijn diepe stem als wiegelied :
"Drie schoon Tamboers die van den oorlog kwamen,
Drie schoon Tamboers die van den oorlog kwamen,
Van rom plom rom plom rom plom plom,
Die van den oorlog kwamen."
Dat tromgeroffel scheen te werken als een slaapsiroop, want een weinig later hield vader een zoete zoon in de armen.
Ook voor de smartlappen van de eeuwwisseling, die door kantwerksters en kleermakers thuis bij het werk gezongen werden, had vader aandacht. De schrijnende nood van de lagere klasse en de onderdrukking door een te streng gezag werden verhaald in liederen met liefst twaalf strofen en evenveel refreinen op een meestal zagerige toon. Nu wilde het toeval dat moeder, haar twee zusters-kantwerksters en drie broers-kleermakers prachtige natuurstemmen hadden. Zonder een noot muziek te kennen, konden ze al die liederen dadelijk in vierstemmig koor ten gehore brengen. Op elk feest dat vader gaf, en dat waren er vele, want hij zocht en maakte van iedere gelegenheid gebruik om iets te vieren, werd er altijd veel en prachtig gezongen. Dat waren ondermeer :
"De dood van een wees",
"Helena de zinneloze",
"Liefde en rijkdom",
"Ik ken een lied dat't hart verblijdt".
Dan bleef er een weemoedige stemming over de feesttafel hangen en er moesten nieuwe flessen wijn ontkurkt worden om de ontroering weg te spoelen.
Tijdens zijn verblijf in de Walen leerde vader de Bretoense minneliederen, zo melodieus en zo romantisch :
"Jaime Paimpol et sa falaise,
Ses vieux cloches et son grand pardon!
J'aime surtout la Paimpolaise,
Qui habite Ie pays Breton!"
"Celle que j'adore en cachette
a les yeux bleus,
c'est une fine demoiselle
de Saint Brieuc.
Elle est très riche et très jolie,
Moi pauvre et laid.
Je 1'aime beaucoup, mais la lui dire
Je n'oserai..."
In de twintiger jaren vormde de Timmermansfamilie nog een grote vrolijke groep, die op warme zomerdagen bijeenkwam op het buitenhof van een mooie nicht. Soms waren we wel dertig in getal. Er werd zowel door volwassenen als kinderen verstoppertje gespeeld of blindeman, wat ons jongeren erg opgewonden maakte. Wanneer dan iedereen verhit en moe aan de lange tafels onder de kerselaars zat, koffie dronk en boterkoeken at, werd er om beurten voorgedragen en gezongen. Het was vader en zijn schoonbroer uit Brussel die de Franse liederen van rond de eeuwwisseling met veel zwier of soms met veel pathos voorzongen. De overige zusters, ooms, nichten en kozijns vielen in koor in om de refreinen ten beste te geven. Wanneer ik een van die liederen hoor, zie ik weer struisvogelveren, titsen en met parels bestikte, mouwloze bloezen.
Les yeux noirs de la Circassienne
Font les délices des sultans,
Les yeux bleus de la Parisienne
Sont gais comme un ciel de printemps.
Ils font songer aux hirondelles,
Filles de 1'orient vermeil,
Qui nous apportent sur leurs ailes
Un peu d'azur et du soleil.
Chez les yeux noirs le coeur est plus sincère,
Mais je préfère les yeux bleus.
Femmes aux yeux noirs ont toujours su me plaire,
Mais les yeux bleus sont les plus amoureux.
Lange tijd hebben wij, kinderen, de laatste zin met kloppend hart meegezongen ; we begrepen alleen het woord "amoureux" en wisten dat het voor ons verboden was.
Toen ik muzikale studies begon, heeft vader me altijd door zijn interesse gesteund. Samen met mama begeleidde hij me naar recitals en opera's. Zo hoorden we Clara Clairbert, Amelita Galicurtie en onze eigen tenor Sterkens, waarvoor vader een bijzondere bewondering had. Thuis luisterde hij geduldig en aandachtig naar de talrijke liederen die ik instudeerde. Sommige ervan hebben hem geïnspireerd bij het schrijven van Adagio en dat ontroert me telkens ik de gedichten herlees.
"De meinacht mint de nachtegaal" zijn de klagende vocalises van een liefdeslied van Rimski-Korsakov op woorden gezet.
"Maria zingt in gouden avondstond met blanke kele..." werd hem ingegeven door een wiegelied van Weber.
Een ding mag ik zeker niet vergeten te vernoemen, en dat is vaders godvruchtige bewondering voor de Gregoriaanse zang, die volgens zijn woorden "zuiver en alleen voor Gods eer gemaakt is". Daarvoor reisde hij gedurende de Paasweek naar Averbode, waar hij met de paters Witte Donderdag en Goede Vrijdag vierde.
Muziek betekende in het leven van vader een stuk geluk. Maar het bleef niet enkel bij dit ene begrip. Hij luisterde ook ingetogen naar het fluiten van een merel, zoals ook Gezelle het zo mooi dichtte :
"Hebt ge nog geluisterd naar de Merelaar ? 's avonds als het duistert, als de sterren staan? 't Zijn als orgelklanken..."; voor een kunstenaar is dit evenzeer muziek. Ook het tjierpen van krekels, het kwaken van kikkers, het blaffen van honden, het kraaien van een haan. Vader noemde het "geluiden van het leven, de zang van het bestaan". Waarom ook niet? Ook Lawrence Durrell beschrijft hanengekraai, uitgelokt door Katsimbalis, een opzwepend psalmgezang!
Op het einde van zijn leven ging de stilte een grotere plaats innemen in vaders hart, en ook dat herkende hij als muziek, die hij oplettend, nieuwsgierig getroffen, beluisterde gedurende vele wakende nachten. Daaruit groeide de dichtbundel Adagio, met een gulden lied, kristallen taal en duizend schone akkoorden. Doch nu was er vooral een luisteren van de ziel naar Gods lied. En dat is een oneindige stilte.
Vroeger, toen alles nog vredig was en sereen, had vader eens de wens te kennen gegeven dat hij graag zou willen heengaan, stilaan uitdoven en zo sterven, terwijl de Largo uit Xerxes van Handel hem plechtig en statig zou uitgeleiden. Maar het was zo heel anders! Er klonk geen muziek, er was alleen de hoorbare stilte van de nacht met zijn miljoenen sterren. Een meer ontroerend, grootser lied om een dode kan niet gezongen worden.
Toch liet vader ons een boodschap na, de spreuk "Toch zingen", die op een schotel geschilderd en gebakken is. Ze stelt een boer voor die, zo goed en zo kwaad hij kan, op een doedelzak speelt. Zo is de bedoeling ook duidelijk. Vader spoorde ons aan van het leven, zoniet een lied, dan toch een klare klank te maken in Gods symfonie.
Aan ons om dat waar te maken.
***************
|