Een Kerstnachtgelijkenis.

Uit Ons Volk  -  1921  -  door Felix Timmermans.

     Den dag te voren bij avondval was er in de zijgende sneeuw een krakend foorwageske, door een oude man en een hond voortgetrokken, voorbij den steenweg gekomen, en achter het ruitje had men het bleek gelaat ontwaard van een smalle, jonge vrouw die zwanger was en groote, triestige oogen had. Ze waren voorbijgegaan en wie hen had gezien, dacht er niet meer over na...

     Den dag nadien was het kerstavond en stond de lucht puur en helder, dunblauw over de wereld dik in sneeuw. En de manke herder Suskewiet, de palingvisscher Pitjevogel met zijn kaalkop, en de bedelaar Schrobberbeeck die zwerende oogen had, gingen gedrieën de hoeven af, gekleed als de drie Koningen, voorzien van een houten ster die draaide aan een staak, een kous om er het geld in te bergen, en een bezaatse om er het eten in te steken. — Z' hadden hun frakken naar buiten omgetrokken, — de herder had een hoogen hoed op, Schrobberbeeck droeg een bloemekeskroon uit de processie en Pitjevogel, die de ster liet draaien had zijn gezicht met schoenblink ingesmeerd.

     't Was een goed jaar geweest met een dikken oogst, alle boeren hadden een verken in de pekel gelegd en zaten al pijpesmoorend vóór den heeten haard, onbekommerd naar den uitkoom te wachten. De herder Suskewiet kende schoone liekes, oud van dagen, Pitjevogel kon de ster zoo egalig doen draaien, en de bedelaar zoo'n echte bedelaarsoogen trekken, dat bij maanopkomst de voet der kous vol geld zat en de bezaatse ging spannen lijk een buik. Er stak daar brood in, hespenknoken, appelen, peren en worst. Ze waren in hun blij humeur, ze gaven duwen aan elkander, en ze vergenoegden er zich reeds in, daar dezen avond een een krachtige borrel « vitriool » op te drinken in « Het Zeemerminneken », en van het goed en lekker eten den buik rond te zetten, dat men er een vlooiken op kon kraken.

     En 't was maar eerst als de boeren de lamp uitdraaiden en slapen gingen, dat zij met het zingen uitscheidden en hun geld begosten te tellen in den kleeren manenschijn.

Jongens! Jongens! Genever voor een volle week en men zou er nog vleesch kunnen bijkoopen en toebak!

     Met de ster op den rug stapte het zwert Pitjevogel vooruit en de twee anderen volgden met het water in den mond. — Maar hun ruwe zielen overviel stilaan een vreemde bedeesdheid. — Ze zwegen. — Was het door al die witte sneeuw waarover de hooge maan scheen? om de grillige schaduwen der boomen? om hun eigen schaduwen? om die stilte, die stilte van sneeuw, waarin zelf geen uil geluid maakte, noch een hond van eind of veere baste?

     Nochtans waren zij als doolerds en dwepers der groote wegen, van waterkant en eenzame vlakten van geen klein gerucht vervaard. — Z' hadden veel wonderlijks in hun leven gezien, dwaallichten, spoken en zelfs Lange Wapper. — Maar nu was het iets anders, zooiets als de angst voor de komst van een groot geluk. Het kneedde hun hart ineen, en de bedelaar gewaagde te zeggen : « Ik ben niet bang!»  « Ik ook niet, » zeien de twee anderen tegelijk, hun keel beefde. « 't Is kerstnacht vandaag, » troostte Pietjevogel, « En dan wordt God optenieuw geboren, » voegde de herder er vroom bij. « Is het waar dat de schapen dan met hun kop naar 't oosten staan? » vroeg Schrobberbeeck. « Ja, en dan zingen en vliegen de bijen. » « En dan kunt ge dweers door het water zien, » bevestigde Pitjevogel.

     Er was weer de stilte, die iets anders was dan stilte, als de aanwezigheid van een voelbare ziel in ’t schijnen van de maan. « Gelooft ge dat God nu terug op de wereld komt? » vroeg angstig de bedelaar en hij dacht aan zijn zonden. « Ja, » zei de herder, « maar waar dat weet niemand... hij komt maar voor een nacht. » Hun schaduwen liepen vóór hen uit, en 't maakte hun nog bevreesder. Ineens merkten ze, dat ze op verkeerde wegen waren, ’t Was met al die sneeuw die de bevroren beken en wegen had toegedekt. Ze bleven staan en zagen rond; overal sneeuw en maneschijn en boomen hier en daar, maar geen hoeve nergens in den omtrek. Ze waren verdwaald, en bij het maanlicht zagen ze den schrik in elkanders oogen.

     « Laat ons bidden, » smeekte Suskewiet, de herder, « dan kan er ons niets kwaads overkomen. » Wees gegroeten prevelend, gingen ze aarzelend verder. Toen was het dat Pitjevogel het vredig avondlicht uit een vensterken stralen zag. Zonder iets te zeggen, maar blije zuchten latend gingen z' er op af. Ze zeien het niet, maar ze zagen en hoorden het alle drie : Ze hoorden bijen gonzen, en onder de sneeuw, daar waar er grachten waren, schemerde een klaarte, als brandden er lampen onder.

     En aan een root droomende knotwilgen stond een kreupel foorwagentje, waar het Pitjevogel ging het trappeken op en klopte op de deur. Een oude man met een stijven stoppelbaard kwam vertrouwelijk opendoen. Hij verwonderde zich niets over het zot costuum, de ster en het zwart gezicht. « We komen u den weg vragen, » stotterde Pitjevogel. « De weg is hier, » zei de man, « kom binnen. »

     Verwonderd over dit antwoord gehoorzaamden ze gedwee, en daar zagen ze in den hoek van den kouden, ledigen wagen een jonge vrouw zitten een meisje haast, in blauwen kapmantel, die aan een heel klein, pasgeboren kindeken, een bijna ledig borstje gaf.

Een groote gele hond zat daarnaast en had zijn goeden kop op hare magere knie gelegd.

Hare oogen droomden triestig maar als zij de mannen zag, kwam er vriendschap in en genegenheid. En zie ook het kindeken, nog met dons op het hoofd en zijn oogen als spleetjes, lachte hun toe en was bezonder met het zwerf-gezicht van Pitjevogel ingenomen.     Schrobberbeeck zag den herder knielen en zijn kroontje afnemen, hij knielde ook, had ineens groot berouw van zijn zonden, die veeltallig waren, en tranen  kwamen in zijn zwerende oogen, toen boog Pitjevogel ook zijn knie. Zoo zaten zij daar en zoete stemmen zwollen rond hun hoofd, en een zoete zaligheid, grooter dan alle plezieren, vervulde hen.

En niemand wist waarom.

     Ondertusschen probeerde de oude man in het ijzeren stoveken een vuurken aan te maken, Pitjevogel, die zag dat het niet ging, zei bereidwillig. « Wil ik u helpen? » « Het kort toch niets, het is nat hout, » antwoordde de man. « En hebt ge dan geen kolen? » « Wij hebben geen geld, » zei de oude mistroostig, « En wat eet ge dan? » vroeg de herder. « W' hebben geen eten. » De koningen zagen beteutert en ingenomen den ouden man en de jonge vrouw aan, het kind en den reepmagerere hond. Dan bezagen ze elkander alle drie. Hun gedachten waren eender, en zie de kous met geld wierd omgeschud in den schoot der vrouw, de bezaatse met al het goed eten wierd leeggehaald en op een scheef tafeltje neergelegd.

De oude beet gretig in het brood en hij gaf aan de jonge vrouw een blozenden appel, die zij, voor er in te bijten spelenderwijze voor haar kindeken zijn lachend oogskes hield.

« Wij danken u, » zei de oude man.

« God zal u beloonen! »... En weer gingen z' op weg, den weg dien zij kenden, instinctmatig in de richting van « Het Zeemerminneken », doch de kous stak opgerold in Suskewiet zijn zak, en de bezaatse was plat. Z' hadden geen cent, geen kruimel meer.

     « Weet ge nu waarom wij onze verdiensten aan die arme menschen hebben gegeven? » vroeg Pitjevogel. « Neen, zeiden de anderen. « lk ook niet, » besloot Pitjevogel. Wat later zei de herder « Ik geloof, dat ik het weet; zou dat kind soms God niet geweest zijn? » « Wat gij denkt! » lachte de palingvisscher, « God heeft een witte mantel aan met goud geborduurd, en heeft een kroon op lijk in de kerk. «Hij is vroeger met kerstmis wel in een stalleken geboren» beweerde de herder « Ja toen! » zei Pitjevogel, « maar dat is zoo lang geleden! »

« Maar waarom hebben wij dan alles weggegeven? » «Ik zit er ook mijnen kop op te breken,» zei de bedelaar die honger had. En zwijgend met gehemelten die snakten naar een flinken teug genever en dikbemosterd vleesch kwamen ze voorbij " Het Zeemerminneken " waar licht brandde en gezongen wierd, en gingen ze zonder iets te zeggen maar tevreden in hun hart van elkaar weg, ieder naar zijn bed. De herder bij zijn schapen, de bedelaar onder een hooimijt en Pitjevogel naar zijn zolder waar het doorheen sneeuwde.

******