Door de ogen van zijn kinderen...

Uit de Gazet van Antwerpen   -   28/04/1986  -  door Erik Verstraete

Schoonheidsproever was ook een weemoedige dromer.

     « Daar ben ik toch eens curieus voor om later te weten waarom wij nu eigenlijk hebben moeten leven : waarom wij hier op aarde allemaal een zekere bepaalde tijd moeten doorbrengen.» Een ongewone, filosofische uitspraak voor veel mensen die «de Fé» onveranderd zien als levensgenieter, dagenmelker, zoals zijn eigen « Pallieter ».

     Felix Timmermans was absoluut méér dan die folkloristische, naïeve figuur, die geschapen werd door het overbeklemtonen van de « plezante » aspekten van werk, zijn tekeningetjes en hoekvignetjes, vooral.

                     

     Lia Timmermans, de oudste dochter van Felix, citeert bovenstaande uitspraak in haar boek «Mijn Vader» en wijst daarmee op een minder bekende trek van hem, die nochtans een diepgelovig katoliek was: een innerlijke onrust, een vragen naar de zin der dingen.

     En zij gaat verder: « Maar over zijn eigen moeilijkheden in de ziel en het hart sprak hij omzeggens nooit, zoals ook niet over zijn ziekte, pijn of onrust. De moeilijkheden van anderen kon hij met het meeste geduld aanhoren. »

     En hier raken we dan weer de goedhartigte, milde mens, die Timmermans was. Een man die zichzelf vergat om naar anderen te luisteren. Over die zachtmoedige en oprechte mens, die heerlijke vader die de schrijver en schilder-tekenaar eigenlijk eerst is geweest, willen wij, bij het eeuwfeest van zijn geboorte, op 5 juli e.k. zijn vier kinderen aan het woord laten in een reeks artikelen: De 65-jarige Cecilia (Lia), de 63-jarige Clara. De 60-jarige Antonia (Tonet) en de 55-jarige Gommaar.

Zonder die méns, die vader en echtgenoot van het zuiverste water, was die wonderbare, veelzijdige kunstenaar niet denkbaar, al was zijn onuitputtelijke verbeelding iets aparts.

     We willen daarom, de meest treffende, menselijke aksenten van de Fé beroeren in verhand met zijn volstrekt uniek kunstenaarschap. Schrijven had bij hem nooit iets kunstmatigs, evenmin als tekenen en schilderen. Het vloeide zuiver uit zijn hart en fantazie.

Het artistieke talent van Felix Timmermans heeft opnieuw, zij het telkens op eigenaardige, aparte wijze, gestalte gekregen in elk van zijn kinderen. Merkwaardig daarbij is dat de twee oudsten, Lia en Clara, gewaardeerde schrijfsters zijn, terwijl Tonet en Gommaar zich met veel fantazie en scheppingskracht aan de schilderskunst wijden.

Hoe kan de erfenis zo mooi verdeeld zijn...

     De voorgeschiedenis van Timmermans' eerste grote roman, «Pallieter» (1916), die ongekende explosie van levensliefde, was een geestelijke puberteitskrisis, die de jonge schrijver doorworstelde tussen zijn 19^de en zijn 24^ste . Onder invloed van de schilder Raymond de la Haye was hij in kontakt gekomen met ukkultismc, teosofie en spiritisme.

Met zijn emotioneel gemoed dompelde Felix zich er helemaal in onder : hij las Madame Blavatsky, Annie Besant, J.K Huysmans, Maurice Maeterlinck en werd gekweld door de «peur de vivre» van deze laatste, door geloofstwijfels en innerlijke onrust. Dat weerspiegelde zich in gedichten en in de verhalenbundel “Schemeringen van de Dood” (1911). Het mysterie van de dood beknelde hem. Vanuit een hevige levensdrang rukte hij in het ziekenhuis lag met gevaarlijke verwikkelingen na een operatie en hij de dood werkelijk voor ogen zag. Dat was de geboorte van « Pallieter ». De herwonnen levenslust bloeide open in dit boek en bleef de grote krachtbron van omzeggens al zijn volgende boeken.

     Maar een sluimerende weemoed, een meestal verborgen onrust en een neiging om te dromen over de zin van het leven bleven hem eigen. Met zijn kinderlijke geestdrift voor al het schone, ook de kleinste dingen, begreep hij bv. het kwade niet. Het uitbreken van de oorlog in mei 1941, ontredderde hem hevig. Toen moest hij al opletten voor hartkrisissen...

« Hij werd nadien nooit meer helemaal de oude » vertelt Lia.

     Zijn groot, warm hart werd in die oorlogsjaren ziek, maar de Fé verborg zijn pijn en angst omwille van zijn vrouw en kinderen. «Het is toch spijtig voor u met zo'n zieke vader te zitten», zegde hij soms tot zijn kinderen. Toch deden die niets liever dan bij hun vader zitten en naar zijn vertellingen luisteren, zodat ze dikwijls te laat kwamen op school. Een zachte romanticus was hij, schommelend tussen geestdrift en stille, verborgen weemoed die bij de gewone lezer hijna niet bekend is.

Verlangen.

     Wat het meest aantrok in hem was zijn scherpe aandacht voor alle dingen rond zich, vooral de schoonheid van de natuur en de mens. Het uitzonderlijke vermogen en de wil om intens te bewonderen, de verwondering, dat was zijn grote kracht. Zo noemde hij ook «Pallieter», zijn onnavolgbaar wereldsukses «een verlangen om te bewonderen». Honderden keren opnieuw ging hij bewonderen wat hij schoon vond : paneeltjes van Breughel, die hij als knaap van twaalf met een kameraadje was gaan ontdekken in het museum te Antwerpen, werk van Brouwer, beelden, huizekes en stille plekjes in het Lierse begijnhof of in de omgeving en vooral de lieflijkheden van de natuur. Daar kon hij de kinderen als geen andere vader warm voor maken, een van dauwdruppels glinsterend spinneweb, verse paddestoeltjes, konijntjes.

     Tijdens zijn talrijke voordrachtreizen, waarvan hij steeds massa's geschenken en snoep meebracht zat hij zo graag aan het venster in de trein om het landschap te bekijken.

Hij genoot van een mooie streek en bewonderde de gewone dingen: Een haverveld dat in de bellen stond, een heuvel, die bedekt was met een aaneengenaaide lap van plakken hop, koolzaad, tarwe en aardappels, een dreef van populieren, een ekster die naar haar nest vloog, een knotwilg langs de beek.

Alles merkte hij op en de schoonheid ervan intensifieerde hij nadien in zijn boeken vol geuren en kleuren, in een totaal oorspronkelijke beeldspraak.

     Naast de bekoorlijkheid van gewone, kleine dingen, ging zijn hart uit naar de hoge schoonheid van de Geest, de ovennatuur, de ziel, God en de heiligen. In die rij kwamen vooraan : de Heilige Geest, Onze Lieve Vrouw en Sint-Franciscus.

Typerend was het verlangen dat de Fé uitsprak op Lichtmis 1924, in het Ruusbroechuisje van Ernest van der Hallen op het Lierse begijnhof, tot zijn vrienden Flor van Reetht en «de Nest» (Van der Hallen) : «Laten wij gedrieën eraan beginnen en pelgrimeren naar de absolute Schoonheid.» Daarmee legde hij de grondslag van de Pelgrim-beweging, voor de vernieuwing van de religieuze kunst.

Adagio.

     Die zuivere, Geestelijke Schoonheid, de mysterieuze aanwezigheid van God, heeft Felix Timmermans het meest intens gevoeld in de laatste twee en een half jaar van zijn leven (zomer 1944 - 24 januari 1947), toen hij bijna steeds te bed moest blijven om zijn hartziekte. Bij de pijn en de beklemming, die elke verkeerde beweeging veroorzaakte kwamen de eenzaamheid, de emoties om de repressie en de lasterlijke haatcampagne van kollega-letterkundige Toussaint van Boelaere Toch kwam er geen kwaad of ongeduldig woord over zijn lippen. «Hij had zich van alles losgemaakt en zich naar God gericht», schrijft Lia.

Hij begon meer en meer naar binnen te leven. De vrome Kempische natuur van zijn moeder nam nu helemaal de bovenhand.

     Uit lijden, inkeer en Godsverlangen werden, in 1946 vooral, die zuivere, zingende en biddende gedichten op, die kort voor zijn dood verschenen als «Adagio». Angst, onrust, elke gehechtheid aan het aardse, zijn hier overwonnen.

De dichter heeft zijn eigen ik afgebroken en God binnengelaten.

Van al zijn boeken was dit wel het mooiste geschenk voor velen, in elke tijd

***************