Uit t Pallieterke - 7 augustus 1986 door Wibo (=José De Ceulaer)
Door in Lier op te komen op de lijst van het Vlaams-Nationaal Blok voor de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober 1938 had Felix Timmermans «officieel» kleur bekend, zoals dat heet. Nog altijd dezelfde kleur.
Daar zal het wel niet aan te danken geweest zijn, dat hij een maand later officier werd..., in de Kroonorde. Een onderscheiding die hij zomin weigerde als later de Rembrandtprijs.
In die jaren was er in België het een en ander veranderd. In 1937 kon je de Belgische driekleur zien wapperen op de landdag van het Verdinaso in het Antwerpse sportpaleis.
In 1934 was Joris van Severen immers een «nieuwe marsrichting» ingeslagen, die tot een breuk met Wies Moens had geleid. Daardoor verwijderde het Verdinaso zich van het V.N.V., dat in 1936 een beginselakkoord met Rex-Vlaanderen sloot en daarna, onder invloed van de «koncentratiebeweging», ook tot een beginselakkoord met de Katolieke Vlaamse Volkspartij kwam. In hetzelfde jaar was ook de buitenlandse politiek gewijzigd: België ging zich «onafhankelijk» opstellen. Dat leidde tot een neutraliteitspolitiek, die bij het uitbreken van W.O. II, op 3 september bevestigd werd.
In die periode kwam er ook een toenadering tot het eveneens neutrale Nederland.
Vredesbeweging
Kort na de publikatie van «Boerenpsalm» vroeg de redaktie van «Hooger Leven» aan Timmermans «Wat Wortel over de oorlog denkt». Ze publiceerde zijn antwoord in haar «Vredesnummer» van 29 september 1935 : dat van een overtuigd pacifist. Merkwaardig is wel, dat hij daarin voor een «Verenigd Europa» opkwam, zonder dat hij het zo noemde.
Hij formuleerde het zo: «Indien er overal met dezelfde moeite en kosten voor Vrede wordt gezorgd lijk men nu voor de oorlog doet, dan is 't gewonnen! En waarom kan 't niet lijk in Amerika : al de staten bijeen ?»
Toen hem later voor een bijdrage in «Vredes-actie» werd gevraagd, verwees hij naar een toneeltje uit «Het Filmspel van Sint-Franciscus», waarin een boer aan een pastoor vraagt hoe het met de oorlog staat. Slecht, antwoordt de pastoor. Zijn er dan van onze mannen veel gestorven, zijn we verslagen, vraagt de boer. En dan antwoordt de pastoor: «Als er van ons niet veel verslagen zijn, dan zijn er van d'ander veel verslagen, dat is al even slecht.
Al diegenen die sterven, zijn toch kinderen van O.-L-Heer...»
Op 5 november 1936 publiceerde de «Kölnische Illustrierte Zeitung» een reportage onder de titel : «Belgien will Frieden» (Lieve zetter, maak er geen «Frieten» van!).
Het blad had Timmermans gevraagd wat hij over de neutraliteitsverklaring van de koning dacht. Zijn antwoord: «Er gaat een zucht van verlichting over België. Leopold III heeft getoond dat men ook in deze koningloze tijd nog een koning kan zijn, en zelfs een grote.
Hij heeft daarmee het hart van Vlaanderen gewonnen.
Wij Vlamingen zijn geen kanonnenvoeder voor een ander land !»
«Wij komen tot elkander»
Op 20 mei 1939 sprak Timmermans in «Het Hollands Weekblad» zijn «Dank aan Holland» uit met deze slotzin: «En nu de Koningin van de Hollandse landen onze streken bezoeken komt, is dit mij een welgekomen gelegenheid, om mijn grote dank aan het Hollandse volk te kunnen uitdrukken.»
Dat bezoek begon op 23 mei. Die dag publiceerde «De Standaard» zijn artikel met de titel : «Wij komen tot elkander».
In die tijd was hij biezonder populair. In het najaar 1938 hield de V.B.V.B. een referendum onder de lezers van «Het Boek in Vlaanderen». Op de vraag naar de tien liefst gelezen Vlaamse schrijvers kwamen er 20.000 antwoorden binnen : Timmermans kwam met 15.564 vermeldingen als eerste uit het referendum. Dat alles bleef in de Franstalige pers niet onopgemerkt. In «La Nation Belge» van 17 juni 1939 publiceerde Charles d'Ydewalle een interview met Timmermans onder de titel: «A Lierre, chez un grand écrivain belge».
In die jaren was Timmermans ook een veel gevraagd spreker, vooral in Nederland en Duitsland. Er werd hem nauwelijks enige rust gegund. En die had hij nochtans dringend nodig. Begin 1940 schreef hij aan zijn Duitse vertaler Karl Jacobs, dat hij niet meer naar Duitsland zou komen om er spreekbeurten te houden, zolang hij niet volledig genezen was, want zijn hart had rust nodig. Niettemin hield hij nog wel eens een spreekbeurt voor gemobiliseerde soldaten in zijn omgeving : ook dat kon hij niet weigeren.
Zomin als hij kon weigeren op 9 mei 1940, met o.a. minister Soudan, Isidoor Opsomer, Albert Servaes, Herman Teirlinck en Gerard Walschap, in Amsterdam de opening van een tentoonstelling van «Belgische kunst» bij te wonen. Het was reeds 10 mei geworden, toen hij zich om 2 uur, na het aangehouden banket, ter ruste begaf.
Toen hij om half negen werd gewekt, was de neutraliteit van Nederland en België geschonden. Die dag geraakte hij nog tot Rotterdam, waar hij de nacht doorbracht.
Die nacht werd de stad gebombardeerd.
Op 11 mei geraakte hij terug in Lier, dat twee dagen later werd geëvacueerd. Op 29 mei keerde hij er terug van de vlucht, die hem tot in Menen had gebracht De bezetting was er begonnen. Weldra kwamen er herhaaldelijk Duitse soldaten en officieren bij hem aanbellen om een handtekening te vragen. Kon, mocht, moest hij die weigeren ? Moest hij die lezers en bewonderaars als vijanden beschouwen en behandelen, omdat zij in een uniform waren dat niet onopgemerkt bleef in de kleine stad, die zich beter herinnerde dat hij aktivist was geweest dan een schrijver met internationale bekendheid ?
De Vlaamse Kunstenaarsgilde
In september 1940 richtte hij in Lier de «Vlaamse Kunstenaarsgilde» op, een afdeling van de Federatie der Vlaamse Kunstenaars, die in februari in Brussel werd gesticht. Hij werd voorzitter van de Lierse afdeling en van de gouw Antwerpen.
In december 1940 opende hij de eerste tentoonstelling van de gilde in het stedelijk museum. Het belangrijkste gedeelte van zijn toespraak, waarin hij de taak van de kunstenaarsgilden omschreef, werd op 11 januari in «Het Vlaamsche Land» opgenomen onder de veelzeggende titel: «De kunstenaar in de dienst van zijn volk». Een kunstenaar moet een stuk van het leven van zijn volk zijn, betoogde hij. De kunstenaars moeten tot elkander komen, in de eerste plaats om hun volk te dienen. Een klein volk kan alleen groot zijn door zijn kultuur.
Door hun krachten samen te bundelen kunnen de kunstenaars de atmosfeer en de ruimte scheppen, waarin elk volgens zijn persoonlijkheid en zijn eigen inzicht voor de gemeenschap werkt en daardoor waker worden over dit domein van de kultuur, dat door de eeuwen de roem en de glans van een volk was.
Telkens hij het woord voerde bij manifestaties van de gilde, sprak hij in dezelfde geest. Hij hield de gilde buiten de politiek en open voor alle kunstenaars (in de ruimste zin van het woord). Tot in maart 1943, toen hij op de ongewenste inmenging van het stadsbestuur ik citeer Louis Vercammen reageerde met deze woorden: «Ik geef mijn ontslag als leider van de gilde, omdat we geleid worden door anderen; daarvoor heb ik ze niet gesticht».
Inmiddels was er het een en ander gebeurd
De Rembrandtprijs
Op 9 mei 1942 werd de Rembrandtprijs aan Felix Timmermans toegekend De prijs bestond reeds sedert 1935, werd ingesteld door een industrieel uit Hamburg, Alfred Töpfer, en was bedoeld om de kulturele banden tussen de Germaanse volkeren te verstevigen.
Naast de Rembrandtprijs voor het Nederlandse taalgebied, was er ook een Shakespeareprijs voor het Engelse en een Hendrik Steffensprijs voor het Skandinavische taalgebied. Vóór de oorlog was de prijs reeds aan Cyriel Verschaeve, Stijn Streuvels, René de Clercq en Hendrik Luyten, in 1940 aan Raf Verhulst toegekend Dat Timmermans de prijs onder de oorlog aanvaardde, werd hem door velen kwalijk genomen en volstond voor sommigen zelfs om hem van kollaboratie te beschuldigen.
Welke interpretatie men aan de toekenning van de prijs, de aanvaarding en de overhandiging ervan ook mag geven, het is een feit dat de hoge onderscheiding door een universiteit werd verleend. Dat politieke beweegredenen daarbij een rol zouden hebben gespeeld, kan alvast niet worden afgeleid uit de motivering van de toekenning.
Het curatorium van de Hanzische Stichting heeft het eenparig genomen besluit in een oorkonde onder woorden gebracht, waarvan de officiële vertaling (in gotische letters) aldus luidt :
De Nederlandse vertaling van de oorkonde, die op 30 juni 1942 in «Volk en Staat» verscheen, wijkt daar enkel taalkundig lichtjes van af zo werd de «oversproedelde teekening» een «doortintelende schildering», waarmee dan wel een «doortintelde» bedoeld zal geweest zijn. Het verslag over de uitreiking van de oorkonde in het Kunstverbond te Antwerpen verscheen op de eerste bladzijden van «Volk en Staat» naast triomfantelijke koppen over de val van Marsa-Matroek, de vernietiging van Sowjet-legers aan het Wolchowfront en een dagorde van de VNV-leider Staf de Clercq aan het Vlaamse Legioen, en net onder een zuurder bericht, dat de suikerrantsoenen met een halve kilogram zouden worden verminderd. Op de akademische zitting van zondag 28 juni werd het woord gevoerd door Dr. Antoon Jacob, uit naam van de Nederlandse kultuurraad, door de provinciegouverneur Dr. Jan Grauls, door schepen Dr. Robert van Roosbroeck, uit naam van de stad Antwerpen, en door prof. Dr. Keeser, rector van de universiteit Hamburg.
Uiteraard sprak de gevierde een dankwoord uit, dat door bescheidenheid en humor gekenmerkt was.
De vorige dag werd er in het AMVC, toen nog «Museum van Vlaamse Letterkunde», een tentoonstelling van zijn tekeningen en akwarellen geopend. Daar begroette de gastheer Lode Baekelmans hem als vriend. «Aan de drempel van dit huis», zo begon hij, «houden tegenstelling en betwisting op. Hierbinnen is enkel erkenning, waardering en verering te vinden». Daarbuiten was dat niet overal zo. Dat zou blijken na zijn viering in Lier.
De gedenksteen
Op 4 juli werd de viering in Lier in gezet met de opening van een Timmermans-tentoonstelling in het stedelijk museum. Toespraken werden gehouden door Nest van der Hallen, voorzitter van de Kamer van Letterkundigen in de Kunstenaarsgilde, door schepen Van de Zande en door Juliaan Plateau, voorzitter van de Antwerpse Kunstenaarsgilde.
Op 5 juli, zijn 56ste verjaardag, werd Timmermans officieel op het stadhuis ontvangen en door burgemeester Alfred van der Hallen toegesproken. Ook de provinciegouverneur Jan Grauls en de professoren Jacob en Noach voerden er het woord, evenals Kreiskommandant von Maerker (hoewel niet als spreker vermeld in het officiële programma).
De gevierde dankte met een geestig loflied op zijn geboortestad.
Na de middag was er een akademische zitting, georganiseerd door de Kunstenaarsgilde. Toespraken werden gehouden door Nest van der Hallen, door Ernest Claes en door Thomas de Backer, voorzitter van de provinciale kultuur dienst.
******************
|