Teksten van Alfred Van der Hallenxml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Teksten van Alfred Van der Hallen, die toen in ballingschap verbleef en tijdens de periode van het overlijden van Timmermans verschillende teksten schreef waarvan er een aantal zijn gepubliceerd in “De Tilburgsche Courant” (oa op vrijdag 21 maart 1947)

25 januari 1947

       Goede Fee, ik ben pijnlijk verrast geweest toen daareven de radiospreker met vlakke stem, alsof het een banaal weerbericht gold, je afsterven aan de wereld bekend maakte. Pijnlijk.

De leegte rondom ons wordt groter en groter elke dag. En God weet hoe eenzaam ieder van ons reeds kwam te staan in de dagen toen wij, gehoorzaam aan onze diepste natuur, een besluit namen dat niettegenstaande zijn eenvoud en zijn vanzelfsprekendheid nà de kering der kansen door attentisten en opportunisten als verraad werd bestempeld, doch dat in tegengesteld geval als heldenmoed zou zijn geprezen geworden.

Vrienden van ieder van ons, die liever berekenden dan gaven, liever voorzichtig tussen twee wegen bleven hangen dan het impuls van hun hart in te volgen, verontschuldigden zich in die dagen en gingen een stukje om als ze ons van verre zagen, uit vrees dat ze, met ons verkerende, eenmaal ook met ons zouden geëerd, dit wil zeggen verdacht en vervolgd worden. Wij kwamen in de woestijn te staan, wij, een handsvol onverzoenlijken, terwijl achter de heuvels aan de horizon veilig verborgen stonden, de massa der kat-uit-den-boomkijkers, hopend dat we het winnen zouden, in stilte ons moed en succes toefluisterend, en gereed om ons bij te springen als het, geluk ons gunstig zou zijn, en gereed ook om ons te verloochenen indien, zoals gebeurd is, het lot Vlaanderen en ons in de steek liet.

Wél konden wij ons geestelijk verheugen om onze eenzaamheid, die naar Schillers woord in Wilhelm Tell de sterken sterker doet staan, doch er waren goede vrienden onder de lafhartigen die ons in de steek lieten, en ten slotte is het altijd pijnlijk vrienden te verliezen, ook al zijn ze geen helden.

       Toen in September 1944 een der grootste historische rampen over Vlaanderen is losgebroken, de ramp der bevrijding, toen werd de reeds zo kleine groep der dapperen uiteengeslagen, en toen stonden we pas terecht eenzaam, man voor man : de ene in de gevangenis, de andere in een brandend huis, een derde op dool langs onbekende wegen, een andere verdoken op ergens een kamertje. Anderen werden zoals jij in hun woningen opgesloten, of lagen te zieltogen tussen scherven glas en gebroken huisraad. Het Vlaamse volk heeft immers gans zijn geschiedenis door een eigenaardige opvatting gehad van de dankbaarheid. Pas toen wisten we in werkelijkheid wat eenzaamheid is, goede vriend.

En daarom doet het ons, die ons hier of daar schuil houden voor de razende honden der wraak en der verdrukking, zo dubbel pijnlijk aan te vernemen dat weer een makker uit de strijd, weer een vriend uit de harde beproevingsdagen van ons wordt weggenomen. Wij beginnen de abominabel tio desolationis in onze verbitterde zielen te gevoelen. Daarom zullen we goed doen met meer overtuiging dan voorheen het Heer leid ons niet in bekoring te bidden.

Want de bekoring, vriend, is soms zeer zwaar om te dragen in de eenzaamheid.

***

26 januari 1947

       Je bent dus weg, Fee. God heeft zijn wijsvinger naar jou uitgestoken en op die wenk heb je de grootste opoffering van je leven gebracht : je hebt Lier en de De Heyderstraat voor goed verlaten. Niemand ter wereld buiten enkele persoonlijke vrienden weten wat dit voor jou betekent. Lier, dat voor jou zoveel was als je vader en je moeder, je broers en zusters, je vrouw en kinderen en al wat op de wereld je genegenheid bezat, Lier waaraan je vast zat gegroeid als een oester op een rots, Lier dat door voetzolen heen gans je lichaam verwarmde, je hart in vervoering, je geest in heldere scheppingsdrift zette. Lier dat je telkens terug aanzoog als je er een halve dag; uit weg was. Lier dat in de naïeviteit der kleine stad en niettegenstaande de onnozelheid van zijn bekrompen officiële en andere bourgeoisie je van dag tot dag inspireerde alsof het Florence en Parijs, Rome en München en al de kunststeden der wereld bijeen was. Lier dat je eenmaal met een romantisch-opgeschroefde doch eerlijk-naïeve lofzang hebt bezongen, blind bewonderend zoals alleen een verliefde jongeling doen kan, Lier waaraan je de laatste redevoering van je leven hebt gewijd, je weet nog wel, die zonnige 5-Julidag, toen er je te Lier een hulde werd gebracht die je wel nooit vergeten hebt want het was de eerste hulde die je geboortestad je bracht. Er was een zwarte burgemeester nodig om aan jou goed te maken wat een dertigjarig bestuur van stompzinnige politieke analfabeten in hun opgeblazen ledigheid als een geniale zet aanzagen : jou en door jou de tegenstanders van hun bekrompen klerikale domperspolitiek door zwijgen en negeren van de aardbodem doen verdwijnen.

      Toch was Lier je lief, goede Fee. Niet het Lier der officiële leeghoofden of der Zimmeruurwerk-kunstmaniakken, niet het Lier van den dentist-Schepen van schone en andere kunsten, niet het stadje van de verwaande "Lier-middenpunt-der-beschaving"-ers, die zich iedere dag in hun clubje ergerden omdat Antwerpen een grotere en Brugge een mooiere stad was. Niet het Lier der Nete-binnenwaterdempers en afbrekers van onschatbare mooie oude gevels, der parkverwoesters, bomen-omhakkers en gotische-kerkschenners die niettemin toeristen lokken omdat hun politieke lokalen op de Markt daar stuivers mee verdienen. Niet het Lier dat legaten kunstschatten aanvaardt en ze als heidense Zoeloes gedurende jaren laat rotten op een zolder en door de motten laat opvreten omdat de waarde van kunstwerken hun onbekend is, en omdat een tandarts niet noodzakelijk kunstgevoel hoeft te bezitten al kan hij in de lokale politiek hoog klimmen bij gebrek aan geestelijke gewicht. Niet dit Lier, Felix, heeft je liefde gestolen, maar het werkelijk schone en dwarsdoor goede Lier. Het Lier dat Beatrijs van Nazareth, de éérste Vlaamse prozakunstenares voortbracht, en dat Hertog Jan I van Brabant inspireerde, het Lier der Rederijkers en der Landjuwelen, waar Pirroen en Césarine, Anna-Marie en Corenhemel hun Biedermeyer idylle weefden, waar de pastoor uit de Bloeyende Wyngaert vandaan kwam zijn fijn nichtje Leontientje, waar begijntje Symforosa haar hartje voelde kloppen en waar boer Wortel zijn psalm aan het leven beleeft. Lier, de enige plaats op aarde waar het zonnekind Pallieter kon geboren worden en zijn lofzang op het leven zingen. Lier waar Jan Frans Willems bewust werd van zijn Vlaamse zending, waar Kanunnik J.B. David het levenslicht zag, waar de melancholische en toch levenslustige Tony Bergmann zijn al te kort leven doorbracht. En dan het Lier van de overdadige XX-eeuwse kunstenaars-bloei, het Lier van de aristocratische luminist Raymond Delahaye, van de bloeiende Door Opsomer, van de reus met het schort van leder Lodewijk Van Boeckel, van de geestdriftige zanger van Vlaanderen Renaat Veremans, en van zovele anderen nog, een pleiade bekende en onbekende, goede en minder goede grote en kleine grootheden in het koninkrijk der kunst. Het Lier, Felix, der twintig toneelspelersgroepen, der fanatiek tegen elkaar op musicerende harmonies, der zeven zangverenigingen van de zoete kele, het Lier der twintig kermissen en der altijd vriendelijke en hulpvaardige Lierenaars, ook wanneer ze je beklappen en hun neus te ver in je private zaken steken. Het Lier van de fanatieke vechters voor Vlaanderen, het broeinest der eerste- en tweede- oorlog-activisten, het verzamelpunt van zovele Vlaamse betogingen naar je hart. Het Lier waar een gouden jubilé onder jouw bezieling kan ontaarden in een fantastische Pallieterstoet, rijk en mooi, stijlvol en glorieus genoeg om half Europa op de been te brengen ; het Lier dat Chesterton in een haastige reis naar midden-Europa zo betoverde dat hij er drie dagen bleef vastgehaakt en de Engelsen in hun zelfgenoegzaam eiland nadien een stukje Chesterton te lezen gaf dat waardig zou zijn om de Raadszaal van het stadhuis mee te versieren. Het Lier dat de goede Paster van te lande Verriest met zulke kristallen lofwoorden vereerde, dat jijzelf op je woorden moet letten om het zo schitterend te doen als hij.

       Als ik dit alles even overdenk, Felix, begrijp ik beter dan voorheen hoe jij aan Lier zo kondt gehecht zijn. Aan Lier, en aan die nochtans banaal-stomme straat, bewoond door meestal onbenullige miljonnairs met plebeiershouding. Het waren niet die rijkgeworden slagers, kleer-en messenmakers, bankiers en pasteibakkers die je interesseerden, maar het volkje der kakelende huisvrouwen in de zomeravonden op de stoep en der gezellige dagenmelkers op de middaguurtjes. Zij leerden je allerlei dingen die een schrijver behoort te kennen. Je bent daar koppig blijven wonen niettegenstaande alle gezeur en gezaag van je kinderen die - wellicht terecht - op je villa buiten de stad temidden van een mooie sprookjestuin wilden wonen. Je hebt aan je straat gehouden als de duivel aan een ziel en het is daar dan gebeurd, in dit eindje straat met de scherpe wijsvinger van de Kluizekerktoren spits naar de hemel wijzend, dat duizenden vreemdelingen van al de Nationaliteiten die God heeft geschapen, je zijn komen opzoeken om een opdracht in een boek af te bedelen of een postkaart met je lachende kop en je handtekening. Het is daar gebeurd dat half hysterische bewonderaarsters uit het Noorden je deur hebben gekust en op je stoep zijn gaan neerzitten om later aan hun vrienden- en vriendinnenkring te gaan opscheppen met hun heldhaftige onnozelheid.

       Je hebt dit alles nu verlaten, Felix, en voorgoed, want wat jijzelf en niemand ter wereld van jou kon bekomen heeft God met één beweging van zijn vinger gedaan gekregen. Kom, heeft God gezegd, verlaat dit aardse Lier. Het is wel mooi en er wonen goede mensen, de slechten onbesproken gelaten, want die interesseerden je toch niet, maar hier bij Mij is er een veel schoner Lier, en daar wonen alleen heiligen en engeltjes met vleugels zoals Pietjevogel.

***

28 januari 1947

       Vandaag wordt Felix Timmermans naar het graf gedragen. Het gebeurt op ditzelfde ogenblik als ik hier zit te schrijven in een ijskoude kamer bij een rokende kachel en in een land dat niettegenstaande alle bloedbanden toch mijn land niet is. Hij was de meest geliefde kunstenaar en de grootste propagandist van onze strijd tegen de vreemde tyrannie. Hij werd de Ambassadeur van Vlaanderen genoemd, en nochtans droeg hij geen dubbele naam met Franse kleur, en had niets te maken met geheime of erkende diplomatie. Hij schreef alleen maar zonnige boeken over ons volk, en reisde het buitenland af om met eenvoudige woorden over de Vlamingen te vertellen. Onder zijn woorden groeiden echter de belangstelling en de genegenheid van geheel de beschaafde wereld voor dit stukje Nederlands volk dat in geheim wordt doodgedrukt en waarvoor het grote vrije Nederland geen belangstelling had.

       Hij werd vermoord. Dit is ten slotte het lot van al wie met enig succes de strijd voor zijn volk opneemt tegen grotere en dus gewetenloze machten. Hij werd niet, zoals Borms en honderd anderen, voor een vuurpeleton geplaatst; hij werd evenmin, zoals enkele tienduizenden van zijn vrienden, door een onwettelijk gerecht tot gevangenis of dwangarbeid veroordeeld, alhoewel men wel een tiental malen probeerde hem van zijn ziekbed te halen en in een concentratiekamp op te sluiten tot berechtiging wat daar verder uit voortvloeit.

Hij werd op een meer geraffineerde wijze ter dood gebracht. Een moord is evenwel een moord, om 't even welk geweldwapen wordt gebruikt.

       Ik ben deze dagen zeer onder de indruk van dit pijnlijk gebeuren. De Fee had voor Vlaanderen nog minstens twintig jaar moeten leven. Wij hadden hem nog nodig, als kunstenaar en als mens. En ook hijzelf had verdiend de betere tijden te beleven die onvermijdelijk voor ons volk zullen aanbreken, en aan wier verwezenlijking hij zulk een onschatbaar aandeel heeft gehad.

       Ik kan de begrafenis van mijn hartelijke vriend niet bijwonen. Het is een zware beproeving, een der zwaarste van al de beproevingen die het onderduikersleven mij reeds heeft meegebracht. Ik kan alleen in de geest te Lier aanwezig zijn, en ik zie in mijn verbeelding de gehele treurige plechtigheid zich afrollen als een film. Hoevelen van zijn vrienden zullen de uitvaart van de Fee bijwonen: tien, twintig ? De meesten zijn immers dank zij de grondige epuratie in de onmogelijkheid aan de Fee deze laatste vriendendienst te bewijzen, en zij die ter wille van zijn grote naam met hem dweepten zitten zich in hun huizen te warmen zoals Petrus in het voorhof van Caïphas. Want het is vandaag Siberisch koud.

       Ik vraag me af of de huidige burgemeester op deze begrafenis de plaats zal innemen die ik zou ingenomen hebben indien het noodlot had gewild dat Felix zou gestorven zijn onder mijn bestuur. Misschien is die man, die nooit iets heeft gevoeld voor kunst en die nooit iets heeft begrepen van de edele figuur van Felix Timmermans noch van de diepere betekenis van zijn werk, inderdaad uit louter schaamtegevoel aanwezig, en met hem de andere kleine locale grootheden die dertig jaar lang hebben getracht het stralend licht van hun politieke vijand onder de domper van hun onbenulligheid te doven. Ik moet erover nadenken hoe het inderdaad niet onmogelijk is dat men te Lier vandaag eer bewijst aan de nagedachtenis van een groot man dien men terwille van zijn eerlijke Vlaamse overtuiging nooit heeft geëerd, noch als kunstenaar heeft erkend. En als ik daarover denk komt er een gevoel van blijdschap over mij omdat ik op zeker ogenblik de gelegenheid heb gehad en heb waargenomen om openlijk het onrecht goed te maken dat jaren lang aan Felix Timmermans door mijn voorgangers werd aangedaan. Wel zal men trachten deze gebeurtenis dood te zwijgen, in het doodzwijgen zijn de kinderen der middernachtelijke duisternis altijd zeer sterk geweest, ofwel zal men trachten aan de hulde van 5 Juli 1942 hare betekenis te ontnemen. Maar het is geschied : ik heb ten aanhore van iedereen de woorden gesproken waarmee ik, in de volle en rechtmatige uitoefening van mijn ambt, hem in eer heb hersteld die door de bekrompenheid en de politieke nuliliteit van mijn voorgangers was tekort gedaan. Niemand kan die heerlijke door gans het werkelijke volk van Lier meegefeeste hulde aan de Fee uit de geschiedenis doen verdwijnen. De gedenksteen die de stad oprichtte op de Felix Timmermansvest werd met de bevrijding weggehaald want hij stond de vrijheid in de weg, de lindeboom die Felix plantte werd omgehakt omdat hij de democratische gevoelens der Europeanen kwetste. Tracht men op die wijze de naam en de gedachtenis van een groot man te vernietigen ? Armen van geest. Integendeel zal het niet vele jaren meer duren of de gedenksteen prijkt opnieuw op de plaats waar wij het oprichtten, de Felix Timmermansvest zal opnieuw haar glorierijke naam dragen, en dat er een standbeeld aan de beroemde schrijver Timmermars te Lier zal worden opgericht, daaraan twijfelt wel geen ernstig mens.

       Mocht mijn lot mij ten minste hierin gunstig zijn, dat ik aan deze eerherstelling, de tweede en definitieve, kan deelnemen. Ik hoop het uit gans mijn hart en wanneer de geschiedenis de vaart behoudt waarmee ze deze jaren over het arme hoofd der mensheid raast, dan zal dit inderdaad zo gebeuren.

Vlaanderen zal wel eenmaal de Belgische moordklauw van zich afslaan, en dan kan en zal het ook Felix Timmermans niet vergeten, want hij was te groot en edele figuur. Pas nu zal Vlaanderen, - en ook Lier, dat kleine onozele Lier - weten en erkennen dat het in Felix Timmermans, zijn beste vertegenwoordiger, zijn flinkste strijder en zijn grootste kunstenaar heeft verloren.

***

29 januari 1947

       Gisteren werd het door zijn volk zo bitter ontgoocheld zonnekind Felix Timmermans in het graf gelegd, Hij moge er zacht rusten in het stadje dat ons beiden zo bizonder lief was, en dat voor mij, niettegenstaande de baldadigheden van enkele zijner grootheden, na meer dan twee jaar afwezigheid opnieuw duurbaar is geworden. Het is waar, men legt niet gemakkelijk de liefde tot zijn geboortegrond af en, right or wrong, er is ten slotte maar één Lier,

       Ik kom deze dagen tot inkeer. Ik heb in mijn gedachten Lier uitgespuwd en het is onmerkbaar terug in mijn hart komen wonen, langzaam en onopvallend, maar het is er, dit weet ik. Ik heb twee jaar lang geheel Vlaanderen uit mijn hart gerukt, dat lamlendig en twistziek volk van duivenmelkers, door God om zijn grenzeloze ondankbaarheid vervloekt en terecht met zweepslagen gestraft. En hoe ik me ook inspan om het bij het eenmaal uitgesproken verdict te laten, komt het ondankbare kind dag na dag dichter naar mij toe.

Ik weet dat ik het op een bepaalde dag opnieuw zal opnemen in mijn uitgestoken armen. Vlaanderen en Lier. Ik ben toch geen kind meer om me over grote en kleine Heimat te vertederen, en toch... De liefde is niet altijd zeer redelijk, maar ten slotte hebben wijzelf aan die onredelijke liefde schuld.

       Ik geloof dat ik sedert enkele tijd veel meer van Lier houd dan ooit tevoren. Alleen is de liefde anders geworden. Ze is ernstiger en dieper, ze is geen louter gevoel meer, ze is verstandiger geworden. Ik ben over de blinde verliefdheid heen. Dit bewerkte de tweejarige scheiding. Ik heb het grenseloos domme en verwaande, het bekrompen en belachelijke van het kleine stadje rustig overwogen en scherp ontleed. Dit kan men alleen in de eenzaamheid. Ik heb alles gezien, het kleine en ook het grote, het goede en het slechte, het afstotelijke en het hartelijke, het bedroevende en het verblijdende, het enge en het grootse, het onbenullige en het belangwekkende, het alledaagse en het uitzonderlijk schone.

       Dat kleine nest aan de twee Neten is inderdaad een gonzende bijkorf van allerlei dualiteiten, het is een dertigduizendkoppige mens met al de menselijkheid van de levende, in zichzelf verdeelde mens.

       De som is gemaakt van het pro en het contra, ik heb er de tijd toe gehad. Nu is het oordeel in 't diepst van mijn hart uitgesproken over het balorig kind. De dood van de Fee heeft het proces verhaast. Ook hij had zijn vaderstad in een ogenblik van wrevel en onredelijke sentimentaliteit verloochend, en ik weet dat hij tot zijn oude liefde is teruggekeerd. Nochtans wist hij meer over zijn stad en zijn stadsgenoten dan wie ter wereld.

       Ik voor mij wil ook opnieuw mijn hart openen voor het rumoerige en toch beminnelijke stadje met zijn wondere ondeugden en lieftallige dwaasheden en met zijn ondefinïeerbare eigenschappen van goedheid en ingeborgen adel, ernst en frivoliteit, schoonheid en zin voor kunst, met zijn sappige humor en zijn zwierige grootsteedsheid, met zijn bewonderenswaardige fierheid, zijn onuitputtelijke levenslust en zijn naieve vroomheid.

       Het heeft eigenlijk geen zin dit alles op te sommen. Ik geloof dat ik het stadje en zijn bijvang ken, ik heb het drie jaar bestuurd en met open oog en hart in zijn onvermoeid-bruisend leven gadegeslagen. Nadien zijn mijn waarnemingen in stilte en rust tot bezinking gekomen. De som is anders uitgevallen dan ik lange tijd heb gemeend. Lier is Lier, ik geef het niet voor half Londen en heel Parijs. Het is nu eenmaal mijn vader-stadje. En een eerlijk mens heeft nu eenmaal een Heimat nodig. Een grote Heimat die zijn gans volk omvat, en een kleine, waar hij werd geboren, waar hij speelde en de lagere school-pijnigingen leed en de onschatbare vreugden van het aards paradijs beleefde in velden en bossen, akkers en tuinen en in de zomerzonnige straten en pleinen.

*****