Hoe Felix Timmermans smakelijk vertelt van xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

de stad van zijn hart : Lierke Plezierke.

Een bijdrage, in de Letterkundige Jeugdbibliotheek, van Rob De Graeve, een tijdsgenoot van Timmermans.

     Om te werken heb ik rust noodig, zegt Felix Timmermans...

En dàt is al een eerste reden waarom de schrijver zoo innig veel houdt van zijn stille stad. Denken en overwegen, een nieuwe vondst voor een nieuw boek warm en vol koestering in het hart dragen, en in de verbeelding laten groeien tot nieuwe gestalten, dat gaat niet in den daver van het jachtige leven.

     En dan, wanneer alles rijp is en duidelijk genoeg om het neer te pennen in passende verwoording, dan nog is er stilte noodig rondom u, een stilte waarin alleen de huisklok haar regelmatigen vredigen tiktak hooren laat. Zooals de landman te midden van Gods natuur zich vroom en sterk voelt, en hij de zuivere lucht hem onmisbaar weet, zoo ook heeft de schrijver zijn atmosfeer noodig, een atmosfeer van kalmte en ongestoorden inkeer in de diepste van eigen zieleleven.

Daarom reeds is Timmermans zoo gelukkig in zijn stadje aan de Nethe. Lier, een oude stad met haar trap- en krulgeveltjes, haar roode daken, haar bruine muren, haar oude poorten, en haar kerken, en dan alle vijf minuten het klokkenspel van den beiaard. Lier, gedoken in de groene vesten, op de scheiding van de zandige Kempen en het malsche Brabant, met zijn schoon stadhuis en zijn schoonen toren, en vooral met zijn innige Lieve-Vrouwe-beeldekens en zijn rustige Begijnhoven.

Lier, schoon en zonnig als een schilderij vol vrede en vriendschap.

Maar Lier is ook de stad van de brave, gulle menschen die Gods zon graag in 't water zien schijnen en mekaar begroeten met den hartelijken, opgewekten goeden-dag. Lier is de stad die door en door volksch is gebleven, de stad der gezellige stamineebazen en der taterende vrouwkens, der kaartspelers en duivenmelkers, vogelpikschieters en visschers, der kantwerksters voor de deur en leursters langs den weg.

En in die bonte wemeling van lieve menschen weet Timmermans zijn vele vrienden met wien hij kouten kan over schoonheid en kunst, met wien hij fuif partijtjes en snakerijen beleven zal, of oogenblikken van ernst en diepere gedachte !

     Lier heeft haar eigen uitzicht, haar eigen volk, en ook haar eigen geschiedenis. En 't is alles met Timmermans vergroeid, een stuk van zijn leven en een stuk van zijn roem.

Zooals anderen schreven over Antwerpen, over Brugge, zoo zal hij schrijven over Lier, zijn Lier, over de begijntjes en de begijnhoven, over de Nethe en haar wonnige hoekjes, over den toren van de Sint-Gommaruskerk en den kling-klangelenden beiaard, over de roode baksteenen huisjes en de welgemoede luidjes die lonken achter de gordijnen of op straat komen in een stoet vol wimpels en koleuren, schetterende fanfares en gejuich van feestvierende stemmen.... Zelfs wanneer hij vertelt over gebeurtenissen in verre landen, komen er menschen in voor, die te Lier geboren zijn of er misschien... toch eens voorbij stapten....

     En Lier kent geen ellende, geen verschoppelingen. Alwie dus door de pen van Timmermans gekonterfeit staat is een man van blijheid in het leven en zon in het gemoed. Wordt er al eens in 't voorbijgaan gekrakeeld, het eindigt toch met een kus en een lach!

Dit zit hem eigenlijk in het karakter van Timmermans. Er zijn ongetwijfeld, zooals overal, ook te Lier zwarte wolken, en huisjes van ellende, en harten in wee. Maar Timmermans, de man van het nooit-bezwijkend goed humeur ziet alles langs den besten kant. Hij gelooft, vast en onwankelbaar, dat het leven goed is en schoon. Hij gelooft dat, zoo de mensch doet zijn best, God zal doen de rest.

Timmermans is zoowat als de toren van zijn parochie-kerk : « Hij zingt. Hij zingt heelder dagen en heelder nachten, en doet aan alles mee. Hij zingt puur uit gewoonte.

Hij is de groote muziekdoos. En met de kermis steekt hij leutig een vlag op zijnen hoed.

Hij is een goede, trouwe kerel. Er zit lach in.... Hij doet aan geen filosofie. Hij draagt zijn kruis op zijn hoofd, en wat God doet is welgedaan, en hij zingt. Hij zingt de eeuwen door, spijts nacht, regen, sneeuw, donder, bliksem en wind. »

Vast en zeker, Timmermans en de Sint Gommarustoren, daar is een vergelijking te maken! Uit den toren, een feestelijke klokkenklank die nooit hapert doordat 't innerlijke slagwerk in regel is en van goed metaal. Uit Timmermans' pen, een steeds opgewekte zielezang doordat zijn geloof sterk is en het gemoed zuiver en in orde.

Maar nu ter zake.

DE PROCESSIE GAAT UIT....

     Dat in zoo'n stille, devotelijke stad b.v. de processie een gebeurtenis is van belang, 't is niet te verwonderen. En dat Timmermans, de liefhebber van koleuren en heiligen, van vlaggen en feestelijke optochten, zoo iets te pakken heeft, met zijn hart en zijn pen, dat ook is natuurlijk. Hij die reeds spreekt van « kerkramen die juichen » wanneer hij de zon ziet binnenglanzen door het rijke kleurwerk van kronen en mantels, kazuivels en kardinaalshoeden, landschappen en engels.

« Den dag als de processie gereed is om uit te gaan, dan kraakt dit feest los, in vollen zwier. Dan vloeien de schatten naar buiten, lijk rozen opengaan na een zoelen lentenacht. Dan is 't een wemelende luister van vlaggen en banieren, van kazuivels, koorkappen en gedreven draag-lantarens ; de altaren staan open, kaarsen branden, al de vaatlampen hangen hun glanzen uit, de zilveren relikwie-kast blinkt als de maan, het orgel speelt met al zijn fluitjes en bombardons, de priesters zingen, de heiligenbeelden drijven boven de koppen der menschen, de kerkramen vonkelen en in den toren alle klokken juichen I

     En 't feestende, weelderige, vrome Brabant brengt God naar buiten! Dan is de kerk op haar hevigst. Ze davert van luister, als iemand die eindelijk op den top van een berg geklommen is, en zijn gejubel naar de dalen zingt... »

VAN DE LIERSCHE BEGIJNHOVEN....

     Als Timmermans spreekt over Lier, kan hij niet zwijgen over de Liersche begijnhoven.

Ge weet wel die vrorne huisjes waar de begijntjes in teruggetrokkenheid uit het rumoer der wereld hun godsvruchtig, ingetogen leven doorbrengen, gebogen over 't stille brei- of naaiwerk of over een of ander boek vol zaligende wijsheid. Het is er innig en stil, en wanneer de stilte een poos gebroken wordt dan is 't ofwel het klepelen van het klokske ofwel een schuchtere zang op de lippen van een begijntje.

Timmermans, de man van jolijt en jubelend levensgenot, is in zijn diepste plooien toch een dichter van het inwendige. Zoo is dat begijnhof wel een wereld naar zijn zin.

Hoe tegenstrijdig dit op 't eerste zicht ook blijke, hij houdt van inkeer en zieleleven. Hij is de groote liefhebber van dat stille bezig-zijn in godsvrucht en vereering. Het heeft daar-binnen iets van « appelreuk in een kast waar appelen hebben gelegen. »

     « Het Begijnhof is d'amandelboom van Lier. En om den smaak en den reuk goed te bewaren, ligt het wat bezijds onder de frissche gordijn der Begijnenvest, tegen de Nethe, vlak in den waai der velden, maar omsloten en bewaakt met klimop bewassen muren en zwaargegrendelde poorten.

Daarachter, onder het feestelijk torentje, in de oude huizen bloeit de blanke bloesem der vrome begijnenzielen.

Moe van zooveel eeuwen te staan, hangen de muurkens voorover, en als de kreunende poortjes opengaan, laten ze frissche hofkens zien.... De stappen klinken in de smalle straatjes, verbaasd over hun eigen lawijd, en een begijntje dat achter een venster zit te borduren, weet niet of ze u moet goedag knikken. Ze zijn gewoon van slechts O. L. Heer en de stilte te groeten.... Paaschroode daken lachen in de lucht, en er zijn er daarbij die heelemaal groen befluweeld zijn van zacht mos.... Oude druivelaars kaderen hun wijnzegen rond de vensters, klimop warmt zich rond de scheefgewassen schouwpijpen waarop de merels zoo gaarne komen fluiten.... En altijd de musschen die ongenadig de eene eentonige maar van de stilte betokkelen, tjip, tjip, tjip... tjip, tjip. Ze dansen over die straat, wippen in de dakgoten, gaan drinken in de marmeren straatpompbakken.... Daar woont ook de nachtegaal, die 's nachts zijn koninklijke perelenkransen over de begijnhofstilte drest. En hoog boven die tevredene nederigheid jubelt de kerk hoog en groot in volle Brabantsche krullenweelde als een galante markiezin....

     Eke begijn staat voor heur eigen potteken ; zij kunnen zelf naar de markt en kruidenier hun erwtjes en engelsche vijgen gaan halen. Zij hebben hun klein huishouden, en hun nederige meubelen, hun hofken en hun koperen kandelaars te verzorgen, en de groote tik-tak horlogie op te winden.... De geur van 't geloof waait uit hun witte kappen, en de vrede staat recht als een zuil uit den hemel, recht op de roode daken en de oude muren, wit en stil als een gedurige Zondag. »

LIER, STAD DER GEMOEDELIJKE FILOSOFEN.

     En dan die vele filosofen van allerlei slag! Herbergbazen en pintjes-pakkende rentenierkens, meneer zus en meneer zoo, kerels van markt- of straatbedrijf, madam van den kruidenier of madam van den schoenmaker, Jefken Paljas en Polien de Zucht....

Wanneer Timmermans eens goed gezeten is, en geen grooter werk hem in spanning houdt, dan teekent zijn leuke pen met lijn en woord een der vele typen die leven en beweging brengen in de stille stad, en eigen aard en eigen kleur geven aan zijn Lierke Plezierke.

Zoo onder ander : Gommeer, lid van het deftig gezelschap — of beter — van de notabele vereeniging der pijpensmoorders, Menheer Pontejour, voorzitter, en het verdere achtbaar gezelschap....

« Gommeer Van 't Beukeleerken uit d'Apostelstraat was gekend als de beste om ter langste smoorder van de stad. Twee uren en half aan vijf gram toebak zonder dat zijn pijp uitging! Hij was het strafste lid van de smoorders-maatschappij : « Hoe langer, hoe liever », met als kenspreuk : « Stillekens aan ». Het lokaal was 't Lievevrouwke, dat oud stamineeke juist achter het stadhuis. Z' hadden er goede faro.

De secretaris van de stad, Menheer Pontejour, die lange, deftige mensch, was de voorzitter van « Hoe langer, hoe liever », en nog veel andere deftige burgers waren lid ; o. a. apotheker Kapoens, en Majelleke, een gepensionneerd kapiteintje, met twee scherpe punten aan zijn moustache. Een schoon maatschappij. Menheer Pontejour had het reglcment geschreven, met gouden inkt. 47 artiekelen. Het hong in 't Lievevrouwke boven de schouw, te hoog om te kunnen lezen. Maar Menheer Pontejour kende het van buiten. Een geleerde mensch.

« Weet gij wat ons artiekel 8 zegt? » kon hij soms vragen, of artiekel negen of een ander. Elkendeen zweeg en luisterde naar het verstand van hunnen voorzitter, en dan zei hij met zijn oogen in zijn bier : « Artiekel 8 zegt : Het is den leden verplicht te smoren uit lange steenen pijpen waarvan den steel een weinig gebogen zal zijn, met zwarte poliering des mondstuks. De stelen zullen van dezelfde lengte zijn en de koppen even groot ; het gaatje mag niet verstopt zijn. »

Dat wisten ze ook, zoo van binnen, maar kenden het niet van buiten.

     Alle jaren met Verloren Maandag was 't souper van konijn, en dan smoorden ze uit pijpen met goud-papieren rozen rond.

Alle weken was 't vergadering en oefening. Ze mochten ook alle dagen komen, en ze kwamen.

Iederen dag zaten zij daar met acht of tien, al naar gelang het weer of het werk, aan de ronde tafel aandachtig te smoren, met den toebakspot en 't apothekersweegschaaltje in 't midden, zonder veel te vertellen en weinig te drinken.... »

     Is het u nog niet opgevallen hoe Timmermans steeds een malsche, smakelijke taal gebruikt, zóó sprekend zóó duidelijk door de beelden die hij weet aan te wenden?

Hebt ge nog niet bemerkt hoe Timmermans met een woord soms, met een wending, met een eigen vondst ons verrast en de oogen in verrukking doet open gaan? Hebt ge in de taal van Timmermans nog niet voor de plotselinge ontdekking gestaan van woorden die ge proeft op de tong, van woorden die onmiddellijk het oor doen luisteren, van woorden die ge in de hand voelt malsch als boter, zwaar als rijpe vruchten....

Woorden en wendingen die teekenen en uitbeelden, die ineens alles zeggen, die ineens fonkelen in uw geest en uw verbeelding.

     't Was Lente... « Zijn vogelengefluit regende uit de boomen, en de nieuwgemaakte bloemreuken dreven met heelder kladden door den mist. » En ginder over de Nethe was de groote, tomatroode zon als een lustige verrassing uit al de witheid opengebloeid.

De zon gaat aan 't dalen in het Westen.... « Het licht van de zakkende zon vloeide lijk goud over de wereld, 't spoelde uit de lucht, dreef over de velden, lekte van de boomen, plakte op de stammen en vergulde de witte koeien en de witte gevelen der huizekens waarvan de ruiten gensterden. »

     Een nachtegaal zendt zijn muziek door de avondlucht.... « De avond was kalm lijk fijn olie.... Daar floot weer die jonge nachtegaal. Het waren eerst lange, stille trekken, zoo fijn als een naald : dan werden het klaardere, breedere klanken met een diepe, volle waterslag erin, en ineens brak het klimmend gefluit in rollende broebelingskens uiteen. En de stilte van den nacht die tusschen elke herhaling leefde, was als een deel van het aandoenlijk fluiten dat altijd-aan maar schooner en schooner wierd. »

Een vreedzame winteravond, vrienden zitten samen in de woonkamer.... « Zij staken een sigaar op en kropen rond de gezellige Mechelsche stoof. Zij vertelden dit en dat, maar meestal hing er een goede stilte rondom hen.... Een smoorwolk omhulde hen, en de schemer kwam fluweelig binnen gevallen. Nipkes hoorbaar titste de regen tegen de ruiten, en het venstervlak, waardoorheen men niets zien kon door den mist, wierd langzamerhand grijzer en grijzer. De koppen verdoelzelden in den donkeren, alleen de kachelpot en de sigaren bloosden in het mollegrauwe schemering. Hun schaarsche woorden werden er als mee omhangen, zacht en gedempt. »

     Om 't even welk boek van den Lierschen schrijver, overal vindt gij zulke verrassende beelden die innerlijk genot geven omdat gij alles plotseling en ineens ziet zooals het is in de schoone werkelijkheid van Timmermans' wereld.

Woorden en zegswijzen waarvan ge onmiddellijk zegt : ja, ja, dat is van Timmermans en van niemand anders. Het malsche, sappige, ronde woord van den geboren verteller. En over al die woorden den gullen, Vlaamschen lach, en de wijsheid van den gezonden filosoof.

Maar kom, laten wij na die korte afwijking terug keeren naar Lier, de stad van zijn hart.

Het is inderdaad waar dat Timmermans innig vergroeid is met de ziel van zijn stad, met de ziel van zijn volk, de ziel op haar schoonst. Niet zoozeer de ellende en den strijd ziet hij, dan wel de gulheid, de frissche kinderlijkheid, den argeloozen zin voor het leven.

     Timmermans zit graag in de hemdsmouwen. Ook zoo is zijn werk : zonder ijdeltuiterij, zonder gewichtig-doenerij, zonder pezeweverij. Een klad verf en aan 't werk. Een uurtje vrij aan 't wandelen. Echt en zonder gemaaktheid. Liersche hoekjes en Liersche menschen krijgen aldus — gezien door zijn oog, gekoesterd door zijn verbeelding — telkens eigen vorm en gestalte. En in het geheel overschouwd staan de bloemen boven de doornen, de klaterende fonteinen boven de zompige putten, de paasch-roode daken boven de scheeve daken der hutten, de levenslustige mannen en vrouwen boven de azijndrinkers en de grolpotten.

En boven de troppeling van het gansche stedeke rijst hoog in de lucht de Sint-Gommarustoren, terwijl van hooger nog de fonkelende zon moed en blijheid straalt.

Als hij daarbij nog overpeinst de hartelijkheid der talrijke vrienden, en het wederzijdsche begrijpen der kunstbroeders 'n Antoon Thiry en 'n Reimond Kimpe, 'n Flor van Reeth en 'n Jozef Arras en die vele andere vrienden van schoonheid en adel — dan komt zijn gemoed vol, en hij zingt aan het slot van zijn boek een lofzang ter eere van Lier, zijn lieve geboortestad :

« En nu Gegroet o Lier! Gegroet Lier van den zoeten Sint Gommarus, en der andere heiligen die er leefden, Lier der goede Liersche vlaaikens, der ronde bruggen, en der klaar weerspiegelende waterkens! Gegroet het geloovige Lier der gebeden, Lievevrouwen, beewegen en processie ; Lier der klappeien ; Lier der siroopstekken, der speculatieventen ; Lier van Breughel, van Teniers ; Lier van het smakelijk bier, en van 't plezier en goeden cier op een plezante manier. Lier der Begijnen, der Ommegangen, der worsten en der verkenskoppen en ook der schapenkoppen. Lier van den schoonen blijden toren, Lier van de radijskens met plattekees en der kermissen! Lier der luidende klokken, zingende torens en eeuwigen beiaard ; Lier der vermaarde smoorders, vogelpikmannen, visschers en moedige kegelaars. Lier der vetten en der tooneelspelers en der soupers, der maatschappijs en der Ceciliazangers en der kinderspelen. Gegroet Lier der kasseikens, der vesten, der heide, der duivenmelkers, der vasters, der kwezels. Gegroet Lier der oude gevels, kerkskens, kloosters en borduressen, der koekebakken en der schoone kant, der oude liedekens, der houtsnijplaten en rijmdichten, nieuwjaarsbrieven, der 3 Koningen die om ter slechtste zingen.

Gegroet Lier van Rubens, van Cornelis De Bie, Tony en David Jan Baptist, en menig anderen poeët en artist, zoo van de besten, als die in nesten!

Vlaamsch Lier, de Vlaamsche stad van Vlaanderen! Gegroet! »

**********