Felix Timmermans – De diep gelovige.xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Door D. De Pauw O.P.  -  Huldeboek 1947-1957

     Telkens wanneer wij te Kloosterheide neerknielen op het graf van Felix Timmermans, waarin zijn stoffelijk overschot sedert 1947 te wachten ligt op de opstanding, wellen ons de woorden van de oostenrijkse dichter Georg Traki van de lippen :

            « Zwijgzaam over uw gebeente zich openen

            Gods gouden ogen».

     Want zijn plastisch en letterkundig œuvre dragen het stempel van zijn kristelijke levensbeschouwing, van zijn vroom geloof, van zijn oprechte godsdienstigheid. Schoon heeft hij geleefd en schoon is hij gestorven. Zijn kinderlijk geloof en zijn gouden hart hebben hem tot een nobel mens geboetseerd, die al de schatten van zijn gemoed mild en minzaam aan iedereen heeft uitgedeeld. Tussen de twee wereldoorlogen hebben de boeken van Felix Timmermans in onze gewesten en in de vreemde een fabelachtige bijval geoogst

Zijn spreekbeurten in binnen- en buitenland lokten bestendig bomvolle zalen. Hij groeide uit tot een wereldfiguur. Roem, eer en vriendschap van de groten der aarde vielen hem ten deel. Doch hij verloor daarbij zijn hoofd niet: in zijn eenvoud en nederigheid ging hij stil en eenzaam zijn weg, zaaide overal levensblijheid en bleef zelf een beetje weemoedig van binnen.

     Uit de toverdoos van zijn verbeelding haalde hij onophoudelijk nieuwe vertelsels, waarmee hij het leven der mensen met vreugde en schoonheid wou doorzonnen. Boven Vlaanderen en de wereld heeft hij zijn regenbogen gespannen langs waar we tot bij de Schepper kunnen klimmen.

     Zijn werken trillen van bewondering voor het Vlaamse landschap en voor het Vlaamse volk gelijk dit zich kennen laat op kermissen, bedevaarten en in processies, op feesten en in het bidden, Zij bezingen de lof van de natuur, de kunst, het leven en de mens. Zij tasten zelfs naar het geheim van de mens, — hij weze nu schamel, misdeeld of rijk —, beschrijven de strijd die hij te leveren heeft tussen goed en kwaad, en nopen hem als bij Pieter Breughel, Adriaan Brouwer en boer Wortel tot een afrekening met God. Zij verheerlijken de offergeest bv, van Leontientje, die haar liefde opoffert voor haar geloof en die door haar levensoffer de bekering van haar ongelovige verloofde verkrijgt ; de offergeest van Katharina van Siena, de hemelse Salomé, die door haar offer en gebed voor de redding van een verstokte zondaar vecht. Zij doen ons knielen, (nl «Het Kindeken Jezus in Vlaanderen», «Driekoningentriptiek» en « Waar de Ster bleef stille staan ») voor het verblijdend Kerstmysterie, onthullen ons de goedheid van God en brengen ons onder de machtige betovering van dit Geboorte-wonder, dat onze koude harten verwarmen komt en ons van onze blindheid genezen. Zij leiden ons binnen in het geheim van heilige zielen als daar zijn: Franciskus van Assisi, de H Klara en Katharina van Siëna» De passus uit « De Harp van St. Franciscus » waar Felix Timmermans het Alverno-gebeuren beschrijft moge dit verduidelijken : «Hij (Franciscus) zat geknield buiten zijn hut, zijn gebed beefde in de stilte van de nacht, 't Was tegen de morgen aan, pitsend koud en helder van sterren. Zijn gebed was een vlammende begeerte. En toen gebeurde het, de grote verwachting van zijn leven, toen de eerste streep morgen ginder openberstte. Wat licht ineens! Het was of de hemel ontplofte en al zijn glorie en miljoenen watervallen van kleur en sterren uitschudde. En in 't midden van die wentelende klaarte was er een kern van verblindend licht, die van uit de hemel-diepte verveerlijk snel kwam aangerukt en plots voor hem op een rotspunt bleef staan, pal en heilig. Het was een bevleugelde gedaante van vuur, op een kruis van vuur genageld. Twee fonkelende vleugels stonden recht omhoog, twee wijd open en twee dekten het lichaam; van brandend bloed, stralend bloed, waren de wonden in handen en voeten, en in het hart. Het schitterend gezicht van dit wezen was bovennatuurlijk van schoonheid en verdriet. Het was het gezicht van Jezus, en Jezus sprak, en ineens bliksemden er stralen van vuur en bloed uit de wonden en sloegen nagels in de handen en voeten van Franciscus en een lanssteek in zijn hart.

Een geweldige kreet van geluk en smart doorsneed de lucht en het vurige beeld prentte zich lijk in een spiegel met al zijn liefde, schoonheid en verdriet in 't lichaam van Franciscus.

Het verdween in hem. Een nieuwe kreet doorspleet de lucht en doornageld en doorwond van lichaam, doorvlamd van ziel en geest, zakte hij bewusteloos ineen in zijn bloed.»

     Bewonderaar van aardse en hemelse schoonheid kon Felix Timmermans nimmer nalaten toen de schoonheidsontroering hem overweldigde op te kijken naar de Schepper van alle schoonheid. Hij had dan het gevoel « alsof God zijn voeten op de wereld had gezet », zong Onze Lieve Vrouw na : « Mijn ziel verheft de Heer », « kreeg goesting om te psalmeren », riep, jubelend van geluk, bij het aanraken van een schilderij van Fra Angelico; « Ik heb mijn vinger in de hemel gesopt!»

     Zijn eigen dankgevoelens luchtte hij in het gebed van boer Wortelt « O, mijn God, ik zeg U dank voor dit open veld, waar Gij onzichtbaar overheen staat tot in 't hoogste der luchten. Ik zeg U dank, 's nachts als ik U tussen de sterren hoor ruisen. Ik zeg U dank om de lente, de zomer, de herfst en de winter, want 't zijn vier gebaren van Uw goedheid en hun genot en vrucht zijn tclkens dezelfde en toch immer als voor de eerste keer. Ik zeg U dank om de regenbogen, die Gij op de donkere wolken spant, om de regen, die mijn gewas verkwikt, om de zon die hen uit de grond zuigt, om de winden die 't kwaad wegjagen en de windmolens doen draaien, en om de sneeuw die 't winterkoren induffelt. Dank om de maan als ze op- of ondergaat, ze doet altijd iets goeds als men haar kattenstreken kent.

     Dank om de vallende bladeren, ze zijn mest, dank om 't gras, dat melk wordt. Dank om de wolken, om de beek, om de knotwilgen, en om al de gewassen, zowel om de beet als om de radeskens, onder Uw asem bekomen de wil om te levcn, hun nodige smaak, kleur en grootte...

     Ik dank U, Heer, op harpen en snaren, zo staat er in mijn kerkboek, maar ik heb niets dan een bugel, waarop ik slechts een wals en een dodenmars kan spelen. Ik dank U met mijn heel en hevig hart, uit heel de volheid van mijn ziel... »

     Doch het zuiverst en het volledigt heeft Felix Timmermans zijn geloof in God uitgezongen in de mystiek-getinte gedichten van «Adagio », gedurende zijn laatste ziekte geschreven, in het licht van de dood en de eeuwigheid, in de nabijheid van de Heer. Vol deemoed en berouw « keert hij zich af van al de ijdele dingen », weet zich « een arme mens in zak en asse », «voelt zich diep in God verdrinken» en bidt :

            «Uw liefde steekt mij als een pick.

            o zoet pijn, zij maakt mij ziek :

            toch wil ik niet genezen...»

Want:

            « Nu ik U heb gekend en dienend mogen dragen

            wordt mij de dood, die ik steeds vreesde, zoet,

            en loop ik fris en hopend door de dagen

            de hoornengalmen tegemoet».

     Wat een afstand heeft Felix Timmermans afgelegd sedert zijn « Schemeringen van de Dood » en de geloofskrisis uit zijn jongelingsjaren, gevolg van geestvertroebelende lektuur. Hij was  toen verzeild geraakt in de teozofie en dweepte ermee. In deze periode van zijn leven was hij naar zijn eigen getuigenis, tegelijkertijd half teozoof en half katoliek. Zijn geest was erg aangetast door die dwaalleer, maar zijn hart hing aan het katolicisme vast. Na een gevaarlijke ziekte weer gezond geworden, jubelde hij eniggroots zijn bewondering uit voor de schone dingen der aarde en voor de Maker van dit alles. Toch bleek hij niet voorgoed de draak van «la peur de vivre » overwonnen te hebben. De eerste wereldoorlog immers rafelde zijn droom van « levensblijheid en broederlijkheid » uiteen. Felix Timmermans « kreeg door al die gruwel een tegengoesting van de wereld en de mensen ». Hij lag verschillende maanden te piekeren over de zin van het leven en over het waarom van geschapen te zijn voor zo een ellendig bestaan. De teozoof in hem bracht hem andermaal in verwarring en twijfel, hoewel zijn naaste omgeving nooit iets van zijn innerlijke strijd heeft vermoed. Eigenlijk bad hij niet meer, geloofde hij niet meer. 's Avonds werd echter het rozenhoedje samen met zijn schoonmoeder en vrouw in het gezin gebeden. Hij zat te dubben, zich rond te rollen in zijn raadsels. Hij zou willen bidden. Hij bewonderde het eenvoudige geloof van die twee geliefde wezens en dacht; kon ik zó maar bidden en zó rustig zijn! Hij besloot zekere dag inwendig mee te bidden, om aldus te leren bidden en licht van boven te ontvangen.

Hij hield vol, hij leerde bidden gelijk de eenvoudigen van hart en geraakte van toen af meteen bevrijd van al zijn muizenissen. Door het rozenhoedje werd hij en bleef hij de man van  het kinderlijk geloof. Het rozenhoedje werd hem een troost en inspireerde hem in grote mate tot het schrijven van « Het Kindeken Jezus in Vlaanderen ». Hoe dat ineen zit moet ge hem zelf horen vertellen : «Ze (zijn schoonmoeder) bad nog lijk de ouden van dagen het doen. Voor elk weesgegroetje zei ze een tafereeltje uit de goddelijk mysteriën: « Maria huppelde over de bergen naar hare nicht Elisabeth » - « De drie Koningen zagen de ster en knielden neder ter aarde » Terwijl ik daar zo zat kwamen er plots voor mijn geestesoog wondere beelden.

Ieder weesgegroet was een schilderijtje. Ik zag ons stedeke daar liggen, verguld in een champagnezon. Ik hoorde van verre een klokske verroeren en de afgevallen bladeren ritselden over mijn schoenen En daar zag ik Jezus met zijn kruis beladen over de ronde brugge sukkelen en het woest gepeupel daarachter weerspiegelen in 't water. Bij de kapel van 't Begijnhof, aan die Gothische geveltjes, stonden daarstraks de wenende vrouwen met gouden balsempotten in hun dunne handen. Ik voelde het goddelijke overal in ons landschap hangen ».

     Voortaan zat hij vast in het zadel, verdiepte zich in Thomas à Kempis, ademde met volle teugen de lucht in van de mystieken, ging om met Jan van Ruusbroec, reisde na de eerste wereldoorlog naar Italië, ontdekte er Franciskus van Assisi, Klara, bezocht abdijen en kloosters, trok op beevaart en vertoefde gaarne in een of andere kerk om er op zijn eentje te bidden, Persoonlijk heb ik jaren lang, en dit dagelijks, Felix Timmermans in de Kluizekerk van Lier de H. Mis zien bijwonen, neergeknield vlak voor het altaar van het H. Sakrament, met een klein kerkboekje in de handen. Ook volgde hij in onze kerk de jaarlijkse mei-oefeningen en de Rozenkransoktaaf ter ere van Onze Lieve Vrouw. Voor haar had hij gedurende heel zijn leven een kinderlijke verering. Onze Lieve Vrouw van Lisp, van Averbode, van Scherpenheuvel en van de Kluis kunnen daar meer over vertellen ! 't Lag voor de hand dat de Lierse Dominikanen met wie Felix Timmermans steeds innig bevriend is geweest en bij wie hij een kloostercel tot zijn beschikking had, op zijn medewerking beroep deden bij de 300e verjaring van het mirakel van Onze Lieve Vrouw van de Kluis, dat plaats greep in 1632, Te dier gelegenheid schilderde Felix Timmermans niet alleen drie grote spandoeken voorstellend O.L. Vrouw van de Kluis, O.L. Vrouw van Zeven Weeën en haar Tenhemelopneming, bestemd om De Heiderstraat te versieren waar hij woonde, maar trad hij eveneens op als de feestredenaar. Uit deze toespraak lichten we volgende passus waarin hij zijn mariale vroomheid fier en uitbundig belijdt en bezingt :

     « De Bruine Onze Lieve Vrouw van genade uit de Kluis, is eene van de vele Onze Lieve Vrouwen die als zegenrijke bloemen de wereld jong en helder maken.

     Er zijn duizenden Onze Lieve Vrouwen en er is toch maar ene. Die ene verwijlt sedert hare Hemelvaart in het eeuwige licht, en al de anderen, door vrome mensenhanden geschilderd en gebeeldhouwd zijn allen verbonden aan haar hart, als met een draad van onzichtbaar licht.

     Van uit de hemel vloeit hare liefde, haar macht en genade in die anderen. Wat schone namen heeft het volk voor haar niet verzonnen en gekozen ! Er is de Lieve Vrouw van Zoete Troost, en er is die der stilte ; die der bedelaars, der Zeven Fonteynen uit het Alliers Kapelleken, die der Zeven Smarten, die van de Nood Gods. Onze Lieve Vrouw der Rozen en Onze Lieve Vrouw der Doornen, Onze Lieve Vrouw van Scherpenheuvel, van Lourdes, Lisp, Hakendover, Onze Lieve Vrouw van het Goed Brood en duizend anderen nog, en als een schoon licht tussen allen de Bruine Onze Lieve Vrouw van Genade uit de Kluis, De ene weent, de andere glimlacht; deze is gelukkig, de andere treurt.

Er zij er groten en er zijn er klein, er zijn er in goud, in edelsteen, in zijde en fluweel; en er zijn er in hout, en in goedkoper plaaster en potaarde. En de kleinste en geringste is van zo'n grote geestelijke weerde, als diegenen die fortuinen kost.

     Hare aanwezigheid is ons goed en duurbaar Vlaanderen is als een zomermorgen voor de mensen. De verering van de mensen voor haar is de kracht en de instandhouding van ons volk. En die verering is blij, kinderlijk en helder. Zij is zonder angst en zonder dwang.

Zij bloeit lijk de kruiden in de heide, die verering. Wandel op de buiten, slenter langs het veld, de bossen en rivieren ; dwaal over de heuvelen overal ontmoet gij haar ; in de stenen kapellekens, in de notenbomen, aan de knotwilgen, onder al die torens die ge ziet van kloosters, abdijen en kerken woont ze, en zij woont ook in huizen, in de groten en in de klein. Zij staat er tussen bebloemde vazen, onder glazen stolp op de schonw, zij is het sieraad op de kasten, ze schemert in d'alkoven en in de steden troont zij op de hoeken der straten. Heel het land vertelt van hare goedheid, heel het land zingt van hare luister. Drie keren per dag ’s morgens, 's noens en als de schemer komt, luiden de klokken heel de wereld door ter harer ere. Wij willen als kinderen onder hare mantel staan. En 's nachts neemt ze om zo te zeggen haar goddelijke Zoon bij zijn bloedende hand en wijst Hem de huizen waar er verdriet en kommer is.

     Onze Lieve Vrouw, zij is de geestelijke troost der mensen. Zij is de toevlucht, de barmhartigheid van elke straatmisere. Zij moet zorgen voor de zieke kinderen.

Z'is de muziekdoos der gezonde kinderen, zij is de zakdoek der bedrukte moeders, de postrestant der verliefden, de gastvrije herberg voor de geslagenen, gebrokenen, kreupelen en verroesten, en de blijde bloemenhof der nederigen en eenvoudigen. Zij is onze morgen, onze pot met zalf, onze korf vol honing, de wijngaard van ons leven, de lamp van onze nachten »...

     Felix Timmermans die in het geloof geluk en rust voor zijn geest en gemoed had gevonden en ervaren wat het geloof ondermijnt en verhindert kon niet nalaten bij gelegenheid zijn huisgenoten het een en ander daarover mede te delen : « Wij moeten, zei hij, het eenvoudig geloof hebben ; doch geloven wij wel alles wat wij denken te geloven ? Om het te kunnen moeten wij ons eigen persoontje opzij zetten... en stillekens bidden. Hij drong er vurig op aan de H. Geest te aanroepen «tot het bekomen van de zeven gaven van de H. Geest, vooral van de Sterkte, om 't geloof ongeschonden te mogen bewaren» Voorts ontdekte hij door het werkelijk beleven van zijn geloof «de hogere wet die alles ordent wat geschiedt» (Lia Timmermans) nl. de Voorzienigheid, welke hij in zijn roman «De Familie Hernat» heeft willen verheerlijken. Uit zijn pen vloeiden de woorden: « Er is een wil die ons leven richt, stoot en drijft... Hoe onze wegen ook lopen, alles smelt weer samen in de harmonie van God... Wat er ook met ons gebeure, we moeten alles aan de Voorzienigheid overlaten »...

     Overigens gaf Felix Timmermans meer dan een doorslaand bewijs van zijn grenzeloos vertrouwen op de goddelijke Voorzienigheid. Gedenken wij hoe hij zonder enige verbittering de harde slagen van de tweede wereldoorlog en van de daarop volgende bevrijding heeft ondergaan : de grote vereenzaming, de trouweloosheid van zogezegde vrienden, de ondankbaarheid van velen, de lage laster ; hoe hij twee jaar en half zonder klagen, geduldig en gelijkmoedig de onmeedogende ziekte die hem van ons zou ontroven, heeft verdragen; hoe hij met stichtende onderwerping aan Gods wil en met volledige overgave afstand heeft gedaan van heel zijn bezit : van zijn kunst, de natuur, van vrouw en kinderen, van zichzelf en het leven, om, bevrijd van alle aardse ballast, « in d'afgrond van Gods liefde te springen ».

     Wat deze man met het kinderlijk geloof overal zo sympatiek heeft gemaakt is grotendeels toe te schrijven aan de levensblijheid die hij uitstraalde en aan zijn gulle goedheid.

Juist door het eenvoudig en oprecht beleven van zijn geloof had hij de mens lief, die immers « een vonk van God » in zich draagt, en achtte hij zich gevolgelijk genoodzaakt goed te zijn en goed tc doen, anderen gelukkig te maken.

     Hij was goed voor vrouw en kinderen, voor zijn gebuur, voor de straatkeerder en scharesliep, voor de sukkelaars en voorbijgangers, voor zijn kunstbroeders en zijn vrienden, goed voor Kruisduit en zijn vijanden, goed voor Pitjevogel die zijn ziel aan de duivel verkocht. Hij bracht in praktijk wat hij in zijn Dagboek had neergeschreven : « De goedheid moet zijn als de dag, als water dat alles vult. Zoals water de vorm aanneemt waar men het indoet, zo moet de goedheid u in alle gebieden vullen».

     Onverpoosd heeft hij zich voor die taak ingespannen. Al degenen die hem hebben ontmoet, al zijn vrienden en bewonderaars gaan nu nog bedrest met dauwdruppels van zijn goedheid. Zijn huis en zijn hart stonden voor iedereen open. Hij kon rustig en kalm naar iemand zitten luisteren, ja zelfs met oprechte belangstelling en hield zichzelf op de achtergrond. Van hem ging men opgemonterd weg, wat wijzer en rijker dan tevoren.

Van niemand sprak hij kwaad en niemand brak hij af. Hij vond er plezier in zijn medemensen een dienst te bewijzen, sprong waar nodig voor zijn vrienden op de bres, moedigde jonge talenten aan, bewonderde de kunst van zijn kollega's, trad bemiddelend op om hun werk in het buitenland ingang te doen vinden en verheugde zich met hen als de pogingen slaagden. Zelfs zij die tegen zijn kunst gekant waren en ze kleineerden mochten niettemin op zijn goed hart rekenen. Hij koesterde geen wrok. Hij kon alles verdragen, vergoelijken en begrijpen.

     Zijn huisgenoten wezen hem erop toen hij reeds dodelijk ziek te bed lag, (wij ondenen de volgende feiten aan «Mijn Vader» van Lia Timmermans) dat hij die zo goed was geweest voor velen, toch door diezelfden thans vergeten werd en verlaten. Hij wees ze terecht met de woorden : « Niet bitter zijn, mild zijn, mild zijn! »

     Een tante vroeg hem op de man af: «Felix, als ge op voorhand moest geweten dat men u met zoveel ondankbaarheid zou bejegenen, zoudt ge dan nog alles doen om de mensen te helpen, die het vroegen ? » « Waarom niet » klonk zijn antwoord.

Slechts éénmaal schijnt hij naar de pen gegrepen te hebben — en dit op het aandringen van zijn vrienden — om een lasterartikel tegen zijn persoon te beantwoorden. Zijn wederlegging was zo meesterlijk raak dat zij die ze hoorden voorlezen, uitriepen: « Als gij dit artikel verschijnen laat is het levcn van die mens voor altijd gebroken! »

« Hoor eens, zei Felix Timmearmans, dat wil ik niet, ik kan dat de jongen niet aandoen.

Zand erover!» Hij verscheurde zijn artikel « en stak het in de stoof ».

Zo was Felix Timmermans als mens!

Toepasselijk zijn op hem de eindverzen uit een gedicht dat hij als twintigjarige opdroeg aan Guido Gezelle :

                        « En in die wereld droegt ge uw koningsstaf, uw ziele,

                        het beeld van God, de Schepper van uw rijk, zo vroom

                        en heerlijk dat ge een bloem in 's Heren handen wierdt».

     Groot was Felix Timmermans gewis als schrijver, maar groot ook als mens door zijn geloof en zijn goedheid.

**********************