Volgens de overlevering waren de Bokkenrijders een bende rovers die in de 18e eeuw de Landen van Overmaas (het tegenwoordige Nederlands Zuid-Limburg, Belgische Voerstreek en Land van Herve) evenals de regio rond Luik, de gebieden vlak over de Duitse grens en de Kempen onveilig maakten.
De strooptochten waren over het algemeen gericht tegen boerderijen en pastorieën.

De eerste vermelding van de term Bokkenrijders (oude spelling "Bockereyders") komt uit het boekwerk: Oorzaeke, bewys en ondekkinge van een goddelooze, bezwoorne bende nagtdieven en knevelaers binnen de Landen van Overmaeze en aenpalende landstreeken, geschreven door Sleinada S.J.P. in 1779.
Sleinada was het pseudoniem van Pastoor A. Daniels (lees de naam van achter naar voren).
Deze was pastoor van de parochie Schaesberg (d'r Sjeet) tegenwoordig onderdeel van Landgraaf.
Hij kende verschillende bendeleden persoonlijk en was goed op de hoogte van de procesvoering.
Het verhaal gaat dat de rovers een pact met de duivel hadden gesloten en zich 's nachts op bokken voortbewogen.

Later hebben de Bokkenrijders door allerlei verhalen en de mystiek om de bende een Robin Hood-achtige status gekregen.
Tegenwoordig gelooft men eerder dat er sprake was van diverse benden die inbraken en overvallen pleegden.
Ook acht men een groot deel van de 600 opgepakte en veroordeelde mensen onschuldig, omdat een bekentenis afgedwongen werd met tortuur (foltering).

De Nederlandse Bokkenrijders

In Nederland hield de bende vooral huis in het huidige Zuid-Limburg en vlak over de grens met Duitsland (het voormalige Land van Gulik).
Er zijn een aantal periodes te onderscheiden waarin de bende actief was: van 1730 tot 1742, 1749-1750 en van 1751 tot 1774.

In totaal zijn er ongeveer 600 mensen berecht en veroordeeld tot de doodstraf door ophanging.

Bokkenrijders in Udenhout

In het Nederlandse dorp Udenhout zouden volgens een oud verhaal ook bokkenrijders zitten.

Ooit was er een pelgrim die na lang reizen aankwam in Udenhout. Hij klopte aan bij een kasteel waarvan de kasteelheer gastvrij was.
Hij wist dat hij hier de nacht kon doorbrengen.
Toen hij aanklopte deed niet de kasteelheer of een van zijn bedienden open, maar een bokkenrijder.
Het waren afstammelingen van Hugo Debokkerijder.
Zij hadden de kasteelheer vermoord en hun intrek genomen in het kasteel.
De pelgrim vertelde hoe God hier over zou denken.
Maar daar trokken ze zich niet veel van aan.
De pelgrim werd uit het kasteel gegooid. Hij liep naar de overkant en keek nog een keer om.
Maar het kasteel was verdwenen.
God had zijn woord gehoord en de bokkenrijder gestraft.

Sindsdien noemen we dit kasteel het verzonken kasteel.

Er is ook een wijk die is vernoemd naar dit kasteel en die heeft ook de vorm en de bouw van een echt kasteel.
Maar het werkelijke kasteel is nog steeds niet gevonden.

Bokkenrijders in Limburg

Bokkenrijders zijn tot het geestelijk cultuurpatrimonium van Limburg gaan behoren.
‘Limburgser’ bestaat niet.

Het fenomeen kwam voor in de achttiende eeuw en alleen in de Maasgouwen: het oude hertogdom Limburg, de Landen van Overmaas en het oude graafschap Loon, wat we nu de Euregio noemen.
Voor de leek was en is het een grote bandiet, soms een opstandeling met een heroïsch aureool.
De definitie van een bokkenrijdersproces bestaat uit de drie g’s:

Goddeloze eed: “Ik zweer god af en de duivel aan…”
Groepsproces: sneeuwbaleffect.
Gerecht: sturing, stimulering en afstopping door de overheid.

Een bokkenrijdersproces onderscheidt zich van een ‘gewone’ criminele procedure wanneer er een zogenaamde ‘goddeloze eed’ voorkomt: Ik zweer god af en de duivel aan…’ In die zin zijn het late heksenprocessen.

De ‘goddeloze eed’ die typisch is voor bokkenrijders ontstaat in Overmaas (Hendrik Becx in Nieuwstadt 1743) en waait over naar Loon, waar echter de naam ‘bokkenrijders’ voor het eerst wordt gebruikt.

De Belgische Bokkenrijders

De Belgische Bokkenrijders hielden huis in de Kempen en de omgeving van Luik.
In Wellen werden in de Bonderkuil 19 Wellense bokkenrijders terechtgesteld.

Een werd met een bijl onthoofd, twaalf werden aan een paal gewurgd en nadien verbrand, vijf werden levend verbrand en een werd de handen afgehakt, geradbraakt en verbrand.

De eerste schriftelijke neerslag duikt op in het Haspengouwse Wellen.
Op 2 januari 1774 schuift Johan Van Muysen een brandbrief onder de deur van boer Wouters in Ulbeek.
Hij eist geld te leggen of anders wordt zijn huis platgebrand.
In die brief stelt Van Muysen zich voor als lid van de bokkenrijders en tot drie keer toe gebruikt hij het woord duivel.
In het Wellense proces wordt de naam ‘bokkenrijders’ openlijk gebruikt en later ook in het Antwerpse proces tegen Philip Mertens, een brandbrieflegger uit Ophoven-Geistingen.
In de Overmaase processen komt de term ‘bokkenrijders’ zeer laat voor onder invloed van de gebeurtenissen in Wellen.
Hier duikt echter het woord ‘geitenbok’ voor het eerst in de processen op.
Mathijs Smeets uit Beek beweert in september 1773 dat ze ’s nachts eens met 42 personen op één grote geitenbok plaatsnamen en door de lucht naar Venlo vlogen om daar een misdaad te plegen.
De ondervragers noteren het bloedstollende verhaal met verbijstering.

Tegenwoordig

De Bokkenrijders worden nog af en toe in de media onder de aandacht gebracht.
Zo verwerkte stripauteur Willy Vandersteen de Bokkenrijders eens in "De bokkerijders", nummer 136 in de stripreeks over Suske en Wiske, en verscheen in de jaren 90 de jeugdserie "De Legende van de Bokkenrijders" op de Nederlandse televisie.
Deze serie werd gebaseerd op het boek "Ontsnapt aan de galg" van Ton van Reen en is sinds november 2006 op dvd te krijgen.

Bij de studentenvereniging SSR-Leiden in Leiden bestaat sinds 1999 een gezelschap dat "de Bokkerijders" heet.

De attractie Villa Volta in attractiepark de Efteling is een huis (madhouse) dat door Bokkenrijder Hugo van den Loonsche Duynen bewoond zou zijn geweest, en dat werd vervloekt nadat hij met zijn bende de Abdij van Postel zou hebben overvallen en geplunderd.
Oorspronkelijk zou Hugo Lodewijck van den Cetsheuvel, waar Cetsheuvel het dialect is voor Kaatsheuvel, genoemd worden, maar dit werd veranderd in Hugo van den Loonsche Duynen, een natuurgebied in de gemeente Loon op Zand waar ook de Efteling toe behoort.

Componist Rob Goorhuis heeft een fanfarewerk geschreven over de Bokkenrijders. Het werk heet Innocent Condemned (onschuldig veroordeeld).

In de tiende eeuw ontstond in Oost-Europa (Bulgarije) de Kerk der Bogomielen, genaamd naar hun stichter, de priester Bogomiel (hij die door God bemind wordt).
In twee eeuwen tijd verspreidde zich zijn beweging over Servië, Bosnië, Macedonië en Klein-Azië.
In de twaalfde eeuw stichtte de Macedonische monnik Basil een bogomielse gemeente in Constantinopel.
Hij werd onder valse voorwendsels bij keizer Alexius I uitgenodigd, gegrepen en verbrand nadat hij weigerde zijn eigenzinnige geloofsopvatting te herzien.

De bogomielen hingen een wereldbeeld aan dat gekenmerkt door een metafysisch dualisme, waarin de geschapen materiële wereld slecht is en de geestelijke goddelijke wereld goed.
Deze visie ontleenden de bogomielen aan gnostische stromingen als het Paulicianisme en Messalianisme en vooral aan het Manicheïsme.

De onrechtvaardigheid in de wereld en de wantoestanden in de toenmalige kerk hebben de bogomielen beïnvloed in het ontvankelijk worden voor de overtuiging dat uiteindelijk alles in de wereld kwaad is.
Hieruit ontwikkelden zich twee opvattingen, die sterk van het christendom afwijken en die de grondslag vormden voor de latere vervolging van de bogomielen:
- de wereld is slecht en kan dus niet door God geschapen zijn;
- verlossing ligt weliswaar in God, maar omdat die in deze slechte wereld niet toegankelijk is, moet een geheime weg naar God ontdekt worden.
Omdat dit een menswording van God uitsluit, sneuvelde ook de stelling dat Jezus zoon van God is.

Bij de bogomielen vindt men daarom de gnostische opvatting dat niet God, maar Sataniël, de Duivel, de schepper van de wereld was.
Sataniel werd door bogomielen als de in opstand gekomen zoon van God gezien, zijn broer Michael was de goede zoon van God.
Michael zou Jezus de kracht schenken om het verbond tussen de eerste mens Adam en Sataniel te doorbreken.

In de afkeer van alles wat van deze wereld was, verwierpen de bogomielen het Oude Testament (vergelijk Marcion), de goddelijkheid van Jezus (vergelijk adoptianisme) en diens verrijzenis, de liturgie, de sacramenten, de kerkelijke hiërarchie, het kruis, de iconen en de verering van Maria.
Bovendien maakte steeds een ascetische manier van leven deel uit van de leerstellingen, zowel seksuele onthouding als vegetarisme maakten er deel vanuit.

De bogomielen zochten verlossing uit het lichaam door de deugden en ascese te beoefenen.
Zij preekten geweldloosheid bij de mens en tussen mens en dier.
Opgemerkt moet worden dat de leer der bogomielen van de 9e tot de 14e eeuw niet onveranderd bleef, ook niet in verband met het vegetarisme van hun uitverkoren leiders.
Soms kon een strenge ascese tijdelijk gelden, waarna de mens gereinigd zou zijn.
Daarna kon de ascese worden opgegeven.

In de 13e eeuw werden met name de katharen in verband gebracht met de bogomielen.
De overeenkomsten in de leerstellingen zijn inderdaad frappant en nauwelijks toevallig.
De bogomielen zijn lange tijd vervolgd totdat zij na toevlucht in Bosnië te hebben gevonden in de islam opgingen.

In de strijd tegen de bogomielen werden deze soms voor schaamteloze wellustelingen uitgemaakt; een reputatie die de katharen zouden overnemen.
Illustratief hiervoor zijn de Engelse woorden "bugger" (flikker) en "buggering" (anale seks), die beiden zijn afgeleid van "Bulgarian" (veel bogomielen waren Bulgaren).

Een boetster was een vrouw die destijds de netten repareerde die werden gebruikt voor de vleetvisserij op haring.
Deze werkzaamheid werd vrijwel uitsluitend verricht door vrouwen.
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, vervaardigden boetsters geen netten.
Deze werden machinaal in fabrieken geproduceerd.

Ten tijde van de visserij op haring met de vleet werden grote hoeveelheden haringnetten gebruikt.
Een logger, een vaartuig dat bij uitstek was toegerust voor deze vorm van zeevisserij, voerde honderd of meer van dergelijke netten met zich mee.
In de eerste helft van de 20e eeuw kende Nederland enige honderden loggers die toebehoorden aan plaatsen als Katwijk, Maassluis, Scheveningen, Vlaardingen en - in mindere mate - IJmuiden.
De omvang van de hoeveelheid in voorraad zijnde netten is dan ook zeer groot geweest.
Nadat aan het eind van de jaren zestig van de 20e eeuw aan de vleetvisserij op haring een einde was gekomen, kwam eveneens een einde aan het boeten van de netten.

Een toenmalig haringnet was een enkelvoudig, rechthoekig, net.
Het was omstreeks 30 meter lang en 15 meter breed.
Een net was opgebouwd uit scholen of mazen; de grootte van een school of maas was zodanig dat een haring die zich daarin vastzwom niet meer terug kon doordat hij met de kieuwen achter het garen van de school of maas bleef steken.

Een haringnet werd niet afzonderlijk gebruikt maar het vormde een deel van een lange reeks met elkaar verbonden netten die samen een vleet werden genoemd.
Het, voor de vervaardiging van een net, toegepaste garen was gemaakt van katoen.
De algemeen gebruikte aanduiding van dit garen binnen de vissers- en boetsterswereld was 'boetkatoen'.

Het overboord zetten, alsmede het in zee staan van de netten tijdens plotseling opgestoken ruw weer of stormweer, kon daaraan nogal wat schade toebrengen.
Wanneer een vissersschip dan ook terugkeerde van een zeereis, werden de netten van boord gehaald en naar een vlak duin- of weidegebied getransporteerd.
Daar werden de netten uitgereden en meteen uitgelegd om te drogen.
Tegelijkertijd werd de eventuele schade aan de netten opgenomen.
Ontstane scheuren in een net moesten worden gerepareerd en de samenhang tussen de verschillende beschadigde scholen of mazen opnieuw aangebracht.

Ploegjes boetsters trokken daarom 's ochtends vroeg naar het duin- of weidelandschap om, meest zittend op de duin- of weidegrond, en soms staande, de schade te herstellen.
Met een speciaal attribuut, dat 'boetnaald' was geheten, maar dat geen overeenkomst met een naald vertoonde, werden de ontdekte scheuren gerepareerd door de kapotte scholen of mazen door middel van boetkatoen tot hun juiste proporties terug te brengen.

Boetsters werkten niet individueel maar maakten deel uit van een ploeg vrouwen die de bezigheden collectief verrichtten.
Een dergelijke ploeg werd geleid door een hoofdvrouw.
Zij was degene die de vrouwen en meisjes aannam en de ploeg samenstelde.
Een hoofdvrouw ging daarbij zeer selectief te werk.
Als plaatselijk zeer ingewijde kende ze vrijwel alle vissersgezinnen van een dorp of vissersplaats.
Jonge aspirant-boetsters werden voornamelijk uit dergelijke gezinnen gerekruteerd.
Uitgaande nu van haar kennis over het vissersgezin wist een hoofdvrouw exact wie ze in haar boetstersploeg binnenhaalde.
Bij het rekruteren van vrouwen ging het om geroutineerde boetsters, bij het aantrekken van meisjes betrof het vooral leerlingen.

Waar het ging om grotere rederijen, beschikten deze bedrijven over een eigen ploeg boetsters.
Kleine rederijen met slechts enkele schepen konden een beroep doen op een hoofdvrouw en haar ploeg die dan meerdere kleine rederijen op hun beurt bediende.
Een ploeg bestond uit ten minste tien en ten hoogste twintig vrouwen.
Alhoewel de groepen vrouwen het grootste deel van hun werkzame tijd doorbrachten op het 'land', dat wil zeggen buiten, werden de vroegere - en koudere - maanden van het jaar doorgebracht op de 'boetzolders' van de rederijen.

De benaming 'boetster' is afgeleid van het werkwoord 'boeten'.
Over het werkwoord in de hier bedoelde context bestaan zekere misverstanden.
Zo wordt dit verbum 'boeten' vaak gerelateerd aan het Engelse zelfstandig naamwoord en werkwoord '(to) button', respectievelijk 'knoop' of 'knopen'.
Dit is onjuist; het gaat hier om het Middelnederlandse werkwoord 'boeten' in de zin van 'boete doen'.
Het doen van boete komt neer op een herstel van een gemaakte fout of een veroorzaakte schade.
En dáár ligt dan ook de link met het in gebruik zijnde woord en zijn verschillende afgeleiden.

De boerenstand bestaat uit een aantal sociale lagen in de agrarische wereld die voortkomen uit de economische waarde van het bedrijf.

De boer of agrariër is ontstaan tijdens de neolithische revolutie toen de mens in plaats van te jagen sedentair werd.
Een aantal jagers ging met hun gezin over tot het vangen en verzorgen van dieren in een nederzetting.
De eerste sociale stratificatie ontstond op deze wijze.
In de Romeinse periode is de Europese Boerenstand in twee categorieën te plaatsen.

De Romeinse boerenstand

Deze bestond uit een klein aantal rijke tot zeer rijke grootgrondbezitters die een groot aantal slaven op hun landgoederen te werk stelden.
Deze landgoederen voorzagen in de rijkdom van de grootgrondbezitter die vaak een bestuurlijke post in het leger of in Rome (of een andere stad) had.

De veterani van het Romeinse leger hadden na een diensttijd van 25 jaar recht op een klein stukje landbouwgrond (veroverd in een veldtocht). Deze veteranen waren door gebrek aan expertise (en mankracht) vaak keuterboeren.

De Germaanse boerenstand

De germaanse boerenstand bestond uit twee lagen.
De boeren-krijgers (wehrbauer of miles).
De afhankelijke boeren (mannen die te oud of te jong waren om te vechten).

Na het uiteenvallen van het Romeinse Rijk (5e eeuw n.C.) verliezen veel boeren hun vrijheid door het feodale stelsel.
Door de algehele onveiligheid en wetteloosheid in Europa kiezen veel boeren voor de bescherming van krijgsheren (leenheer) in ruil voor het opgeven van hun vrijheid.
Hierdoor ontstaat de horigheid (leenman).
Een klein deel van de boeren weet zichzelf te handhaven en behouden hun vrijheid en hun erf.
Deze worden weerboeren (wehrbauer) genoemd.
Per contract (liber feodorum) wordt vastgelegd wie vrij, half-vrij of onvrij is.
Een klein aantal van de wehrbauer is rijk genoeg om een paard en uitrusting te bekostigen.
Dit is de latere ridder (miles) stand.

In de late middeleeuwen gaan de vrije boeren over tot het pachten van grond van adellijke grondbezitters.
De onvrije boeren volgen later.
Hierdoor ontstaat in Noord-Nederland en Noord-Duitsland een groot verschil in aanzien en invloed tussen Hereboeren, keuterboeren en landarbeiders.
Door de grote diversiteit in vrijheid en afhankelijkheid alsmede het grondbezit en het sociale aanzien is vanaf de 13e eeuw de Noord-Europese boerenstand in de volgende lagen opgedeeld:

• Huisman, Huesmann, Husman, Hausmann: officiële aanduiding van een boer die zijn eigen erf bezit en daarnaast een bestuurlijk / rechterlijke functie in zijn dorp bekleed als schout. De hoeve is vrij overerfbaar door de oudste (soms de jongste) zoon, de naam van de hoeve gaat (ook bij koop) over op de bezitter. De hoeve is groter dan 20 ha.
• Erfpachter: officiële aanduiding van een boer met een erfpacht verdrag. Bij zijn dood wordt het verdrag door zijn oudste zoon gecontinueerd. De hoeve is tussen de 5 en 20 ha. groot.
• Boer: 'moderne' aanduiding van een boer die in zijn eigen onderhoud kon voozien. De hoeve is niet meer dan 500 are groot.
• Keuterboer: Een boer die niet geheel in zijn eigen onderhoud kan voozien en daarom bij een boer, erfpachter of Huesmann als landarbeider werkt.
• Landarbeider, dagloner, Huur(heuer)man: Een arbeider die voor het gezinsinkomen volledig afhankelijk is van de boer waar hij werkt.

In Denemarken, Noord-Nederland en het Noorden van Duitsland is deze indeling tot aan het midden van de twintigste eeuw de dagelijkse realiteit op het platteland.

♣  In Hasselt (Oude Truierbaan, aan de kapel van Hilst waar de slag plaatshad) wordt deze gebeurtenis jaarlijks door het Boerenkrijgcomité herdacht met een optocht en een eucharistieviering.
♣  In 1853 schreef Hendrik Conscience een roman over de Boerenkrijg.
♣  Deze gebeurtenis vormt de achtergrond voor het Suske en Wiskealbum De gladde glipper
♣  Op het kerkplein van Overmere, waar de opstand uitbrak, bevindt zich het boerenkrijgmonument.
♣  In Haasdonk wordt deze gebeurtenis jaarlijks herdacht op 13/10 door het branden van kaarsjes op de vensterbanken en boven de deuren.

♦ Qin Shi Huangdi, de eerste keizer van het verenigde China, liet boeken en geschriften van vorige regimes verbranden om zijn regering te legitimeren.
♦ De boeken van Arius en zijn navolgers, na het Concilie van Nicaea (325) vanwege ketterij.
♦ In 642 werden de boekrollen, uitgezonderd van het werk van Aristoteles, van de Bibliotheek van Alexandrië door de Arabieren onder kalief Omar toen hij Egypte veroverde aangewend als brandstof voor de badhuizen.
♦ In 1233 werd het boek van Maimonides verbrand in Montpellier.
♦ In 1242 werden er op bevel van Lodewijk IX van Frankrijk, ook bekend als Lodewijk de Heilige, vele exemplaren van de Talmoed verbrand in Parijs.
♦ Boeken van Luther werden verbrand op bevel van de toenmalige paus. De boeken van Luther gingen in tegen het gezag van de paus, en zouden dus ook 'tegen Gods wil' ingaan.
♦ Na de Spaanse verovering van Mexico werden vele inheemse codices van de Precolumiaanse cultuur verbrand door Spaanse missionarissen. Bekend in deze context is vooral Diego de Landa. Zijn tijdgenoot benoemd in het Allerheiligste Officie van de Inquisitie, Juan de Zumárraga, deed hetzelfde met de boeken van de Azteken. Deze inquisiteur liet de nationale archieven van Anahuac op de markt van Tlaltelolco publiekelijk verbranden. De brand duurde verschillende dagen en nachten lang.
♦ In 1526 staken Ottomaanse soldaten onder leiding van sultan Suleiman II in Buda de Bibliotheca Corviniana in brand. Deze bibliotheek in 1471 gesticht door Koning Matthias Corvinus was een van de parels aan de Hongaarse kroon. Het was een poging om de cultuur van het veroverde volk uit te wissen.
♦ In 1806 legden de nakomelingen van Suleiman de Fatimid Bibliotheek in Caïro in de as. De bibliotheek bevatte ruim 100 000 zeldzame boekwerken.
♦ In 1817 verbrandden Duitse studenten onwelgevallige boeken en voorwerpen die in verband werden gebracht met de Duitse verdeeldheid en de Napoleontische bezetting op het Eerste Wartburgfest; overigens betrof dit wat de boeken betrof een symbolische verbranding waarbij "Makulaturballen" (gebruikte exemplaren en onbruikbare misdrukken) het moesten ontgelden.
♦ In de jaren voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog moesten in Duitsland alle boeken die niet aan de eisen van de Cultuurkamer voldeden verbrand worden. Dit gebeurde onder andere op 10 mei 1933 in Berlijn op de Opernplatz. In meerdere Duitse steden gebeurde dit ook. Het ging om boeken van onder andere Thomas Mann, Erich Maria Remarque, Karl Marx en H.G. Wells. In Berlijn staat nu een monument aan de boekenverbranding, namelijk een boekenkast zonder boeken waar je van bovenaf in kan kijken.
♦ Het boek De Duivelsverzen van Salman Rushdie werd door moslims verbrand.
♦ Generaal Pinochet liet na de militaire staatsgreep uit alle bibliotheken van Chili het boek Don Quichot van Cervantes verwijderen en vernietigen. Hij meende in de roman een reden van burgerlijke ongehoorzaamheid te zijn tegengekomen.
♦ Harry Potter-boeken van de schrijfster J.K. Rowling werden verbrand door Amerikaanse christenen die de boeken als satanisch beschouwden.
♦ De Da Vinci Code werd verbrand door katholieken, vooral omdat belangrijke figuren uit de Bijbel werden bespot en er beweerd werd dat Jezus Christus niet de Zoon van God zou zijn.
♦ Het kerkgenootschap Dove World Outreach Center in de Amerikaanse staat Florida was van plan om op 11 september 2010 korans te verbranden. Het gemeentebestuur had de actie verboden omdat het openbaar in brand steken van boeken in het plaatsje Gainesville niet is toegestaan. De kerk ging ondanks het verbod toch door met de actie die zij zag als een herdenking van 9/11. Uiteindelijk zag men van de verbranding af.

Beroemde uitspraak over boekverbranding