Boekdrukkunst is de kunst geschriften te vermenigvuldigen door middel van een drukpers.
Meer in het bijzonder door middel van het combineren van verschillende (herbruikbare) delen een gedrukte tekst (en/of afbeelding) in oplage produceren.
Voorheen werden boeken en andere geschriften met de hand overgeschreven als men meerdere exemplaren wilde maken.
Een typische oplage van een handgeschrift was vaak maar enkele honderden exemplaren.
Met de introductie van de mechanische drukkunst werd dit al snel enkele duizenden exemplaren.
Hiermee werd de verspreiding van kennis en nieuwe inzichten geweldig versneld.
De betekenis van de boekdrukkunst is dan ook moeilijk te overschatten.
De laatste jaren wordt mechanisch drukken meer en meer vervangen door digitaal boekdrukken.
Hierdoor is het nu mogelijk om boeken concurrerend te drukken tot aan oplage één.
ierdoor is het mogelijk om b.v. de long tail (begrip dat wordt gebruikt om een groot aanbod te beschrijven dat slechts een klein publiek of een niche dient, maar gezamenlijk een groter marktpotentieel heeft dan de marktleider op zich) te exploiteren.
Engels : Printing
Duits : Buchdruck
Frans : L'imprimerie |
Gedrukte afbeelding - 9e eeuw |
Het is onmogelijk te bepalen wanneer of door wie de boekdrukkunst is uitgevonden.
De vinding wordt aan een aantal personen toegeschreven. Van dezen is de enige die historisch gezien inderdaad voor de eer in aanmerking zou kunnen komen de Chinees Pi Chang, die al in de elfde eeuw Chinese karakters zou hebben gedrukt.
In de oudheid was het principe van drukken van afbeeldingen al bekend zoals de vondsten bewijzen van rolcilinders in Mesopotamië.
Deze waren gegraveerd met afbeeldingen en spijkerschrift in spiegelschrift.
Ook zijn kleitabletten gevonden met afbeeldingen die met behulp van de cilinders zijn gedrukt.
Eveneens gebruikten hooggeplaatste personen zegelringen om hun persoonlijke zegel of 'handtekening' op belangrijke berichten te drukken. |
Jikji de "Selected Teachings of Buddhist Sages and Seon Masters",
gepubliceerd in 1377 in Korea tijdens de Goryeo Dynasty |
Vanaf het jaar 1000 zijn in Europa al boeken gedrukt met blokdruk.
Hiervoor werd iedere pagina van een boek uitgesneden in een houtblok.
Dit was een zeer arbeidsintensief proces.
De productie van omvangrijke geschriften was hierdoor een tijdrovende bezigheid.
Iets later werd wel de 'massaproductie' van bidprenten, heiligenafbeeldingen en vlugschriften door middel van blokdruk populair omdat hiervoor maar een paar blokken nodig waren. |
Typeset met verwisselbare letters - Korea 1447
auteur : Uploadmo CC 3.0 |
De grote verbetering voor het drukken van teksten kwam toen men op het idee kwam om losse loden letters samen te voegen om zo een drukvorm voor een complete pagina samen te stellen.
Ook kon men dan eenvoudig een losse afbeelding uitgesneden in hout of metaal plaatsen tussen de letters in de drukvorm.
De letters werden verdeeld in kapitalen ('bovenkast') die in het bovenste deel van de zetkast lagen, en kleine letters ('onderkast') die in het onderste deel van de kast werden bewaard.
Kasten werden opgeslagen in een zetbok.
Later werd de productiesnelheid verder verhoogd, omdat men losse letters in lood ging gieten (monotype) met behulp van matrijzen.
Dit was goedkoper dan blokdruk.
Tot aan de industriële revolutie bleef het drukproces in wezen onveranderd in deze vorm bestaan. |
zetkast van een drukker |
De regelzetmachine deed zijn intrede rond 1890 vanuit Amerika (Intertype) en Europa (Linotype).
Deze regelzetmachines konden complete regels gieten.
Dat was in die tijd een enorme versnelling van het drukproces, mede omdat het gebruikte zetwerk niet weer hoefde te worden teruggelegd (gedistribueerd) in de letterkasten.
Voor krantenkoppen gebruikte men de Ludlow.
Vanaf begin jaren 70 van de 20e eeuw maakte de boekdrukkunst steeds meer plaats voor vlakdruk (offset- en rotatiedruk), omdat lood het af moest leggen tegen fotozetmachines en Desktop publishing (DTP) aan haar opmars begon.
Boekdruk (hoogdruk) wordt nog slechts zelden toegepast.
Het is nu een liefhebberij van hobbyisten, toegepast voor gelegenheids-, grafiek- of bibliofiele producties. |
werkplaats van een traditionele drukker |
Europese uitvinders
In de Westerse wereld wordt de Mainzer Johannes Gutenberg algemeen, hoewel zonder aanwijsbare grond, gezien als een waarschijnlijker uitvinder dan de Nederlander Laurens Janszoon Coster of de Vlaming Dirk Martens.
Maar het lijkt wel vast te staan dat men in die tijd, rond 1450, in het Oosten al bekend was met zowel blokdruk als letterdruk.
Hoewel het daarmee in theorie mogelijk is dat door de Europese "uitvinders" de techniek uit het Oosten is overgenomen, is dat onmogelijk meer te bepalen.
Het kan zeker ook zo zijn dat men, ongeveer gelijktijdig, onafhankelijk van elkaar en anderen, de uitvinding opnieuw gedaan heeft.
Hoe het ook zij, in het Westen was het drukken met losse letters direct een enorm succes en verspreidde zich razendsnel over het continent.
Dit in tegenstelling tot het Oosten. Een van de belangrijkste oorzaken van dit succes was dat het westerse alfabet maar een beperkte hoeveelheid lettertekens heeft.
Het Chinees heeft een enorm aantal karakters (voor bijna ieder woord een apart teken) en dus was het samenstellen van een tekst nog steeds een zeer arbeidsintensief proces.
Economisch gezien had hier de mechanisatie van boekproductie dus aanvankelijk weinig zin.
Ook had de staat een monopolie op de druktechniek, zodat iemand die iets wilde drukken hiervoor toestemming van de overheid moest verkrijgen.
In Europa was door de lappendeken aan staten geen monopolie te handhaven en bij moeilijkheden verhuisden drukkers gewoon naar een vrijer ander land in de buurt.
In Engeland werd de boekdrukkunst geïntroduceerd door William Caxton.
De vroegste drukwerken van vóór 1501 noemt men incunabelen of wiegedrukken; drukwerken van 1501 tot 1520 (soms tot 1540 of 1550, afhankelijk van de bron) worden postincunabelen genoemd. |
drukkerij - beginjaren 1900 |
Lage Landen
In de Lage Landen vond de grootste bloei van de boekdrukkunst plaats in de 17e eeuw.
In die tijd werden de producten van drukkers, zoals de in Antwerpen en Leiden werkende Christoffel Plantijn, algemeen als superieur beschouwd.
In de 18e eeuw werd het eigene van de Nederlandse boekdrukkunst bewaard, maar de industrie ging mee in de algemene neergang van die tijd.
In de 19e eeuw was er in Nederland niet langer sprake van een toonaangevende boekdrukkunst, en de eigen kenmerken gingen verloren tot er aan het eind van de eeuw een bewuste poging gedaan werd om ze te herscheppen.
In deze vernieuwing waren de bijdragen van drukkerij Enschedé en lettergieterij Tetterode van veel belang.
Maar naast deze vernieuwing was ook de mechanisatie in die tijd van grote invloed op de boekdrukkunst. |
moderne drukwerkplaats |
Digitaal boekdrukken
De laatste 5 jaar hebben digitale druksystemen een dusdanige kwaliteit, productiviteit en kostprijs bereikt, dat het mogelijk is geworden om concurrerend digitaal boeken te drukken in oplages vanaf één tot ongeveer 500.
Hiervoor worden voor het binnenwerk hoog-productieve laserprinters ingezet.
De omslag wordt gemaakt met een digitale kleurenprinter.
Digitaal boekdrukken kan voor uitgevers en auteurs grote voordelen hebben:
Bij kleine oplages zijn de productiekosten lager.
Het is mogelijk om eenvoudig een voorloopserie te produceren om zo het boek in de markt te testen.
Voorraadkosten en afschrijving van winkeldochters kan voorkomen worden door b.v. meerdere malen een kleine oplage te drukken in plaats van één keer een grote oplage.
Het is mogelijk om boeken permanent in de verkoop te houden, zelfs als de vraag heel klein is (De beroemde Long Tail).
Een boekwinkel als Amazon is hier al heel ver mee.
Iedereen kan nu zijn boeken professioneel laten produceren, zonder dat men daarvoor via een uitgever moet werken.
Hiervoor zijn op Internet zelfs speciale sites beschikbaar, zoals Blurb.com, Lulu.com en jouwboek.nl. |
Bron : - Wikipedia CC 3.0
- tinternet |
