Kongo-Vrijstaat was tussen 1885 en 1908 een privé-eigendom van de Belgische koning Leopold II in Afrika.
Het gebied komt overeen met de huidige staat Congo-Kinshasa.
De hoofdstad was de havenplaats Boma aan de Kongostroom, op circa honderd kilometer van de Atlantische Oceaan.

De Vrijstaat werd in het jaar 1885 door Leopold II opgericht.
Op de Conferentie van Berlijn verwierf hij hiervoor toestemming van de andere Europese landen.
Hij had verschillende redenen om een kolonie te verwerven:

• persoonlijke geldingsdrang;
• ambitie om België te verfraaien;
• economische en financiële macht van België vergroten alsook het internationaal prestige;
• de angst dat België zonder kolonie zou overblijven bij de 'Scramble for Africa'.

De Belgische regering zat echter niet te wachten op een kolonie.
De neutrale koers die België voer te midden van de Europese mogendheden kon door een kolonie wel eens in het gedrang komen.
Daarbij komt dat het hele idee van kolonialisme niet strookte met het gedachtegoed van het liberalisme dat eind 19e eeuw de boventoon voerde in Europa.
Ten slotte was niet iedereen ervan overtuigd dat een kolonie wel zo winstgevend en voordelig was als anderen beweerden.

In de Kongo-Vrijstaat werd een schrikbewind gevoerd door de Force Publique, een koloniaal leger met blanke officieren en Afrikaanse soldaten.
Nadat in de pers alarmerende berichten waren verschenen over de door Leopolds zetbazen in de kolonie begane gruwelen (slavernij, ontvoeringen, martelen, verkrachtingen, onthoofdingen en het afhakken van handen), werd het gebied op 18 oktober 1908 onder internationale druk door de Belgische staat geannexeerd, waarop het de naam Belgisch-Kongo kreeg.
De Encyclopædia Britannica schat dat de plaatselijke bevolking tijdens de terreur onder Leopold II daalde van een 20 miljoen tot 8 miljoen.
In werkelijkheid is het onmogelijk te zeggen hoeveel mensen er direct of indirect gestorven zijn ten gevolge van het bewind van Leopold II.
De belangrijkste oorzaak van de ontvolking was dat de door de uitbuiting verzwakte bevolking geveld werd door tropische ziektes zoals de slaapziekte.

Bovendien kende de ontvolking nog een andere reden.
Een groot deel van de bevolking is over de grens of naar het midden van het oerwoud gevlucht om buiten het bereik van de staat te blijven.
Na overdracht aan de Belgische staat verbeterde de behandeling van de inheemse bevolking aanzienlijk, ook al zou het nieuwe koloniale regime - net als dat van andere min of meer humane kolonisatoren - een houding aannemen van paternalistische neerbuigendheid ten opzichte van de inlanders.

Algemene gouverneurs

Deze gegevens komen uit Sommaire de l'Histoire du Congo Belge, van René J. Cornet, verschenen in 1948.

• Henry Morton Stanley, als chef de l'expédition du Comité d'Etudes du Haut-Congo, van 1879 tot 1884
• Sir Francis de Winton, met de titel van algemene viceadministrateur, aangesteld op 1 april 1884
• Camille Janssen, vanaf 15 augustus 1885 Algemene Viceadministrateur, dan Algemene Administrateur van 30 juli 1886 en vanaf april 1887 tot 1890, de eerste Algemene Gouverneur van Kongo-Vrijstaat. Herman Ledeganck, Henry Gondry, Camille Coquilhat en Théophile Wahis vervulden deze functie ad interim.
• Théophile baron Wahis, aangesteld op 1 juli 1892. Félix Fuchs en Emile Wangermée waren interims voor hem. Wahis was ook de eerste Algemene Gouverneur van Belgisch Congo