Als ik onderweg ben met de wagen staat de radio altijd aan. Dat is zo een gewoonte. Misschien omdat ik mij dan minder alleen voel. Maar zo hoor ik nog eens iets. En gisteren hoorde ik een vrouw haar beklag maken. Madam woonde in een appartementsgebouw met een veertigtal appartementen. Er was iets aan de hand. Het gebouw was relatief nieuw beweerde ze en er was een ernstig probleem. Door de vorst van de afgelopen weken waren de afvoerbuizen bevroren. Een ramp volgens haar. Toiletbezoek kon niet meer. Het toilet liep gewoon over. Zij en haar man moesten dan maar noodgedwongen andere oorden opzoeken om hun behoefte te doen. Bij familie of vrienden. En op hun werk. Niet evident omdat hun dagelijkse gewoonten gewijzigd werden. Volgens de reporter van dienst moest de oorzaak bij de architect of de aannemer liggen. Kon niet anders of één van de twee had een fout gemaakt. Dat was stof voor een onderzoek en een gerechtelijke procedure. Zoiets zou jaren in beslag nemen want iedere partij stak natuurlijk de fout op de andere partij. Dat gaat zo in dat wereldje. Maar ondertussen zaten de bewoners toch met een probleem. Volgens de madam waren er zelfs bewoners die een emmer gebruikten als toilet. Om die emmer daarna in de riool leeg te gieten. De vrouw sprak van middeleeuwse toestanden. Want stel je voor; ze had de vaat met de hand moeten doen. De afloop van de vaatwasmachine was ook verstopt door bevriezing. En dat was wel het ergste dat haar ooit was overkomen. De vaat doen in een grote kom en daarna het water in een rioolputje weggieten. Niet leefbaar vond ze. Het deed me denken aan vijftig jaar geleden. Toen waren de middeleeuwen nochtans lang voorbij. En toen was er ook nog geen sprake van vaatwasmachines. Moeder de vrouw deed alle dagen de afwas met de hand. Van een toilet met waterspoeling was er ook al geen sprake. Het toilet bevond zich in die dagen in een apart gebouwtje. Weg van het huis. Zonder verwarming. Gewoon een plank met een gat in en daaronder een frisse beerput. In de zomer had je het gezelschap van een zwerm vliegen. Maar het ding had ook voordelen. In de winter kon het niet bevriezen. Er was niks te bevriezen. Behalve dan misschien het mannelijk geslacht. Dat kleine uitsteeksel kon wel een heel kleintjes worden als het te lang duurde. En als verstandige man liet je het natuurlijk niet te ver komen. Snelschijten was dagelijkse kost in die lang vervlogen wintermaanden. En toch hebben de huidige senioren het allemaal overleefd. Zonder warm toilet met waterspoeling. Zonder vaatwasser. En zonder al de hedendaagse luxe. Als de moderne mens spreekt van middeleeuwse toestanden als er iets fout loopt vraag ik mij af hoe die het zouden gedaan hebben vijftig jaar geleden.