Verdwenen eilanden die in oude literatuur worden beschreven, spreken ook nu nog tot de verbeelding. Zo zijn er twee eilanden voor de westkust van Wales die op een belangrijke landkaart uit de Middeleeuwen zijn weergegeven en die opduiken in de lokale folklore en poëzie.

Het is heel aannemelijk dat deze eilanden echt hebben bestaan, maar door de zee zijn opgeslokt ergens rond de zestiende eeuw na Christus. Wetenschappers hebben nieuw bewijsmateriaal gevonden en dat aan elkaar gekoppeld. Daarmee wordt er meer bekend over de mogelijke evolutie van de kustlijn van West-Wales.

Op basis van geologische gegevens en een middeleeuwse landkaart maken onderzoekers van de Universiteit van Swansea en de Universiteit van Oxford een reconstructie van het ontstaan en de ondergang van de twee mythische eilanden die waarschijnlijk niet ver van de Britse kust af hebben gelegen en mogelijk generaties lang bewoond zijn door mensen. Er werd in de folklore gesproken over Cantre’r Gwaelod (‘The Lowland Hundred’), een gezonken koninkrijk.

De studie is geïnspireerd op de Gough Map, de oudste bewaard gebleven kaart van Groot-Brittannië. Deze bijzondere kaart vindt waarschijnlijk zijn oorsprong in de dertiende eeuw na Christus en wordt bewaard in de Bodleian Library van de Universiteit van Oxford.

Vergaan eilandrijk
De middeleeuwse cartografen verantwoordelijk voor de Gough Map gingen uiterst zorgvuldig te werk. De kaart toont twee eilanden in Cardigan Bay in het westen van Wales, die niet meer bestaan. Elk eiland is afgebeeld op ongeveer een kwart van de grootte van het eiland Anglesey in Noord-Wales. De ene ligt tussen Aberystwyth en Aberdovey en de andere tussen Aberdovey en Barmouth in het noorden.

De studie, gepubliceerd in vakblad Atlantic Geoscience, onderzoekt cultuurhistorische bronnen en geologisch bewijs van de kustlijn en de zeebodem. Zo komen de wetenschappers tot een model van hoe de kust is geëvolueerd sinds de laatste ijstijd, die ongeveer tienduizend jaar geleden eindigde. Al met al biedt het team een plausibele verklaring voor de ‘verloren’ eilanden.

Gletsjerafzettingen en erosiekrachten
De eilanden zouden de overblijfselen zijn geweest van laaggelegen land dat bedekt was met relatief zachte gletsjerafzettingen, die zijn ontstaan tijdens de laatste ijstijd. In de duizenden jaren daarna heeft erosie het land uitgesleten en bleven de eilanden over, waarna die rond de zestiende eeuw ook waren weggesleten en verdwenen.

Wanneer fijnere sedimenten van gletsjerafzettingen in de loop van de tijd door erosie verdwijnen, blijven het grovere grind en de keien op de zeebodem achter. De ligging van de eilanden valt samen met de locatie van onderzeese ophopingen van grind en keien, die lokaal ook wel ‘sarns’ worden genoemd.

Ptolemaeus
“We weten dat de kust van West-Wales in de loop van de tijd aanzienlijk is veranderd. Bewijs van de Romeinse cartograaf Ptolemaeus suggereert dat de kustlijn tweeduizend jaar geleden misschien zo’n dertien kilometer verder in zee lag dan nu het geval is”, legt professor Simon Haslett van Swansea University uit. “De Gough Map is buitengewoon nauwkeurig als je bedenkt welke primitieve middelen de middeleeuwse cartografen slechts tot hun beschikking hadden. De makers hebben de twee eilanden duidelijk gemarkeerd op de landkaart.”

Eerste klimaatvluchtelingen
“Dit onderzoek vergroot ons begrip van de mogelijke processen die langs de kust van Cardigan Bay plaatsvonden en die ertoe hebben geleid dat het er nu zo uitziet. Het kan ook helpen bij toekomstig onderzoek naar de postglaciale evolutie van vergelijkbare laaglanden in andere delen van Noordwest-Europa”, vertelt Haslett.

“Het begrijpen van de kustlijndynamiek is nog nooit zo belangrijk geweest. Sommige steden in het gebied dat we hebben bestudeerd, zijn extra kwetsbaar voor klimaatverandering. Het zou goed kunnen dat dit gaat leiden tot de eerste klimaatvluchtelingen in het Verenigd Koninkrijk”, aldus de onderzoeker.

The Lowland Hundred
Onderzoeker professor David Willis van de Universiteit van Oxford voegt hier nog aan toe: “Ons bewijsmateriaal biedt een verklaring voor het ontstaan van het verhaal van Cantre’r Gwaelod (‘The Lowland Hundred’). Dit verloren land zou in een ver verleden verwoest zijn door een catastrofale overstroming. Er wordt in de middeleeuwse poëzie naar verwezen in het Black Book of Carmarthen en neemt ook in latere folklore een belangrijke plaats in.” Hoe bijzonder is het dat dit eilandenrijk niet alleen in sprookjes, maar wellicht ook in het echt heeft bestaan.