Rogozin zei op Twitter dat het Westen “met de sancties de Russische economie wil verwoesten en de Russen in wanhoop en honger willen storten, om Rusland op de knieën te krijgen”. “Dat zal ze niet lukken, maar ze hebben wel hun bedoeling kenbaar gemaakt.” 

Alle volgens hem “illegale sancties” tegen Rusland moeten volgens Rogozin van tafel voor er sprake kan zijn van normale relaties en samenwerking rond het ISS en andere projecten. De baas van Roscosmos zei dat hij voorstellen aan het Kremlin heeft gedaan om de samenwerking met de buitenlandse partijen betrokken bij het ISS te beëindigen.

Het Europese ruimtevaartagentschap ESA schorste bijvoorbeeld afgelopen maand de samenwerking met Roscosmos ten aanzien van een missie naar Mars, ExoMars. Maar een Amerikaanse astronaut en twee Russische collega’s zijn woensdag vanaf het ISS gewoon volgens de planning teruggekeerd op aarde, in Kazachstan.

Het geluid haalde een snelheid van 240 meter per seconde, terwijl het op aarde aan 340 meter per seconde gaat. Dat was verwacht: de dampkring op Mars is veel dunner.

Een andere meting leverde dan weer een onverwacht resultaat op. De microfoons registreerden hoe de verkenner een laserstraal afvuurde op een rots om de samenstelling te meten. Het geluid van de laser verplaatste zich met een snelheid van 250 meter per seconde, sneller dan verwacht.

Terwijl de aarde één snelheid van het geluid heeft, blijkt Mars dus twee snelheden van geluid te hebben: hoge geluiden als de laser gaan sneller dan de lage tonen van de rotor van de helikopter. Mensen zouden hoge tonen dan eerder horen dan lage geluiden.

Verder is Mars heel stil, aldus de onderzoekers. Ze hoorden alleen de wind en de wielen van de verkenner toen die over stenen reed.

ALLE GERELATEERDE VIDEO'S, uitgekozen en gepost door peter2011

{ https://www.hln.be/ }

De eerste exoplaneet werd ontdekt in 1992. Ondertussen staat de teller op 5.005 bevestigde planeten rond andere sterren dan de zon. Sommige zijn klein en steenachtig zoals de Aarde, terwijl andere exoplaneten gasreuzen zijn, die veel groter zijn dan Jupiter. Bovendien zijn er planeten die om twee sterren heen draaien.

Daarnaast zijn er nog duizenden potentiële planeten. Wetenschappers hebben signalen opgepikt en vermoeden dat die exoplaneten bestaan, maar het definitieve en onomstotelijke bewijs is er nog niet. Ons zonnestelsel telt acht planeten: Mercurius, Venus, de Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus. 

Het werkelijke aantal planeten in het heelal ligt hoogstwaarschijnlijk nog veel hoger. Alleen al in onze Melkweg zijn minstens 100 miljard sterren en honderden miljarden stelsels zoals de Melkweg. Al die sterren in al die stelsels kunnen ook planeten bij zich hebben. 

De zonnehond is een optisch natuurfenomeen, dat al in het oude Griekenland werd waargenomen door Aristoteles. De wetenschappelijke term is parhelium, wat afkomstig is van het Griekse parēlion en ‘naast de zon’ betekent. Bij dit lichtverschijnsel lijkt er een lichtvlek links en/of rechts van de zon te staan, op dezelfde hoogte. Die lichtvlekken kunnen soms zo fel zijn dat het lijkt alsof er drie zonnen aan de hemel staan. Waarom dit fenomeen de naam zonnehond heeft gekregen is voorlopig een mysterie. Wetenschappers vermoeden dat de Griekse mythe waarin Zeus met zijn honden door de hemel wandelt er voor iets tussenzit. Net zoals de honden hun baasje trouw volgen, wijken de bijzonnen ook niet van de zijde van de zon.

Lees ook

Een bijzon ontstaat als er zich ijskristallen in onze atmosfeer bevinden. Meestal is dit in de vorm van hoge bewolking, zoals cirrus en cirrostratus wolken. De zeshoekige ijsplaatjes, evenwijdig met de horizon, breken het zonlicht het sterkst naar links en rechts waardoor de lichtplekken naast de zon verschijnen. In principe kan je ze het hele jaar door spotten, al laten ze zich het vaakst zien tijdens koude dagen als er veel ijskristallen aanwezig zijn in de lucht. Ze komen het best tot hun recht na zonsopgang of voor zonsondergang, omdat de hoek tussen de zon en ijskristallen dan optimaal is. Je kan een zonnehond ook gebruiken om het weer te voorspellen. De hoge sluierwolken die ervoor verantwoordelijk zijn, wijzen op een naderend warmtefront. Spot je er één, dan bestaat de kans dat het in de daaropvolgende 24 uur gaat regenen.

Heb je heel veel geluk, dan zie je hetzelfde fenomeen misschien ook ‘s nachts. Dan spreken we van ‘bijmanen’ of paraselenae, die het gevolg zijn van door ijskristallen gebroken maanlicht. Bijmanen zijn veel zeldzamer dan bijzonnen. Vaak zijn ze niet met het blote oog waar te nemen omdat de maan minder helder is dan de zon. Een volle maan vergroot de kans dat je ze kan spotten.

Lees ook:

• Moeten we vandaag al zonnecrème smeren? Dermatologen: “De lentezon geeft uv A-straling af” (+)

• Worden er vannacht meer misdaden gepleegd? Wetenschapsexpert ontwart fabels en feiten over de volle maan (+)

• “Het is geen goed idee om intensief te sporten of te weinig te slapen”: feiten en fabels over verkoudheid uitgeklaard (+)

GERELATEERDE VIDEO'S, uitgekozen en gepost door peter2011

Vorige week plaatste de Russische ruimtechef Dmitry Rogozin een video waarop technici de vlaggen van onder meer de Verenigde Staten en Japan op een raket overplakken. Het gaat om een Sojoez-raket die 36 internetsatellieten moest lanceren voor het Britse bedrijf OneWeb. De lancering, gepland op vier maart, ging uiteindelijk niet door omdat het niet volgens de eisen van de Russische ruimtevaartorganisatie Roscosmos zou gebeuren. 

Rogozin gebruikt de video nu om zijn eigen mening te geven: “Zonder de vlaggen van sommige landen zien onze raketten er een stuk mooier uit.”  Scott Kelly, een Amerikaanse ruimtevaarder die een jaar aan boord van het ISS doorbracht, reageert daarop het volgende: “Dimon, zonder die vlaggen en de buitenlandse valuta die ze binnenbrengen, is je ruimteprogramma geen moer meer waard. Misschien kun je een baan vinden bij McDonald’s als McDonald’s nog bestaat in Rusland.” 

De felle discussie is een nieuwe stap in de ruimtediscussie tussen de VS en Rusland. Zo maakte Rusland eerder bekend dat ze geen raketmotoren meer leveren aan de VS, en ze ook niet meer onderhouden. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA onderzoekt dan weer of het ISS zonder Rusland kan functioneren. 

• NASA onderzoekt of ruimtestation ISS zonder Rusland kan

Het plaatje dateert nog van 24 februari en werd gemaakt door de Mars hand Lens Imager aan boord van de Marsrover Curiosity. De camera bevindt zich aan het uiteinde van een van de robotarmen en kan sterk inzoomen.

Door het sterk ingezoomde effect lijken de structuren op de foto van aanzienlijke grootte, maar schijn bedriegt. In werkelijkheid zijn de vormpjes niet groter dan een muntstuk van een eurocent. De vormen zijn overigens minerale formaties, gemaakt van sulfaten. Zulke formaties werden al eerder gevonden op Mars. 

Marsrover Curiosity ging in 2012 naar de rode planeet en heeft inmiddels ook een opvolger: Perseverance. Beide robots zijn onbemande voertuigen die onderzoek doen op Mars.

ALLE GERELATEERDE VIDEO'S, uitgekozen en gepost door peter2011

De impact gebeurde om 13.25 uur Belgische tijd op de achterkant van het hemellichaam en was met telescopen van op aarde dus niet waar te nemen. 

De Amerikaanse satelliet Lunar Reconaissance Orbiter was waarschijnlijk niet in positie om te loeren naar de inslag. De NASA beloofde echter naar de inslagkrater te zullen zoeken, aldus space.com.

De botsing geldt als de eerste niet-intentionele met de maan, niet rekening houdend met sondes die te pletter zijn geslagen in een poging zacht te landen.

Van welke makelij de rakettrap is, vormt onderwerp van debat. Aanvankelijk was sprake van een trap van een Falcon-9 van het Amerikaanse SpaceX, later van een Chinese Lange Mars-3C. 

Terwijl Peking dat ontkent en zegt dat die trap teruggekeerd is in de atmosfeer en daar is opgebrand, zegt volgens space.com het US Space Command (dat voorwerpen in de ruimte in de gaten houdt) dat het ding niet naar de aarde is teruggekeerd.

De sancties die de VS aan Rusland hebben opgelegd vanwege de inval in Oekraïne, zouden echter grote gevolgen kunnen hebben voor het ruimtestation. Dat werd vorige week pijnlijk duidelijk uit een online tirade van de Russische ruimtechef Dmitry Rogozin:  “Wie zal ervoor zorgen dat het ISS niet neerstort in de VS of Europa als je de samenwerking met ons stopzet? Er is ook de mogelijkheid dat een constructie van 500 ton neerstort op China of India. Het ISS vliegt niet boven Rusland, dus jullie lopen al het risico”, schreef hij onder meer.

De NASA neemt daarom het zekere voor het onzekere, en zoekt naar oplossingen. Zo zou ruimtevaartbedrijf Northrop Grumman al hebben aangeboden om een alternatief stuwsysteem te leveren. Ook SpaceX zou al oplossingen hebben voorgesteld. Oprichter Elon Musk besloot bovendien om ruimtechef Rogozin nog wat meer ‘te pesten’ door het logo van Space X onder zijn tirade te plaatsen.  

Voorlopig zijn er wel nog geen echte problemen bij het ISS. De Russische werknemers zouden volgens Kathy Lueders, het hoofd van NASA’s bemande ruimtevaartprogramma, nog steeds toegewijd aan het werk zijn: “Maar we kijken continu hoe we flexibeler kunnen werken. Het zou wel heel moeilijk zijn voor ons om alleen te werken. Het ISS is namelijk een internationaal project met wederzijdse afhankelijkheden.”

De situatie in Rusland zorgt wel voor problemen bij de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Die was van plan om komende zomer samen met Rusland een nieuwe Marsrover te lanceren. Dat project loopt nu vertraging op: “De sancties en algemene context zorgen ervoor dat een lancering in 2022 heel onwaarschijnlijk wordt”, klinkt het.

• Marsrover viert eerste verjaardag op rode planeet: wat heeft Perseverance al die tijd uitgespookt?

Het internationale onderzoeksteam bestudeerde de hersenen van twaalf mannelijke astronauten die een langere tijd in de ruimte hadden verbleven. Hun hersenen werden vóór de vlucht, vlak na de vlucht en zeven maanden na hun terugkeer onderzocht met MRI-scans. “De veranderingen die het team waarnam, waren heel nieuw en onverwacht”, zegt prof. Floris Wuyts van de UAntwerpen.

Zowel de neuronen als de verbindingen tussen de neuronen in de hersenen waren toegenomen. Ook was er heel wat hersenvloeistof verschoven. Die vloeistof zorgt bovendien voor hervormingen in onder andere het corpus callosum, “de centrale snelweg die beide hersenhelften verbindt”.

Ook zeven maanden na de ruimtereis, waren de veranderingen nog steeds zichtbaar: “De veranderingen zijn weliswaar verminderd, doordat de astronauten opnieuw gewend geraken aan de zwaartekracht. Maar dat de effecten van de ruimtereis zo lang na terugkomst nog duidelijk te zien zouden zijn, dat had niemand verwacht”, aldus Wuyts.

Oorzaak van de veranderingen is de gewichtloosheid tijdens de ruimtereis, waardoor de astronauten nieuwe vaardigheden moeten aanleren. Dat zie je namelijk in de hersenen. Of die veranderingen effect hebben in hun dagelijks leven – of ze bijvoorbeeld slimmer zijn geworden of vloeiender gaan bewegen – is nog niet geweten.

Ook het effect die de veranderingen in de hersenen op de langere termijn hebben, is nog niet bekend.  “De onderzochte groep is te klein om daar al informatie over te hebben of voorspellingen te kunnen doen”, vertelt Wuyts. “Op termijn zullen we mensen voor langere tijd de ruimte insturen, zoals voor een verblijf op Mars. Het is essentieel dat we op voorhand al een nauwkeurige inschatting kunnen maken van de verwachte effecten, zodat we de nodige tegenmaatregelen kunnen treffen om deze effecten te minimaliseren.”

Paleontologen zijn het erover eens dat een meteoorinslag op het huidige schiereiland Yucatán in Mexico zo’n 66 miljoen jaar geleden het eind inluidde van de niet-vliegende dinosauriërs. Dit staat ook bekend als de vijfde massa-uitsterving.

“Die inslag deed de continentale plaat beven en veroorzaakte grote golfslagen in rivieren en andere waterlichamen. Dat maakte enorme hoeveelheden sediment los die vissen levend begroeven”, zegt Melanie During van de VU Amsterdam en Uppsala University. “Intussen regende het kleine glasachtige bolletjes: gesmolten steentjes die uit de inslagkrater waren weggeschoten, in de lucht verglaasden en een paar duizend kilometer verder neerkwamen.”

{ https://www.hln.be/ }

WASP-121b is een exoplaneet die in 2015 ontdekt werd. De exoplaneet bevindt zich zo’n 880 lichtjaren van de aarde en vertoont heel wat fysieke overeenkomsten met Jupiter, de grootste planeet van onze Melkweg. Het is een gasreus, net zoals Jupiter en Saturnus, met een nog grotere massa.

Sinds de ontdekking van de exoplaneet hebben astronomen uitvoerig bestudeerd. Zo blijkt nu uit de nieuwe studie dat de weersomstandigheden op de exoplaneet bijzonder eigenaardig zijn. Terwijl metalen en mineralen verdampen aan de warmste zijde van de planeet, regent het vloeibare edelstenen aan de koele zijde.

Dat zit zo: het kost de exoplaneet 30 uur om één baan rond haar ster te draaien. En het kost haar evenveel tijd om rond haar eigen as te draaien. Het resultaat? Aan de ene kant van de planeet is het altijd gloeiend heet, aan de andere zijde blijft het koel. Daardoor ziet de watercyclus op WASP-121b er bijvoorbeeld helemaal anders uit dan op aarde.

Aan de warme kant van de planeet bereikt de bovenste atmosfeer een temperatuur bijna 3.000 graden. Bij zulke temperaturen vallen de moleculen van water uiteen in hun atomaire componenten. Aan de andere (koude) zijde van de planeet is het dan weer 1.500 graden koeler.

Het extreme temperatuurverschil tussen de twee zijdes zorgt er op zijn beurt voor dat er sterke winden van west naar oost ontstaan. Door de lagere temperaturen aan de koelste zijde komen de waterstof- en zuurstofatomen weer samen, maar het wordt evenwel nooit koud genoeg om regenwolken te doen ontstaan. Toch ontstaan er wel degelijk wolken: deze bestaan voornamelijk uit metalen waaronder ijzer, magnesium en chroom.

Opvallend, aluminium en titanium behoorden niet tot de gassen die werden waargenomen in de atmosfeer. Vermoedelijk omdat deze metalen reeds condenseerden aan de koele zijde van de planeet. Daar zouden ze mogelijk de metaalverbinding korund vormen, een chemische verbinding die we kennen in de vorm van saffieren en robijnen. Na condensatie zouden de (vloeibare) edelstenen naar beneden regenen. 

“Het is opwindend om planeten als WASP-121b te bestuderen”, zegt co-auteur Joanna Barstow (Verenigd Koninkrijk). “Ze gedragen zich immers helemaal anders door de extreme omstandigheden.”

Volgens een studie gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift ‘Environmental Science & Technology’ kan onze planeet geen extra chemische vervuiling aan.

Met een cocktail van 350.000 synthetische stoffen uitgevonden door de mens, waarvan aanzienlijke hoeveelheden in de atmosfeer terechtkomen of rechtstreeks of onrechtstreeks in het milieu, “zijn de gevolgen die we beginnen te zien groot genoeg om de kritieke functies van de planeet Aarde en haar ecosystemen aan te tasten”, zegt Bethanie Carney Almroth, mede-auteur van de studie van het onderzoekscentrum Stockholm Resilience Centre, in een interview met het Franse nieuwsagentschap AFP.

Daarvoor stelden de wetenschappers een planetaire grens vast. Dat is het punt waarop we als mens de planeet zodanig hebben vervuild dat het de stabiliteit van de afgelopen 10.000 jaar in gevaar brengt. Zo doden pesticiden veel insecten die fundamenteel zijn voor ecosystemen en daardoor zorgen voor propere lucht, water en voedsel.

De wetenschappers die het onderzoek deden, zeggen dat strengere regels nodig zijn. Zo moet er in de toekomst een limiet komen op de productie van chemische stoffen en op hoeveel ervan in de natuur mogen vrijkomen.

Voor een ander onderzoek moesten bestaande astronomische foto’s opnieuw gemaakt worden, maar dan op lage resolutie. Daarop zag Oei twee grote pluimen, het tot dan toe nog onontdekte radiosterrenstelsel. “Ik wist toen nog nauwelijks wat radiosterrenstelsels waren. Met een online calculator probeerde ik even uit te rekenen hoe groot dat stelsel dan moest zijn, en dat was groter dan waar ik ooit van had gehoord.” Radiostelsels zijn uitvloeisels van sterrenstelsels, legt Oei uit. In een sterrenstelsel vindt een soort eruptie plaats die materiaal van het sterrenstelsel naar buiten schiet.

Samen met het team probeerde hij te achterhalen hoe het mogelijk was dat dit radiostelsel zo ver reikt. De bestaande oorzaken moesten de onderzoekers echter één voor één overboord gooien. “Misschien was er een groot zwart gat, bevatte het stelsel heel veel sterren of waren de straalstromen heel krachtig”, zegt Oei. “Maar dat was allemaal niet het geval, het stelsel is in die opzichten heel gemiddeld.” In de studie noemen de onderzoekers het stelsel ook wel “verdacht gewoon”.

De komende tijd gaan de wetenschappers daarom meer onderzoek doen naar de oorzaak voor de grootte van het radiosterrenstelsel. De indrukwekkende vondst kreeg de naam Alcyoneus, naar de machtigste van de Giganten (een soort reuzen in de Griekse mythologie). “Er is nog één theorie die we moeten testen”, vertelt Oei. “Het zou kunnen dat het stelsel zich in een ijle omgeving bevindt, waardoor het radiostelsel verder reikt.”

The radio lobes of Alcyoneus.

( Oei et al., arXiv, 2022)

Door het onderzoek is in elk geval duidelijk dat sommige sterrenstelsels tot ver buiten hun directe omgeving nog invloed hebben op hun radiostelsel. Het is ook mogelijk dat Alcyoneus nog groter is dan 16 miljoen lichtjaar. De Aarde bevindt zich op zo’n 3 miljard lichtjaar van het radiosterrenstelsel. Van bij ons gezien zou het stelsel ongeveer even groot aan de hemel moeten zijn als de maan.

De wetenschappers van de universiteiten in Leiden, Hertfordshire, Oxford en Parijs publiceren het onderzoek binnenkort in het vakblad ‘Astronomy & Astrophysics’. 

Actieve galactische kernen (Engelse afkorting: AGNs) zijn extreem energetische bronnen, aangedreven door superzware zwarte gaten, die zich in het centrum van sommige sterrenstelsels bevinden. Deze zwarte gaten voeden zich met grote hoeveelheden kosmisch stof en gas. Voordat dit materiaal wordt opgeslokt, spiraalt het naar het zwarte gat, en daarbij komen enorme hoeveelheden energie vrij. Daardoor straalt een actieve kern vaak feller dan alle sterren in het omringende sterrenstelsel bij elkaar. Al vanaf het moment dat wetenschappers deze heldere objecten in de jaren vijftig voor het eerst opmerkten, zijn astronomen nieuwsgierig naar AGNs.

Een team onder leiding van Violeta Gámez Rosas van de Universiteit Leiden loerde nu met de VLT-telescoop in Chili naar het centrum van het sterrenstelsel Messier 77, ook bekend als NGC 1068. De vorsers ontdekten een dikke ring van kosmisch stof en gas die een superzwaar zwart gat verbergt. De ontdekking levert cruciaal bewijs voor een dertig jaar oude theorie die het Unified Model of AGNs wordt genoemd.

Er zijn verschillende soorten AGN's. Sommige AGN's produceren bijvoorbeeld uitbarstingen van radiostraling en andere niet; en sommige AGN's zijn heldere bronnen van zichtbaar licht, terwijl andere - zoals Messier 77 - meer getemperd zijn. Het Uniform Model stelt dat alle AGN's - ondanks hun grote onderlinge verschillen - dezelfde basisstructuur hebben: ze bestaan uit een superzwaar zwart gat, omgeven door een dikke ring van stof.

Volgens het model zijn de verschillende verschijningsvormen van AGN's eenvoudigweg het gevolg van de hoek waaronder we het zwarte gat en de dikke ring vanaf de Aarde waarnemen. Het soort AGN hangt af van de mate waarin de ring het zwarte gat aan het zicht onttrekt en in sommige gevallen zelfs helemaal verbergt. 

{ https://www.hln.be/ }

Media namen gretig de aankondiging van Gray over dat een trap van een Falcon-9 draagraket van SpaceX, het ruimtevaartbedrijf van Elon Musk, op 4 maart op de Maan zou terechtkomen. De trap is een overblijfsel van de lancering van NASA's Deep Space Climate Observatory in 2015, zo verluidde.

Een ingenieur van het befaamde Jet Propulsion Laboratory van de NASA trok echter aan de alarmbel en liet Gray zaterdagmorgen weten dat het traject van de Falcon niet echt dicht langs de Maan leidt. Het zou dus raar zijn indien de trap toch zo dicht zou zijn om op het hemellichaam te ploffen.

Gray deed zijn huiswerk opnieuw en vond een nieuwe mogelijke “dader”: een trap van de Chinese Lange Mars 3C die in oktober 2014 de Chinese Chang'e-5-T1 naar de Maan slingerde. 

Het resultaat is nu nog een mozaïekafbeelding met achttien willekeurige lichtpunten van dezelfde ster. Dit resultaat komt volgens NASA vrij goed overeen met de verwachtingen en simulaties.

Onze huidige mensensoort stamt af van homo sapiens. Daar is de wetenschap het over eens. Dat de homo sapiens ooit samenleefde met de neanderthaler en dat de twee mensensoorten weleens seks hadden met elkaar, staat eveneens vast. Niet-Afrikaanse moderne mensen delen nog altijd een stuk DNA met neanderthalers. Maar hoe het allemaal precies zit, daar blijft onduidelijkheid over.

Het was al bekend dat onze voorouders in het Midden-Oosten samenleefden met neanderthalers. Maar nu zijn een stuk melktand en enkele werktuigen van homo sapiens gevonden in de Mandrin-grot in de Rhônevallei in Zuid-Frankrijk. De kies lag in een aardlaag van tussen de 56.800 en 51.700 jaar oud en wordt door de archeologen op basis van de vorm toegewezen aan homo sapiens. Ongeveer 54.000 jaar geleden zouden er dus sapiens in die grot hebben gewoond, terwijl tot nu toe de komst van de moderne mens in Europa rond 45.000 jaar geleden werd geschat op basis van tanden en sieraden van sapiens die gevonden zijn in Italië en Bulgarije.

“We kunnen nu aantonen dat homo sapiens 12.000 jaar eerder arriveerde dan we hadden verwacht”, zegt professor Ludovic Slimak van de universiteit van Toulouse. “En dat deze bevolking daarna is vervangen door andere populaties neanderthalers. Dit herschrijft letterlijk al onze geschiedenisboeken.”

De Franse grot was zowel vóór als ná de periode van de homo sapiens ook bewoond door neanderthalers, die 400.000 jaar geleden arriveerden in Europa. Dat suggereert dat de twee mensensoorten ook in Europa samenleefden, en veel langer dan gedacht, mogelijk meer dan 10.000 jaar. Wetenschappers gingen ervan uit dat ze er maar een paar duizend jaren samenleefden, tot de neanderthalers ruim 40.000 jaar geleden uitstierven. Vaak wordt aangenomen dat de sapiens de neanderthalers toen uitroeiden, snel nadat onze voorouders vanuit Afrika naar Europa waren gekomen. De studie zet die theorie nu op de helling, volgens professor Chris Stringer van het Natural History Museum in Londen. “Het was niet zomaar een overname door de moderne mens van de ene dag op de andere”, zegt Stringer aan de BBC. “Soms hadden de neanderthalers de bovenhand, soms de moderne mens. Het was allemaal veel meer in evenwicht.”