De JWST heeft deze week getoond waar het goed in is: prachtige en vooral enorm gedetailleerde foto’s maken van plekken in het universum die miljarden lichtjaren van ons verwijderd zijn.

Dat kan dankzij de enorme, iconische spiegel bestaande uit de achttien zeshoekige segmenten, die allemaal apart af te stellen zijn. De totale breedte ervan is 6,5 meter, vergeleken met de spiegel van de Hubble-ruimtetelescoop die 2,4 meter breed is. Daardoor is de JWST tien tot honderd keer gevoeliger. Hieronder zie je een vergelijking tussen de Hubble en JWST.

Die gevoeligheid maakt het mogelijk om meer licht op te vangen en vooral licht dat minder energie bevat. Dat maakt de JWST ideaal om sterren en andere objecten te observeren die enorm ver weg van ons liggen. Hoe verder die van ons verwijderd zijn, hoe zwakker het licht dat ze uitstralen of reflecteren.

Licht van die verre sterren ligt daarom op het infrarode deel van het elektromagnetische spectrum. Onzichtbaar voor het blote oog, maar detecteerbaar voor de JWST. Dat infrarode straling ook door warme objecten zoals de zon wordt uitgezonden, betekent dat de ruimtetelescoop afgekoeld moet worden tot min 370 Fahrenheit of min 223 graden Celsius.

Dat de JWST operationeel is en foto’s kan doorsturen, is zowat een wetenschappelijk wonder. Het kostte vele jaren werk en er was een gigantisch budget voor nodig.

De spiegel van de telescoop is namelijk zodanig gigantisch dat die opgevouwen moest worden om op een raket te passen. Na de lancering op 25 december 2021 hadden ingenieurs weken lang werk om de spiegel te ontvouwen en juist af te stellen.

Dat was een kwestie van een foto nemen, de data ervan te verwerken om op basis daarvan de instellingen lichtjes aan te passen om de resultaten te verbeteren. Dat proces moest stap voor stap meerdere keren worden herhaald, getuigen NASA-werknemers bij ‘The Verge’.

Dat gebeurde bovendien vanop een afstand van zo’n anderhalf miljard kilometer van de aarde. De hitte van onze planeet zou het de JWST namelijk extra moeilijk maken. Bij de Hubble-telescoop was het nog mogelijk om astronauten reparaties te laten uitvoeren, de nieuwe ruimtetelescoop onderhouden is praktisch onmogelijk.

De ontwikkeling en het testen van de JWST startte in 1996, met een oorspronkelijke planning in 2007 en een budget van 500 miljoen dollar. Omgerekend is dat bijna 874 miljoen euro, rekening houdende met de inflatie.

In 2005 werd er echter besloten om de plannen te schrappen en opnieuw te beginnen. Ook gooide de coronapandemie op het einde nog wat roet in het eten. Het totale budget werd uiteindelijk eind vorig jaar berekend op 9,7 miljard dollar of ruim 9,6 miljoen euro. Dat is voor de volledige ontwikkeling en het toestel werkzaam te houden in de ruimte.

Bekijk ook: Wetenschapsexpert Martijn Peters legt uit hoe de James Webb Space Telescope werkt

Ook moest er nieuwe technologie ontwikkeld worden om het concept werkbaar te maken. Experts zeggen volgens ‘The Verge’ dat de JWST zo uniek en complex is dat NASA nooit een realistische inschatting kon maken van de ontwikkeltijd en -kost.

De ingenieurs en wetenschappers zijn er gelukkig in geslaagd om de JWST op een erg efficiënte manier op z’n plek te krijgen. Daardoor wordt geschat dat de telescoop nog zo’n twintig jaar in gebruik kan blijven. Dat zei projectleider Bob Ochs tijdens een persconferentie, schrijft de website ‘Space.com’.

Al is daar een flinke portie geluk voor nodig, want kleine meteorieten kunnen ernstige schade toebrengen aan de spiegels. Wat dus onmogelijk gerepareerd kan worden. Begin juni was het al zover, maar ingenieurs kon de schade beperken door de spiegels opnieuw af te stellen, rekening houdend met de vervorming.

De JWST heeft meerdere instrumenten aan boord, waaronder NIRSPEC. Dat is een spectograaf en kan dus straling meten die bijna infrarood is en afkomstig van objecten als sterren(stelsels). Die werd getest in de faciliteiten van het Centre Spatial de Liège.

Samen met de andere instrumenten zullen wetenschappers op basis van gegevens die de JWST verzamelt onderzoek doen naar vier thema’s.

Zo wordt er gekeken naar het universum vlak na de oerknal. De telescoop kan namelijk licht detecteren dat miljarden jaren de tijd nodig had om tot bij de aarde te geraken. De JWST kan dankzij z’n gevoeligheid 13,6 miljard jaar in het verleden kijken.

Daarnaast zal ook onderzoek worden gedaan naar hoe sterrenstelsels evolueren in de loop der tijd. De grote spiralen, zoals die van het Melkwegstelsel, zijn namelijk niet per se de standaard. Zo zijn er ook elliptische stelsels, die ontstaan zijn door het samensmelten van kleinere exemplaren. Sterrenstelsels die ver weg liggen zijn bovendien eerder klonterig. Hoe die dan veranderen naar een duidelijkere structuur is dus de vraag.

Ook wil men met de JWST kijken naar de geboorte van sterren. Dat kon al met de Hubble-telescoop, maar het feit dat het nieuwe apparaat veel beter infrarode straling kan opvangen, is beloftevol. Er zal opnieuw gekeken worden naar de Pilaren der Creatie in de Adelaarsnevel. Een foto ervan uit 1995, gemaakt door de Hubble-telescoop, is één van de bekendste beelden van het universum, maar er valt nog meer te ontdekken door de kracht van de JWST.

Tot slot: exoplaneten. Er zal met de JWST gekeken worden naar plaatsen buiten ons zonnestelsel waar de bouwstenen voor het leven te vinden zouden zijn. Wetenschappers kunnen namelijk de telescoop gebruiken om te kijken naar wat er in de atmosferen van die planeten zit. Verschillende chemische elementen breken het licht van sterren namelijk op een andere manier, wat kan worden gedetecteerd met een spectograaf zoals de NIRSPEC.

De JWST en wetenschappers hebben dus nog veel fascinerend onderzoek voor de boeg. En het brede publiek zal nog vaak kunnen genieten van prachtige foto’s van de sterren en daar voorbij.

Lees ook:

• Zo heb je Jupiter nog nooit gezien: James Webb-telescoop maakte nog meer verbluffende beelden

• Dit zijn de beste memes over de nieuwe foto’s van de James Webb Space Telescope

• NASA toont nieuwe spectaculaire beelden van James Webb-telescoop: bekijk ze hier

Bekijk ook:

De foto’s werden gemaakt tijdens een test. Astrologen wilden ervoor zorgen dat de Webb telescoop snel bewegende objecten in het zonnestelsel kon volgen. Hiervoor heeft de telescoop negen doelen gefotografeerd, waarvan Jupiter de langzaamst bewegende is die de meest verbluffende foto’s laat nemen.

De beelden tonen Jupiter en zijn ringen, alsook drie van zijn manen: Europa, Thebe en Metis. Je kan ook de schaduw van Europa zien in de linkse afbeelding, net naast de tumultueuze en beruchte Grote Rode Vlek van de planeet.

{ https://www.hln.be/ }

"We zijn erg enthousiast over de nieuwe beelden van de Webb Telescoop! Deze beelden zijn prachtig. (...) Het is een verrukkelijke glimp van wat we in de toekomst over het universum kunnen leren", zei observatoriumdirecteur Guy Consolmagno in een verklaring.

"De wetenschap achter deze telescoop is onze poging om de intelligentie die God ons heeft gegeven te gebruiken om de logica van het universum te begrijpen. Omdat het universum niet zou werken als het niet logisch was”, voegde hij eraan toe. Maar het universum, zo beklemtoonde de directeur ook, "is niet alleen logisch, het is ook mooi". "Het is het werk van God dat aan ons is geopenbaard, en daarin kunnen we zowel zijn buitengewone kracht als zijn liefde voor schoonheid zien.”

Guy Consolmagno zegt dat hij bijzonder "opgetogen" is het eerste teken van waterdamp in de atmosfeer van een exoplaneet te ontdekken, "150 jaar nadat pater Angelo Secchi een prisma voor de lens van zijn telescoop plaatste op het dak van de kerk van St. Ignatius in Rome, en de eerste spectrale metingen van de atmosferen van de planeten van ons eigen zonnestelsel uitvoerde”.

De goddelijke oorsprong van het universum blijft het onveranderlijke credo van de katholieke kerk, maar haar wetenschappelijke doctrine is duidelijk geëvolueerd in de afgelopen eeuw. Zo had paus Johannes Paulus II in 1992 Galileo Galilei definitief gerehabiliteerd. De wetenschapper was in 1633 veroordeeld door de Romeinse rechters van de inquisitie omdat hij de stelling van de Poolse wetenschapper Nicolas Copernicus (1473-1543) had gesteund, volgens welke de aarde rond zichzelf en de zon draait. 

LEES OOK. 

• Dit zijn de beste memes over de nieuwe foto’s van de James Webb Space Telescope

• Zo heb je Jupiter nog nooit gezien: James Webb-telescoop maakte nog meer verbluffende beelden

De ouderdom van wat er in de foto van SMACS 0723 te zien is, vraagt om grappen over de oudere medemens.

Ook binnenlandse oude bekenden zoals columniste Mia Doornaert ontspringen de dans niet.

Anderen zien iets uit hun eigen verleden in de foto’s.

Of de mascotte van een Amerikaanse ijshockeyploeg, die zelf een meme is geworden.

Of herkennen er een kunstwerk van de Spanjaard Salvador Dalí in.

Ook referenties naar popcultuur zijn populair in de memes. Zoals hier ‘Star Wars’.

Of science-fiction animatiereeks ‘Futuruma’.

Of de haast legendarische website van de film ‘Space Jam’ uit 1996.

Of een meer recente referentie: de film ‘Dune’ uit 2021.

Anderen gaan totaal de andere richting uit en moeten denken aan de bus.

Deze twitteraar is nog op zoek.

De gelijkenis is treffend.

Deze meme is er één van lange adem.

Wetenschappers uit andere disciplines zijn trouwens jaloers op de kracht van de JWST.

De verschillende vergelijkingen tussen de Hubble-ruimtetelescoop en de JWST zijn grapjassen niet ontgaan.

De Event Horizon Telescope kan niet op genade rekenen.

De JWST krijgt dan ook goede recensies.

De foto’s zorgen wereldwijd voor vele emoties.

Maar ze roepen ook vragen op.

Of zorgen voor een nieuwe uitdaging.

Maar uiteindelijk: hoe belangrijk de foto’s ook zijn voor de wetenschap, ze zijn ook erg mooi als bureaubladachtergrond. Alle foto’s zijn in hoge resolutie te downloaden op deze website. 

Lees ook:

• NASA toont nieuwe spectaculaire beelden van James Webb-telescoop: bekijk ze hier

• Waarom een (wazige) foto wetenschappelijke doorbraak van het jaar werd en wat we sindsdien leerden over zwarte gaten

• Plots halen Russische kosmonauten provocerende vlag boven: dreigt ook Koude Oorlog op 400 km hoogte?

{ https://www.hln.be/ }

Op de nieuwe beelden zien we onder meer Stephan’s Quintet, een visuele groepering van vijf sterrenstelsels, in een heel nieuw licht. Het is het grootste beeld dat de telescoop tot nu toe heeft gemaakt, ongeveer zo groot als een vijfde van de diameter van de maan. Het bevat meer dan 150 miljoen pixels en is opgebouwd uit bijna 1.000 afzonderlijke beeldbestanden.

De ‘zuidelijke Ringnevel’, gefotografeerd door twee Webb-instrumenten (links door Nircam op wat kortere golflengten en rechts door Miri op langere golflengten), is een langzaam uitdijende schil van sterrengas op een afstand van ongeveer 2.000 lichtjaar (één lichtjaar is zo’n 9,5 biljoen kilometer).

De nevel is duizenden jaren geleden uitgestoten door de stervende ster in het centrum. In zo’n afkoelende nevel ontstaan minuscule stofdeeltjes en verschillende moleculen, waaronder koolwaterstofverbindingen die aan de basis liggen van het leven. Over een kleine vijf miljard jaar zal ook onze eigen zon opzwellen tot een rode reuzenster en net zo’n uitdijende nevel het heelal in blazen.

Het lijken oranje-blauwe penseelstreken op een impressionistisch schilderij, maar het zijn wervelende gas- en stofwolken in de Carinanevel, op 7.600 lichtjaar afstand. In de koude, stoffige krochten van dit nevelcomplex ontstaan nieuwe, zware sterren; een geboorteproces dat door Webb in detail bestudeerd kan worden, omdat infrarode straling dwars door de meeste stofwolken heendringt.

Net als op de andere Webb-foto’s zijn de kleuren niet echt (het menselijk oog kan geen infrarode straling waarnemen); met verschillende kleuren worden verschillende infrarode golflengten in beeld gebracht.

‘Stephan’s Quintet' heet deze groep van vijf sterrenstelsels op 290 miljoen lichtjaar afstand, naar de Franse astronoom Édouard Stephan, die het groepje in 1877 ontdekte. Vier van de vijf stelsels zijn gevangen in een onderlinge zwaartekrachtdans. Getijdenkrachten leiden tot schokgolven en het ontstaan van talloze nieuwe sterren in losgerukte en weggeslingerde slierten van gas en stof, die op de infrarode Webb-foto’s goed zichtbaar zijn.

De eerste foto van de nieuwe James Webb Space Telescope (JWST) is gisteren vrijgegeven. De Amerikaanse president Joe Biden deelde maandagavond rond 23 uur Belgische tijd de eerste kleurenafbeelding van duizenden sterrenstelsels die miljarden jaren oud zijn. “De James Webb-telescoop gaat ons veel leren over het universum, bijvoorbeeld over wat er net na de big bang gebeurde”, vertelt wetenschapsexpert Martijn Peters in de studio van HLN LIVE.

De JWST werd op kerstdag 2021 de ruimte in gestuurd en legde daarna een afstand van 1,5 miljoen kilometer af. De telescoop kon deze foto vastleggen na een intens proces van afstellen en configureren. Zo moesten de kenmerkende gouden spiegels van de telescoop in de ruimte uitgevouwen worden en stuk per stuk in de juiste hoek worden gezet. De instrumenten werden bovendien afgekoeld, één ervan tot een temperatuur van 266 graden Celsius onder nul.

Als eerste test werd de James Webb gericht op een stukje hemel dat de naam SMACS 0723 draagt. “Nu kijken we naar een stukje aan de hemel dat ongeveer een zandkorreltje groot lijkt en daarin zien we plots duizenden sterrenstelsels verschijnen”, vertelt Peters bij HLN LIVE.

Het waren de Amerikaanse president Joe Biden en vicepresident Kamala Harris die dit eerste beeld van de Webb-telescoop onthulden tijdens een persconferentie. Biden noemde het beeld en het werk van de telescoop “een nieuwe kijk op ons universum”.

SMACS 0723 bevat sterrenstelsels die zo massief zijn dat ze licht afbuigen. Daardoor zijn er objecten te zien die nog verder verwijderd liggen van ons. SMACS 0723 is vanop de zuidelijke hemisfeer van onze planeet (en dus niet vanuit België) te zien in het sterrenbeeld Vliegende Vis of Volans.

Vele van de duizenden sterrenstelsels die te zien zijn op de foto werden voor het eerst vastgelegd door de JWST. Het gaat in sommige gevallen om de zwakste infrarode straling die we ooit hebben waargenomen. De foto is een samenstelling van verschillende beelden die de JWST heeft vastgelegd op verschillende golflengtes. Het resultaat was een composiet in grijswaarden, die met filters werden ingekleurd.

Dat de JWST succesvol gelanceerd en ingesteld werd zonder al te veel problemen, is op zich al een mirakel te noemen. Wat we vanaf nu dankzij de ruimtetelescoop kunnen waarnemen, zal voor een hoop nieuwe kennis zorgen. “Alle wetenschappelijke data gaat binnenkort vrijgegeven worden en onderzoekers gaan er los op gaan. Ze gaan het gebruiken om te achterhalen wat daar gebeurt, hoe bepaalde sterren zich vormen en wat er gebeurde na de oerknal. Er gaat massaal veel onderzoek gedaan worden op deze data”, vertelt Peters.

De JWST kan ook licht waarnemen dat bijna net zou oud is als het universum zelf. “Dat konden we met de Hubble-telescoop niet waarnemen, maar wel met de speciale instrumenten van de James Webb-telescoop”, aldus Peters.

Daarnaast zullen we naar de geboorte van sterren kunnen kijken, maar ook naar planeten rond andere sterren dan onze zon. Dat kan helpen in de zoektocht naar leven op andere plaatsen, vertelt onze wetenschapsexpert: “We gaan ook kunnen te weten komen of planeten atmosferen hebben die leefbaar zijn en of er de bouwstenen aanwezig zijn voor leven.”

Sterrenkundigen zijn opgetogen over de eerste beelden. “Het is fantastisch spannend allemaal, en ook heel emotioneel”, aldus Ewine van Dishoeck van de Sterrewacht in Leiden. Van Dishoeck is de Europese hoofdonderzoeker van Miri, een van de waarnemingsinstrumenten van Webb.

De JWST is honderd keer gevoeliger dan de beroemde ruimtetelescoop Hubble, die zijn einde nadert. De James Webb kan zo licht detecteren dat één miljard jaar ouder is dan wat de Hubble kon vastleggen. Ook vallen er verschillende objecten te onderscheiden die op foto’s van de Hubble eruit zagen als één object.

Om dit eerste beeld te creëren, verzamelde de Webb-telescoop gedurende 12,5 uur licht van verschillende golflengten. De Hubble had weken de tijd nodig om foto’s te maken van de SMACS 0723-cluster aan sterrenstelsels.

De James Webb heeft achttien zeshoekige spiegels die aan elkaar zitten, maar los van elkaar kunnen bewegen om scherp te stellen. De spiegel is gemaakt van beryllium, met daarbovenop een miniem laagje goud van 100 nanometer dik. Dat is duizend keer zo dun als een menselijk haar of een vel papier. Beryllium is een onedel metaal dat licht en sterk is en goed bestand tegen extreme kou. Het goud zorgt ervoor dat de spiegel beter in staat is infrarood licht te zien.

Het Amerikaans-Europees-Canadese project kost in totaal ongeveer 8 miljard euro. James Webb zou tot 20 jaar operationeel kunnen blijven. 

Lees ook:

• Plots halen Russische kosmonauten provocerende vlag boven: dreigt ook Koude Oorlog op 400 km hoogte? (+)

• “Wow!” Commentatoren schrikken zich een hoedje wanneer booster met 33 raketmotoren in vuurbal verandert bij SpaceX-test in Texas

• Marsrobot ontdekt stukje eigen afval op Mars: “Verrassing om dit hier te vinden”

Kijk ook:

• Wat maakt de James Webb-telescoop zo baanbrekend? NASA legt uit.

De eerste van de twee asteroïden (2022 NE) vloog woensdagmiddag op 135.000 kilometer van de aarde. Dat is ongeveer een derde van de afstand tussen de aarde en de maan. De asteroïde is 6 meter groot. Dat is ongeveer de grootte van een bus.

Morgen, op 7 juli, zal een iets grotere asteroïde voorbij zweven. De ruimterots, met de naam 2022 NF, zal bovendien dichter bij de aarde vliegen. De afstand tussen 2022 NF en de aarde zal 89.300 km bedragen. Dat is een kwart van de afstand tussen de aarde en de maan. De asteroïde zou 7 meter groot zijn

De asteroïden zouden geen gevaar vormen voor de aarde.

Bekijk ook: 

{ https://www.hln.be/ }

De dino’s doken naar schatting voor het eerst op zo’n 230 miljoen jaar geleden. Toen was er echter nog sprake van andere dominante soorten, denk bijvoorbeeld aan de voorouders van krokodillen. Aan deze dominantie kwam echter een einde tegen het einde van het Trias (een periode in de geologische tijdschaal), zo’n 203 miljoen jaar geleden. Vermoedelijk kwam dat door de koude temperaturen waar ze plotseling mee geconfronteerd werden. En dinosaurussen bleken, dankzij een laagje pluizige veren, een pak beter bestand tegen deze koude. “Zij waren er klaar voor, andere dieren niet”, aldus hoofdauteur Paul Olsen.

Hoe onderzoekers tot deze conclusie zijn gekomen? Ze bestudeerden oude voetafdrukken die teruggevonden werden in het noordwesten van China. Deze suggereerden dat de dino’s er niet alleen ronddwaalden, maar ook goed konden gedijen in de vrieskou. Bij andere soorten was er op dat moment immers sprake van massale sterfte. En zo stonden de dino’s klaar om nieuwe gebieden te veroveren, die voor andere soorten onleefbaar waren geworden.

Rest nog de vraag waarom het plotseling veel kouder werd in de tropen, waartoe China behoort? Dat was te wijten aan de enorme vulkaanuitbarstingen waarna een donkere nevel voor de zon schoof en het uiteindelijk ook enkele graden kouder werd.

“De veren van deze eerste, primitieve dinosaurussen zouden een donzige vacht hebben opgeleverd om ze warm te houden. En het lijkt erop dat deze veren van pas kwamen toen gigantische vulkanen begonnen uit te barsten aan het einde van het Trias en de wereld plotseling en onverwacht veranderde”, zo concluderen de onderzoekers.

De stijgende temperaturen, hittegolven en extreme weersomstandigheden hebben onze oceanen niet onaangetast gelaten. Zo moet ook blijken uit een onderzoek van de Universiteit van Hamburg. Wetenschappers van deze universiteit hebben in het noordoosten van de Stille Oceaan een gigantische plas ontdekt die tot drie graden warmer is dan de rest van de Stille Oceaan. Het gebied is wel drie miljoen vierkante meter groot en is ontstaan door menselijke invloeden.

Daarnaast blijkt uit het onderzoek dat de temperatuur van het grote gebied de afgelopen 25 jaar met gemiddeld 0,05 graden Celsius per jaar is gestegen. Het gevolg? De afgelopen twintig jaar zijn er in de regio 31 mariene hittegolven geweest, vergeleken met slechts negen tussen 1982 en 1999.

De warmwaterbron zal volgens de onderzoekers de temperatuur van de Stille Oceaan blijven verhogen waardoor zowel de frequentie als de intensiteit van mariene hittegolven - zoals de Blob of Klodder - zal toenemen.

The Blob of Klodder is een onderwaterhittegolf waardoor het water enkele graden warmer wordt dan normaal. Meestal gaat deze opwarming gepaard met de massale sterfte van bepaalde zeedieren en -wezens. “De sterke stijging van de watertemperatuur zal ecosystemen verder tot het uiterste drijven”, zo waarschuwt onderzoeker Armineh Barkhordarian (Universiteit van Hamburg).

De meest recente mariene hittegolf hield drie jaar aan, van 2019 tot 2021. Tijdens deze hittegolf was het water op bepaalde plaatsen maar liefst zes graden warmer dan normaal. 

De kalksteengrotten van Sterkfontein liggen ten noordwesten van Johannesburg in Zuid-Afrika. Sinds het einde van de 19de eeuw gebeuren er opgravingen, ook vandaag nog. De fossielen van zo’n 500 hominides of mensachtigen zijn er inmiddels al blootgelegd, méér dan op eender welke andere site in de wereld. Samen met twee andere Zuid-Afrikaanse locaties, Kromdraai en Swartkrans, is Sterkfontein opgenomen op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Ze vormen de ‘wieg van de mensheid’.

In 1947 werd bij Sterkfontein de meest complete schedel ooit van een Australopithecus africanus, een voorloper van de moderne mens, gevonden. De vondst kreeg de naam ‘Mrs. Ples’. Wetenschappers schatten de leeftijd van het fossiel op iets tussen 2,1 en 2,6 miljoen jaar. Maar volgens de Franse wetenschapper en coauteur van de nieuwe studie, Laurent Bruxelles, “klopte dat chronologisch niet”. Zo toonde recent onderzoek aan dat het skelet van ‘Little Foot’, ook een Australopithecus, 3,67 miljoen jaar oud was. Zo’n groot leeftijdsverschil tussen Mrs. Ples en Little Foot leek onwaarschijnlijk omdat ze door zo weinig sedimentaire lagen gescheiden werden.

De onderzoekers vermoeden nu, op basis van nieuwe dateringstechnieken, dat Mrs. Ples tussen de 3,4 en 3,6 miljoen jaar oud is. Dat is zelfs wat ouder dan Lucy, van wie de leeftijd is geschat op 3,2 miljoen jaar. Zuid-Afrika is zo weer mee in de running als het gebied waar de mensheid mogelijk is ontstaan, ten koste van Oost-Afrika. Op dat vlak werd “Zuid-Afrika grotendeels genegeerd omdat het zo moeilijk was de fossielen te dateren”, legt Ronald Clarke, professor aan de Universiteit van Witwatersrand en coauteur van het artikel in het wetenschappelijke tijdschrift PNAS uit. “De fossielen werden grotendeels afgedaan als niet relevant voor het verhaal van de menselijke evolutie. Het is een grote stap, want dit bevestigt dat deze primitieve voorouders zich overal in Afrika bevonden.”

De Zuid-Afrikaanse Australopithecus africanus en de Oost-Afrikaanse Australopithecus afarensis waren “tijdgenoten”, voegt Dominic Stratford, onderzoeksdirecteur van de grotten en tevens coauteur van de studie, eraan toe. Mogelijk kwam het zelfs tot voortplanting tussen beiden. “In een tijdsbestek van miljoenen jaren en met een afstand van slechts 4.000 kilometer hadden deze soorten genoeg tijd om te reizen en zich samen voort te planten... dus we kunnen ons grotendeels een gemeenschappelijke evolutie door Afrika voorstellen”, aldus nog Laurent Bruxelles. 

Volgens de studie is de geschiedenis van de mensachtigen “complexer dan de lineaire evolutie”, aldus nog Bruxelles. Onze stamboom is “meer een bos, om de woorden van onze overleden vriend Yves Coppens te gebruiken”, verwijst hij naar de Franse paleontoloog die mee Lucy ontdekte en die vorige week stierf.

Op 4 maart sloeg een door mensenhanden gemaakt object, voor het eerst niet met opzet, op de Maan in. Nadien stelde de LRO vast dat er twee nieuwe impactkraters zijn. Een oostelijke is achttien meter breed en een westelijke zestien meter.

Volgens CNN zijn astronomen verrast dat er twee kraters zijn. Het suggereert dat de impact het werk is van een groot object. 

Wat dat object precies is, is nog steeds onduidelijk. Eerst was sprake van een trap van een Amerikaanse Falcon-draagraket. Daarop sprak China de versie tegen dat het een trap van de Lange Mars-3C draagraket was die de Chinese Chang’e-5 Maanmissie lanceerde.

Mogelijk kan de dubbele inslag astronomen meer leren over de precieze herkomst, aldus nog CNN.

24 juni 1947. Piloot Kenneth Arnold ziet negen onbekende vliegende objecten nabij de Mount Rainier in de Amerikaanse staat Washington. Zijn melding ervan geldt als de allereerste van zogenaamde ufo’s: unidentified flying objects of ongeïdentificeerde vliegende voorwerpen. De ufologie, het onderzoek naar ufowaarnemingen, bestaat sinds vrijdag dus exact 75 jaar. Maar of ook ufo’s zelf écht bestaan, dat is een andere zaak.

Marc Broux, een ufoloog uit Zolder, was lange tijd een believer, maar nu niet meer. De expert gelooft wel in waarnemingen van ongeïdentificeerde vliegende objecten, maar niet dat die vliegende schotels zouden bemand zijn door aliens, die onze aarde al dan niet geregeld een bezoekje brengen. “Al 75 jaar beweren honderdduizenden mensen ufo’s gezien te hebben”, aldus Broux. “Tienduizenden beweren in oogcontact te zijn geweest met de bestuurders ervan. En duizenden aardse mensen beweren ontvoerd en onderzocht te zijn geweest door buitenaardsen. Wel, als dat zo is, dan moet het toch een kleine moeite zijn om één fysisch, materialistisch, tastbaar of visueel bewijs te geven. Maar... dat gebeurt niet.” 

Volgens Broux zijn ufo’s dan ook geen buitenaardse ruimtetuigen, maar eerder verkeerd geïnterpreteerde astronomische, natuurkundige of psychologische gebeurtenissen. 

Wie wél bewijsmateriaal heeft, die kan zijn rekening aangedikt zien met maar liefst één miljoen euro. Broux lanceerde die belofte op 21 april van dit jaar en ze loopt nog tot 21 april 2025. “Maar er zijn spelregels”, voegt hij eraan toe. Wie aanspraak maakt op de mooie geldsom, moet kunnen bewijzen dat “bepaalde intelligente wezens die van buiten ons zonnestelsel komen, met hun ruimtetuigen onze aarde een bezoek brengen”. Foto’s en filmmateriaal zijn geen bewijs voor Broux. “Het beste bewijs is uiteraard het ruimteschip zelf”, vult hij aan. Het eventuele bewijsmateriaal zal ook wetenschappelijk onderzocht worden. Geïnteresseerden kunnen het deelnameformulier aanvragen met een brief naar Begonialaan 35 in Heusden-Zolder.

Het gefossiliseerde bos werd eind 2018 per ongeluk ontdekt, bij een geologisch onderzoek voor de aanleg van een weg naar een fabriek. Daarna startten wetenschappers van de universiteiten van Paraná, Rio Grande do Sul (zuidelijke Braziliaanse deelstaat) en de universiteit van Californië in Davis (VS) een onderzoek. De resultaten van dit onderzoek verschenen in februari in het vaktijdschrift “Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology”.

Volgens Thammy Mottin, geoloog van de universiteit van Paraná, is het “de belangrijkste ontdekking in het zuidelijke halfrond” wat de hoeveelheid en de staat van de fossielen betreft. Eerder deden wetenschappers al gelijkaardige ontdekkingen in het zuidelijke halfrond, met name in Rio Grande do Sul en in Argentijns Patagonië, maar daar ging het om kleinere vondsten.

De fossielen zijn “een venster naar het verleden” voor het bestuderen van de evolutie van planten. “Deze planten, waarvan de leeftijd op 290 miljoen jaar is geschat, zijn zeer primitieve levensvormen in de geschiedenis”, aldus Mottin. “Het bos, dat groeide in de buurt van waar nu de plaats Ortigueira ligt, toont hoe de eerste planten zich hebben verspreid, hoe ze verdeeld waren in de ruimte en hoe hun interacties waren met andere levensvormen”.

Het was de Hubble-telescoop van het Amerikaanse en Europese ruimtevaartagentschap NASA en ESA, die het zwarte gat kon detecteren. Deze telescoop heeft al wat prestaties op zijn naam staan, maar slaagt er nu ook voor het eerst in om een (geïsoleerd) zwart gat te vinden dat niet vergezeld wordt door een ster die er rond cirkelt.

Hoe het zwarte gat gevonden werd? Twee onafhankelijke Amerikaanse onderzoeksteams ontdekten dat de ruimte rond het zwarte gat enigszins vervormd was - opnieuw een onzichtbaar verschijnsel. Het licht van een verre ster werd door deze vervormde ruimte echter ook lichtjes afgebogen, en dat is wél waarneembaar. Door de afwijkingen in het licht van deze ster te meten, konden de astronomen enkele eigenschappen van het zwarte gat achterhalen. 

Het zwarte gat in kwestie bevindt zich op zo’n 5.000 lichtjaren - de afstand die licht in een periode van één jaar aflegt in een vacuüm - van de aarde. Dat is wel een eindje. Op basis van hun bevindingen schatten astronomen dat het dichtstbijzijnde zwarte gat zo’n 80 jaar van onze aardbol verwijderd is. De dichtstbijzijnde ster is dan weer vier jaar van ons verwijderd. Het licht dat deze ster ‘s nachts geeft, brandde eigenlijk vier jaar geleden al.

Een zwart gat is wat overblijft na de explosie van een ster, een ster die zwaarder is dan de zon. Tijdens zo’n explosie produceert de ster eventjes zoveel licht als het hele sterrenstelsel waartoe het behoort. Om daarna voor eeuwig zwart te worden. Daarom werden zwarte gaten voor 1964 ‘bevroren sterren’ genoemd. Verder nog wordt de kern van de explosie zo compact dat een zwart gat ontstaat. Omdat er niets aan de zwarte gaten kan ontsnappen - er kan alleen maar wat invallen – groeien ze doorheen de tijd in massa. Zo werd er in september 2019 nog een ster geregistreerd die door zo’n superzwaar zwart gat aan flarden werd gescheurd.

Ook licht ontsnapt niet aan zwarte gaten, in welke golflengte dan ook. Vandaar de naam “zwart gat”. Het object zelf is niet te zien, alleen de straling eromheen.

Het zwarte gat is immens groot, heeft de massa van drie miljard zonnen en het slokt nog elke seconde andere hemellichamen op, aldus het door astronomen van de ANU geleid internationaal team dat het object vond. Volgens hoofdonderzoeker Christopher Onken (ANU) gaat het om een “zeer langverwachte, alsook onverwachte speld in de hooiberg”.

Het zwart gat heeft een visuele magnitude van 14,5. Het is volgens het onderzoeksteam 500 keer groter dan het zwarte gat in ons sterrenstelsel. Iemand met een degelijke telescoop op een donkere plaats moet het gemakkelijk kunnen zien.

Co-auteur Christian Wolf noemde het recordbrekende object een "buitenbeentje. Wij hebben er vrij veel vertrouwen in dat dit record niet zal worden gebroken. Er is eigenlijk geen ruimte meer over voor zulke immense objecten om zich te verschuilen." 

“Nu willen we weten waarom dit zwarte gat zo anders is - is er iets catastrofaal gebeurd? Misschien zijn twee grote sterrenstelsels met elkaar in botsing gekomen en is daarbij een heleboel materiaal naar het zwarte gat geleid om het te voeden”, besluit Onken.

Een zwart gat is wat overblijft na de explosie van een ster, een ster die zwaarder is dan de zon. Tijdens zo’n explosie produceert de ster eventjes zoveel licht als het hele sterrenstelsel waartoe het behoort. Om daarna voor eeuwig zwart te worden. Daarom werden zwarte gaten voor 1964 ‘bevroren sterren’ genoemd. Verder nog wordt de kern van de explosie zo compact dat een zwart gat ontstaat. Omdat er niets aan de zwarte gaten kan ontsnappen - er kan alleen maar wat invallen – groeien ze doorheen de tijd in massa. 

Ook licht ontsnapt niet aan zwarte gaten, in welke golflengte dan ook. Vandaar de naam “zwart gat”. Het object zelf is niet te zien, alleen de straling eromheen.

Al sinds 2014 brengt de Gaia-satelliet de hemel in kaart. Hiermee tracht ESA om beter te begrijpen hoe ons eigen sterrenstelsel in elkaar zit en hoe miljarden jaren van evolutie dit teweeg hebben gebracht. Al deze informatie gebruiken de wetenschappers om de meest nauwkeurige en complete multidimensionale kaart van de Melkweg mee samen te stellen.

De verzameling van gegevens, dataset nummer 3, die het ruimtevaartagentschap vandaag vrijgaf bevat nieuwe en verbeterde informatie over bijna 2 miljard sterren. Onder andere over hun chemische samenstelling, temperatuur, kleur, massa, leeftijd ... Maar evengoed over met welke snelheid zo’n 33 miljoen sterren naar ons toe of van ons weg bewegen. Wetenschappers ontdekten heel wat van deze nieuwe gegevens door het sterrenlicht op te splitsen zoals de kleuren in een regenboog. In 2016 en 2018 werden de vorige twee datasets vrijgegeven met daarin vooral informatie over de posities, afstanden, bewegingen langs de hemel, en kleuren van sterren. Maar Gaia keek niet enkel naar de sterren die rondzweven in ons eigen sterrenstelsel. De ruimtetelescoop levert ook de grootste catalogus tot nu toe van dubbelsterren (2 sterren die om elkaar heen bewegen), duizenden planetoïden en planeetmanen, en object ver buiten onze Melkweg waaronder miljoenen andere sterrenstelsel. 

Eén van de meest verrassende ontdekkingen van Gaia is dat het observatorium in staat is om sterbevingen te detecteren. Want oorspronkelijk was Gaia hier niet voor gebouwd. Die sterbevingen zijn minuscule bewegingen aan het oppervlak van een ster die wat weg hebben van tsunami’s en de vorm van een ster veranderen. Hierdoor zijn ze moeilijker waar te nemen. Gaia vond sterke sterbevingen bij duizenden sterren, ook bij de sterren die er maar zelden één hadden. 

“Sterbevingen leren ons veel over sterren, met name over wat er binnenin allemaal gebeurt. Gaia opent een goudmijn voor de ‘asteroseismologie’ van massieve sterren,” zegt Conny Aerts van de KU Leuven in België, die deel uitmaakt van de Gaia Collaboration. Eerder ontdekte Gaia trouwens al dat sterren wel eens zwellen en krimpen, maar daarbij hun vorm blijven behouden. 

Waar sterren van gemaakt zijn leert ons iets over hun ontstaansplek en hun reis daarna, en dus over de geschiedenis van de Melkweg. De chemische samenstelling van een ster is een beetje zijn DNA. Het geeft wetenschappers cruciale informatie over de oorsprong ervan. 

Zo bevatten sommige sterren bijvoorbeeld meer “zware metalen” dan andere. Tijdens de oerknal werden alleen lichte elementen gevormd (waterstof en helium). Alle andere zwaardere elementen – door astronomen metalen genoemd – vormen zich binnenin de sterren. Sterft een ster, dan komen deze metalen vrij en belanden ze in al het gas en stof tussen de sterren waaruit nieuwe sterren ontstaan. Veel geboortes en overlijdens van sterren zorgt dus voor een omgeving rijk aan metalen. 

Dankzij Gaia weten we dat sommige sterren in ons sterrenstelsel zijn gemaakt van oermaterie (waterstof en helium), terwijl andere, zoals onze zon, gemaakt zijn van materie die is verrijkt door voorgaande generaties sterren. Hoe dichter bij het centrum en het vlak van onze Melkweg, hoe rijker de ster aan metalen. Meer nog, Gaia heeft op basis van hun chemische samenstelling ook sterren ontdekt die oorspronkelijk uit een ander sterrenstelsel kwamen.

“Ons melkwegstelsel is een prachtige smeltkroes van sterren,” zegt Alejandra Recio-Blanco van het Observatoire de la Côte d’Azur in Frankrijk. “Deze diversiteit is uiterst belangrijk, want ze vertelt ons het verhaal van de vorming van ons melkwegstelsel. Het laat ook duidelijk zien dat onze zon, en wij, allemaal deel uitmaken van een steeds veranderend systeem.” Gaia lever hiervoor het bewijs met de grootste chemische kaart van ons sterrenstelsel tot kleinere sterrenstelsels om ons heen.

Naast het vastleggen van het DNA en de bevingen van sterren heeft Gaia nog meer gezien tijdens haar speurtocht door onze hemel. Er zijn ook een nieuwe catalogi met meer dan 800.000 dubbelsterren en 156.000 planetoïden in ons zonnestelsel. Gaia levert ook informatie over 10 miljoen veranderlijke sterren, mysterieuze objecten tussen sterren, en over quasars en sterrenstelsels buiten onze eigen kosmische omgeving.

“In tegenstelling tot andere missies die specifieke objecten bestuderen, is Gaia een ‘survey-missie’. Dat betekent dat Gaia, terwijl ze de hele hemel met miljarden sterren meerdere malen afspeurt, onvermijdelijk ontdekkingen zal doen die andere, meer specifieke missies zouden missen. Dit is een van de sterke punten, en we kunnen niet wachten tot de astronomische gemeenschap in onze nieuwe gegevens duikt en nog meer over ons sterrenstelsel en zijn omgeving te weten komt dan we ons hadden kunnen voorstellen,” zegt Timo Prusti, wetenschappelijke projectmedewerker voor Gaia bij ESA. 

Ook heel wat Belgische wetenschappers hielpen trouwens mee aan dit onderzoek. Hun gespecialiseerde expertise speelde een belangrijke rol bij het analyseren van de enorme hoeveelheid aan gegevens. Astronomen van de KU Leuven, de Koninklijke Sterrenwacht van België, de Université libre de Bruxelles, de Universiteit Antwerpen en de Université de Liège hebben allemaal aan dit werk bijgedragen. 

Met de waarnemingen van de Gaia-telescoop, heeft de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB) nauwkeurige banen kunnen berekenen voor zo’n 150.000 asteroïden in onze Melkweg. Op basis van die banen kan de positie van een asteroïde beter berekend worden en kunnen astronomen met meer zekerheid zeggen waar die de aarde zal passeren. 

Het valt soms voor dat zo’n asteroïde een ster bedekt, waardoor zijn schaduw vanop de aarde te zien is. Maar waar die schaduw precies zou komen, kon niemand met zekerheid voorspellen. Vaak zat er een speling van enkele honderden kilometers op. Doordat de KSB nu voor 150.000 asteroïden de baan heeft kunnen berekenen, wordt het voorspellen van zo’n bedekking veel nauwkeuriger. Hierdoor kan aan het publiek kenbaar gemaakt worden waar en wanneer een asteroïde een ster zal passeren en kunnen geïnteresseerden hun telescoop klaarzetten om het fenomeen te zien gebeuren. Voor astronomen zijn deze waarnemingen overigens erg nuttig. Als voldoende mensen het tijdstip van verdwijnen en terugkeren van de ster doorgeven, kunnen wetenschappers de fysieke eigenschappen van de asteroïde bepalen. 

Maar de vaststelling van de banen van asteroïden kan ook een hoger doel dienen. “Als ooit een asteroïde gevonden wordt op een ramkoers naar de aarde, zullen we zo beter in staat zijn om een strategie te bepalen om het gevaar af te wenden”, klinkt het bij het ESA en KSB. 

Het nieuwe exemplaar van het oude vliegende reptiel, pterosauriër genoemd, was zo’n negen meter lang — ongeveer net zo lang als een schoolbus. Daarmee is het wezen de grootste pterosauriër die ooit in Zuid-Amerika is gevonden. Volgens onderzoekers is het reptiel ouder dan vogels en dus een van de eerste wezens op aarde die zijn vleugels gebruikte om op zijn prooi te jagen.  

Paleontologen ontdekten de fossielen van de Thanatosdrakon amaru (letterlijke vertaling: draak des doods) in het Andesgebergte in de westelijke provincie Mendoza in Argentinië. Ze ontdekten dat de rotsen waarin de fossielen van het reptiel zaten zo'n 86 miljoen jaar terug de tijd in gaan. Dat is 20 miljoen jaar voordat een inslag van een asteroïde driekwart van het leven op aarde wegvaagde.

Leonardo Ortiz, projectleider van de zoektocht naar het fossiel, zei dat de nooit eerder vertoonde kenmerken van het fossiel een nieuwe geslachts- en soortnaam vereisten. Daarbij woorden de oude Griekse woorden voor dood (thanatos) en draak (drakon) gebruikt. “Het leek gepast om het zo te noemen”, aldus Ortiz. “Het wezen zag er angstaanjagend uit.”

“De delta in de Jezero krater is het belangrijkste doel van Perseverance,” zegt plaatsvervangend projectverantwoordelijke doctor Katie Stack Morgan. “Dit zijn de rotsen waarvan we denken dat ze het grootste potentieel hebben om tekenen van oud leven te bevatten. Daarnaast kunnen ze ons ook iets vertellen over het klimaat van Mars en hoe dit zich in de loop van de tijd heeft ontwikkeld,” vertelde Stack aan BBC News.

De rover maakte op 18 februari vorig jaar zijn spectaculaire landing in het midden van de 45 km brede Jezero-krater op Mars. Sindsdien heeft hij zijn instrumenten getest, met een experimentele mini-helikopter gevlogen en een algemene indruk van zijn omgeving gekregen.

Maar het hoofddoel van de robot is altijd geweest om de enorme berg sedimenten in het westen van Jezero te bestuderen. Men vermoedde al lang dat het een delta was, gebaseerd op satellietbeelden, maar de eerste waarnemingen van Perseverance op de grond hebben deze beoordeling nu bevestigd.

Een delta is een structuur van aftakkingen van een rivier voordat die in zee of in een groot meer of woestijn uitmondt. In het geval van Jezero was het waarschijnlijk een kratervormig meer dat miljarden jaren geleden bestond.

“De rover heeft een verbazingwekkend instrumentarium dat ons iets kan vertellen over de chemie, mineralogie en structuur van de delta. Dit zal hij doen door de sedimenten tot op de schaal van een zoutkorrel te onderzoeken,” aldus missiewetenschapper professor Briony Horgan van de Purdue Universiteit in Indiana. “We zullen meer te weten komen over de chemie van dit oude meer, of het water zuur of neutraal was, of het een bewoonbare omgeving was en wat voor leven er mogelijk in voorkwam”.

Voor alle duidelijkheid: niemand weet of er ooit leven op Mars is ontstaan. Maar als dat zo is, kunnen de drie of vier gesteenten die de Perseverance op zijn terugweg opboort meer duidelijkheid brengen.

De rover zelf zal naar alle waarschijnlijkheid niet eigenhandig leven kunnen vaststellen volgens de wetenschappers, dus zal hij de opgegraven stenen achter laten op een centrale plek in de krater. In 2030 zal NASA een missie sturen om de stenen naar de aarde te brengen voor verder onderzoek.

{ https://www.hln.be/ }

“Het afval van de ene, kan een schat voor de andere zijn”, aldus hoofdauteur en astronoom Sandor Kruk (Max Planck Institute for Extraterrestrial Physics). Kruk ging immers aan de slag met beelden die al twintig jaar oud waren en deed alsnog een nieuwe ontdekking.

Hoe het komt dat deze asteroïden nu pas ontdekt werden? Er zijn steeds meer telescopen, steeds meer waarnemingen en eveneens steeds meer onontdekte ontdekkingen. “De hoeveelheid gegevens in astronomische archieven neemt exponentieel toe en we wilden deze graag gebruiken”, legt Kruk uit. Vaak kan een nieuw hulpmiddel om gegevens te analyseren daar voor een doorbraak zorgen.

Zo onderzochten Kruk en zijn team maar liefst 37.000 samengestelde beelden van Hubble. Deze beelden werden gemaakt tussen 30 april 2002 en 14 maart 2021. Uiteindelijk ontdekten de astronomen iets wat nooit eerder werd opgemerkt: op de beelden stonden enkele moeilijk te detecteren strepen.

“Door de baan waarin Hubble zich begeeft en de beweging van de telescoop zelf, lijken de strepen gebogen te zijn. Op die manier is het moeilijk om de sporen als asteroïden te classificeren. Althans voor computers.” Dit keer werden er maar liefst 11.482 vrijwilligers ingeschakeld die vervolgens algoritmes hebben aangeleerd om de asteroïden beter te herkennen.

Uiteindelijk werden er maar liefst 1.316 beelden onder de loep genomen waarop 2.487 potentiële asteroïden werden aangeduid. Daarvan zijn er 1.701 daadwerkelijk zodanig geclassificeerd.

“Het afval van de ene, kan een schat voor de andere zijn”, aldus hoofdauteur en astronoom Sandor Kruk (Max Planck Institute for Extraterrestrial Physics). Kruk ging immers aan de slag met beelden die al twintig jaar oud waren en deed alsnog een nieuwe ontdekking.

Hoe het komt dat deze asteroïden nu pas ontdekt werden? Er zijn steeds meer telescopen, steeds meer waarnemingen en eveneens steeds meer onontdekte ontdekkingen. “De hoeveelheid gegevens in astronomische archieven neemt exponentieel toe en we wilden deze graag gebruiken”, legt Kruk uit. Vaak kan een nieuw hulpmiddel om gegevens te analyseren daar voor een doorbraak zorgen.

Zo onderzochten Kruk en zijn team maar liefst 37.000 samengestelde beelden van Hubble. Deze beelden werden gemaakt tussen 30 april 2002 en 14 maart 2021. Uiteindelijk ontdekten de astronomen iets wat nooit eerder werd opgemerkt: op de beelden stonden enkele moeilijk te detecteren strepen.

“Door de baan waarin Hubble zich begeeft en de beweging van de telescoop zelf, lijken de strepen gebogen te zijn. Op die manier is het moeilijk om de sporen als asteroïden te classificeren. Althans voor computers.” Dit keer werden er maar liefst 11.482 vrijwilligers ingeschakeld die vervolgens algoritmes hebben aangeleerd om de asteroïden beter te herkennen.

Uiteindelijk werden er maar liefst 1.316 beelden onder de loep genomen waarop 2.487 potentiële asteroïden werden aangeduid. Daarvan zijn er 1.701 daadwerkelijk zodanig geclassificeerd.