Op termijn kan dit stadsblog een historisch of heemkundig archief vormen over het wel en wee in de regio Waregem. U kunt hieraan meewerken door zelf historische bijdragen of informatie door te geven voor bijdragen over gebouwen, oude herbergen, belangrijke en/of volksfiguren, gebeurtenissen, volksgebruiken, geschiedenis van uw vereniging of wijk, enz. Aanvullingen en verbeteringen zijn dus hartelijk welkom zodat uiteindelijk zo waarheidsgetrouw mogelijke bijdragen overblijven.

De problematiek van vervuilende PFAS of ‘eeuwige chemicaliën’, waarvan de bekendste leden van die groep zijn PFOS (perfluor-octaansulfonaat) en PFOA (perfluoroctaanzuur), is sinds het grond-verzet voor de Oosterweelwerken in Antwerpen niet langer alleen maar een natuurprobleem, maar ook een bedreiging van onze gezondheid. Ook Waregem wordt genoemd voor onrustbarende metingen voor PFAS in drinkwaters. We hebben nog geen cijfers over aanwezigheid van PFAS bij ons in de Leie en de Gaverbeek, maar de meetresultaten stroomafwaarts de Leie ter hoogte van het Afleidingskanaal voorspellen weinig goeds. Maar geen paniek: Zelfs in Antwerpen en Zwijndrecht betekent PFAS on PFOS in tegenstelling met de dioxinecrisis in 1999 geen onmiddellijk gevaar voor de volksgezondheid.    

De effecten op lange termijn zijn nog niet voldoende gekend, maar PFAS en PFOS worden door het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) beschouwd als “zeer zorgwekkende stoffen”. Opname van te hoge concentraties aan PFOS/PFOA kan aanleiding geven tot geboorteafwijkingen, kanker van nieren, prostaat en testikels, verstoren cholesterolwaarden, leverschade en beïnvloeding van ons afweersysteem. Bijkomend probleem is dat PFOS/PFOA jarenlang in het lichaam blijft en in de natuur heel moeilijk afbreekbaar is. PFOS zijn chemische verbindingen die onverwoestbaar zijn en water, vet en vuil afstoten. Het zit bijvoorbeeld in pizzadozen, Tefalpannen en regenkleding. Hoge concentraties zitten in AFFF-brandweerschuim (Aqueous Film Forming Foam).

Alle alarmbellen gingen af als Zwijndrecht bekendmaakt dat uit een aantal recente stalen genomen in de buurt van de fabriek blijkt dat er sprake is van een ernstige verontreiniging. Uit Vlaams onderzoek, waarvoor bloedstalen geanalyseerd werden van honderden mensen, van pasgeborenen tot 65-jarigen, -blijkt iedereen PFOS en PFOA in het bloed te hebben. Nu lekt uit dat in 2014 had 77  procent van de volwassenen zelfs een zodanig hoge concentratie in het bloed had dat er gezondheidseffecten te verwachten zijn.

Het drinkwater in Zwijndrecht, Antwerpen en de streek van Zuid-West-Vlaanderen (Waregem) bevat meer PFAS dan in de waterwinningsgebieden in de rest van Vlaanderen. Maar de concentraties blijven wel ruim onder de Europese norm uit 2020 van maximaal 100 nanogram per liter (een nanogram is een miljardste van een gram). De gemeten waarden schommelen tussen de 30 en 60 nanogram per liter. Dat blijkt uit een beperkte staalname die het Agentschap Zorg en Gezondheid, samen met de Vlaamse Milieumaatschappij, in 2018 liet uitvoeren.

VMM en AZG drukken erop dat het nog maar om zeer beperkte staalnames gaat (zelf spreken ze over een "oriënterende meetcampagne"). Ze zijn overal één staaltje water gaan halen en hebben daarin gepeild naar 14 stoffen uit de groep van de PFAS, de zogenoemde ‘eeuwige chemicaliën’ waartoe ook het beruchte PFOS behoort. De meting omvat dus niet alle PFA-stoffen die Europa sinds 2020 wil laten controleren: dat zijn er 20 in totaal. Niet onlogisch: in 2018 was nog niet vastgelegd welke PFAS-chemicaliën Europa precies wilde laten peilen. In de ontwerpteksten was sprake van 14 stoffen. De Vlaamse onderzoekers gingen dan ook achter die 14 stoffen aan, maar daarbij zaten dus wel PFOS en PFOA, twee van de meest omstreden verbindingen uit de PFAS-groep.

VMM deed ook metingen in onze waterlopen en daar zit overal PFOS . Uit metingen op veertig plaatsen in Vlaanderen blijkt dat het gemiddelde PFOS-gehalte in beken, rivieren en kanalen zo goed als overal boven de milieunormen piekt. Als we de kaart bekijken blijken er geen resultaten te zijn uit onze regio, maar er zijn wel cijfers vanaf de Leie stroomafwaarts ter hoogte van het Afleidingskanaal in Deinze tot Antwerpen en die kleuren allemaal alarmerend rood.

Geen onmiddellijk gevaar voor volksgezondheid

In tegenstelling met de dioxinecrisis in 1999 betekent het huidig PFAS-schandaal geen onmiddellijk gevaar voor de volksgezondheid. In 1999 waren giftige dioxines in de voedselketen geraakt door de onachtzaamheid van vetsmelterij Verkest, omdat rond 18-19 januari transformatorolie bij de andere vetten in een opslagtank waren terechtgekomen en tot het einde van de maand met pcb's gecontamineerd veevoeder werd geleverd aan verschillende veevoederbedrijven. Verschillende kippenkwekers stelden niet alleen een verminderde eierproductie vast, maar vooral dat de kippen letterlijk met massa’s doodvielen. Pas toen het politiek schandaal eind mei in het vooruitzicht van verkiezingen uitlekte,  werden grootschalige maatregelen genomen waarbij 7 miljoen kippen en 60.000 varkens werden vernietigd en bijna 2.000 landbouwbedrijven maanden geblokkeerd werden. Nu hoeven noch kippen, noch eieren of mayonaise worden vernietigd, zelfs niet in aanpalende tuinen van 3M of Oosterweel in Antwerpen.

Net als in 1999 kunnen we ook nu spreken van een politiek schandaal. Waar in 1999 de oppositie onmiskenbaar reeds vroeg en misschien wel als eerste via een kippekweker-partijmandataris op de hoogte was van het mogelijk schandaal en in het vooruitzicht van verkiezingen wachtte om dit uit te brengen, kon het schandaal dit keer na de vaststelling in 2017 door de kopstukken van de meerderheid in de doofpot blijven en over de gemeenteverkiezingen van 2018 en de Vlaamse verkiezingen van 2019 worden getild.

Mogelijke PFOS-vervuiling in Waregem

Het provinciebestuur van West-Vlaanderen heeft al een medewerker aangesteld om verder onderzoek te doen naar PFOS in de West-Vlaamse waterlopen en daarover een studie te maken tegen september. De provinciale deputatie reguleert via de omgevingsvergunning mogelijke schadelijke lozingen. Er zijn 26 West-Vlaamse bedrijven die een vergunning hebben voor het lozen van PFOS via het afvalwater. Deze zijn vooral gevestigd in de ruime Kortrijkse regio binnen het stromingsgebied van de Leie.

Zeer binnenkort krijgen alle West-Vlaamse steden en gemeenten vanuit de Vlaamse regering een mailing met informatie over locaties waar PFOS of PFAS werd gebruikt. De gemeenten wordt gevraagd het nodige te doen om deze sites verder te onderzoeken. Als we weten waarvoor deze ‘eeuwige chemicaliën’ werden gebruikt, kunnen we al vermoeden dat daar ook Waregemse sites voor in aanmerking komen.