Heerlijk om met de trein naar het zuiden van Frankrijk te reizen. Geen gedoe op luchthavens, geen tolwegen en geen files. Boven Parijs is de lucht dreigend donker, maar eens Auxerre voorbij, wordt de natte arduinen hemel opengebeiteld. Koffie slurpen, lezen, beetje naar het landschap kijken: grote plassen tarwe met daarin afgedreven dorpjes, een geel trapezium vol zonnebloemen, wijnranken in het gelid, een buizerd in een dode boom. De zon flitst aan en uit. Ik zie heuvels een lange aanloop nemen. Hoog komen ze niet: voor Dijon, mijn eindstation, gaan ze weer liggen.

Ik ken de wijnen uit de streek maar er schuilen ook minder vrolijkmakende verhalen in Beaune, zoals dat van het Hôtel-Dieu, de Hospices Civils de Beaune. Dat hospitaal werd opgericht in 1443 onder Filips de Goede als een soort palais de pauvres. Rond de binnenplaats met hobbelkeien loopt een galerij en op het dak vormen de oker, groen en rood gekleurde pannen geometrische patronen. Oorlog en hongersnood hadden de regio uitgeput. Zou het kunnen dat clerus en adel zich schuldig voelden? Het waren zij die de opdracht gaven deze wachtkamer van de dood te bouwen. Wie zich in het Hôtel-Dieu liet opnemen, kwam er zelden levend uit.

De ziekenzaal oogt als de middenbeuk van een grote kerk. Tegen de muren, achter gordijntjes, in wat biechtstoelen lijken, staan de bedden. De armen werden hier dan wel opgevangen, als het druk was, moesten ze met zijn vieren zo'n bed delen. Het houten plafond, langer en breder dan een toenmalig schip, wordt door vrolijk gekleurde en gesculpteerde balken ondersteund en bij elkaar gehouden.

Aan het hoofdeinde van de zaal, onder glas in lood, kon aan een altaar de mis worden opgedragen. Wie te ziek was om op te staan, kon liggend de dienst bijwonen. En wie met zijn hoofd aan het voeteinde in bed lag, had aan de andere kant van de zaal zicht op een eikenhouten Christus, gebonden en gedoornkroond. 's Nachts brandde naast hem een kaarsje.

In de achterliggende zaal Saint-Hugues zwaaien als non verklede paspoppen de plak. In de dagen van de religieuzen die voor hen model stonden, waren de armen al de deur gewezen om elders te gaan sterven. De nonnetjes dienden daarna de rijkeren, die hooguit met zijn tweeën een bed moesten delen. Van service gesproken: als het 's winters te koud werd, trommelde men oude paters op om de bedden voor te verwarmen.

Polyptiek
Ten tijde van de Franse revolutie werd een polyptiek van Rogier van der Weyden weggemoffeld in een schuur. Jarenlang zat het verborgen achter hooi en een laag kalk. Hoe zoiets mogelijk is, weet ik niet, maar Het laatste oordeel raakte zoek. Toen het op hout geschilderde meesterwerk in 1836 dan toch werd teruggevonden - Christus' mantel schemerde door de kalk - schrokken de inwoners van Beaune zich een hoedje: er stonden zowaar naakte mensen op het paneel. Er werden lokale kunstenaars aangeworven om de schande te overschilderen. Hun goed bedoelde geklungel werd later in het Louvre gelukkig weer ongedaan gemaakt.

Wijnparadijs
Tijd om de stad even gedag te zeggen, ik ga tussen de wingerds rond Beaune fietsen. Hier groeien voornamelijk chardonnay, pinot noir en aligoté. In de Bourgognestreek zijn 4.000 wijnboeren actief. Slechts zelden liggen hun wijngaarden dicht bij elkaar; er moet dus af en toe gemengd en veel geproefd worden om tot een smaakvaste wijn te komen. Er gromt een machine tussen de lange rijen druivelaars, een rijdende kapper knipt de bladeren bij. Er wordt alsmaar meer biologisch gewerkt, een aantal boeren haalt opnieuw een paard op het erf. Ik zie grote capsules roofinsecten die de schadelijke kevers van de druiven moeten vreten.

Het landschap golft een heel klein beetje. Tijdens het stijgen en dalen langs zigzagwegen, tussen muurtjes en stenen poortjes, kan ik ook de innerlijke fietser versterken. Her en der staan immers, een beetje verloren, kerselaars.

Auxey-Duresses, Monthélie, Saint-Romain: al die dorpjes brengen onder hun eigennaam een wijn op de markt. Pommard ken ik het best, een naam die klinkt zoals de wijn die er verbouwd wordt, smaakt: als een donderslag op een warme herfstavond. Een lekkere, ouderwetse bourgogne, van de soort waarvan mijn grootouders hielden. Meursault reken ik tot een van mijn favoriete witte wijnen, honderd procent chardonnay, die ik graag als aperitief drink. Ik ga proeven. Ergens op een terras onder een mimosaboom, bij een verkooppunt net buiten het dorp. Een Premier Cru 2006, van het huis Ropiteau. Ik proef bloesem en een beetje honing. Vlakbij Meursaults gemeentehuis, waar Bourvil en Louis de Funès La grande vadrouille opnamen, eet ik in het lievelingsrestaurant van de twee komieken.

Grandeur
Dijon was, ten tijde van Filips de Goede, de hoofdstad van een machtige staat die een deel van Nederland, Luxemburg, Vlaanderen, Artesië, Henegouwen, Picardië en nog veel meer omvatte. De edelen van toen konden zich in zo'n buitenwijk van Bourgondië verloven, maar trouwen deden ze toch liefst in Dijon. Bevallen en sterven ook.

Twintig jaar geleden ben ik hier wel eens geweest, maar de herinneringen zijn verbleekt: de nog steeds drukke terrassen bij een fontein vol duiven, de wijn-, peperkoek- en mosterdwinkeltjes, de kathedraal van Saint-Bénigne, de dakpannen in gekleurde patronen en een beeltenis van de beeldhouwer Claus Sluter. En Gustave Eiffel is hier geboren, ook dat weet ik nog.

Het mooie hotel La Cloche, met zijn statige gevel, kon ik me destijds waarschijnlijk niet veroorloven. De bar getuigt van grandeur. Ik drink er een witte Monthélie met een scheutje Crème de Cassis, ook een streekproduct.

Om mijn fietsspieren opnieuw los te gooien, trek ik eerst een sprintje langs de Ouche, die net buiten Dijon uitmondt in een meer. De rivier aarzelt daar even en slaat absintgroen uit voor ze naar beneden valt. Eenden snebberen in het kroos, karpers tekenen concentrische cirkels in het water.

Sluisje
Dan vertrek ik, rijdend langs het Canal de Bourgogne, van Dijon naar Barbirey-sur-Ouche, ruim 30 kilometer. Dicht bij de stad is het nog druk: skeelers, als papegaaien gekleurde wielertoeristen, véél joggers. Het lijkt wel alsof Dijon leegloopt. De weilanden rechts zijn bevolkt met witte charolaisrunderen. Ik passeer veel sluizen. Grote hotelboten, nauwelijks smaller dan de sluizen, schuiven erin als vingers in een handschoen. En elk sluisje heeft zijn huisje, sommige verlaten, andere dienstdoende als buitenverblijf. Boerenzwaluwen knipscharen over het water, ik spot beekjuffers en een koninginnenpage. Geregeld vliegt er een insect tegen mijn kaken of voorhoofd te pletter.

Geen bergop en bergaf hier, het water brengt verkoeling en ik heb het idee dat ik kan blijven fietsen. Maar dat hoeft niet. Aan het eind van de rit is er op een terras langs de waterkant een plaatsje voor mij gereserveerd. Ik wil proeven wat de streek te bieden heeft: oeufs en meurette, een gepocheerd ei in een dikke rodewijnsaus, kip à l'époisses, kaas en een cassissorbet als toetjes. Het half flesje Chablis Chalmant heeft net in Parijs een medaille gewonnen. Verdiend, dat proef ik.

De geur van look en lindebloesem vervolmaakt de tafel. Bourgognerode stokrozen versieren de muren van het restaurant. De uitbaatster, een Ierse, komt een praatje slaan. Ze heeft hier haar hart verloren. Ik ook, maar ik moet weer weg. Geen cognacje dus, wel nog een grote café crème. Dan even testen of het waar is, dat ik kan blíjven fietsen.

Tekst en foto's Bart Plouvier
bron;nieuwsblad.be

De laatste jaren van zijn leven woonde Pieter Bruegel de Oude in de Hoogstraat in Brussel, waar hij in 1569 stierf en in de Kapellekerk begraven ligt. Vaak trok hij te voet naar de Pedevallei in Dilbeek. Hij schilderde er meesterwerken die we ons alleen al bij het horen van de titel zo voor de geest kunnen halen. Maar om 'De Parabel van de blinden' te zien, moeten we naar het Museo di Capodimonte in Napels. 'Landschap met ekster op de galg' hangt dan weer in het Hessische Landesmuseum in Darmstadt, het Kunsthistorisches Museum in Wenen is talrijke Bruegels rijk en, op enkele doeken in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten in Brussel na, is ook de rest van zijn oeuvre verspreid over beroemde musea in wereldsteden.

Het Bruegelmuseum in Dilbeek kan niet anders dan pronken met reproducties, maar het leuke is dat ze in openlucht staan opgesteld en wel op de plaatsen waar ze lijken vastgelegd. In het decor zien we vaak vandaag nog gebouwen, kerktorenspitsen of horizonfragmenten die we ook op de schilderijen herkennen. Op een acht kilometer lange wandeling, die aan het kerkje van Sint-Anna-Pede vertrekt, vinden we negentien replica's op weerbestendige geëmailleerde staalplaten. Het traject kan uitgebreid worden tot een fietsroute van 45 kilometer. Zeven werken illustreren gewoon de veelzijdigheid van Bruegels talent, twaalf andere werden uitgekozen omdat ze herkenbare landschapelementen uit het Pajottenland bevatten.

De tocht
Aan de kerk van Sint-Anna-Pede laten we de auto achter op een braakliggend lapje tegenover estaminet De Ster. Het gebouw, in vakwerk met leem, is een mooi voorbeeld van de traditionele architectuur die ooit de streek bepaalde en misschien wel aan de oorsprong van de benaming Pajottenland ligt. 'Paillottes' zijn namelijk stropoppen die in dergelijke panden tussen de dakpannen werden gelegd. De drankgelegenheid is gesloten, een andere doet pas vanavond open, maar gelukkig is er nog een derde café waar we de brochure en kaart (3 euro) van de Bruegelwandeling kunnen kopen. De vriendelijke waardin overhandigt ons ook een plannetje met de wegens wegenwerken gewijzigde route.
Het begint al goed. Het eerste schilderij dat we in de schaduw van een bomenrij tegenkomen, is volgens de brochure van de vzw Dilbeeks Erfgoed zeker niet van Pieter Bruegel de Oude, maar van een van zijn nakomelingen. En of de windmolen die 'De bruidsstoet' domineert hier ooit heeft gestaan, is helemaal niet zeker. Wel zouden we het torentje dat boven een bos priemt, moeten opmerken, maar dat lukt ons zelfs met een verrekijker niet.

Blinden
Als we echter voor de reproductie van 'De parabel van de blinden staan', kunnen we ons niet van de indruk ontdoen dat Bruegel op precies dezelfde plaats zijn schildersezel had neergeplant. We herkennen duidelijk de Sint-Annakerk (1), ondanks de verbouwingen die ze in de loop der jaren heeft ondergaan. Het decor, ja zelfs de sfeer onder het gebladerte, is perfect gevat in sobere kleuren. In werkelijkheid stroomt de Pedebeek wel wat dichter bij het kerkje, maar zulke ingrepen waren het handelsmerk van de kunstenaar. Hij zette de landschappen naar zijn hand, gebruikte hetgeen hij zag als basis en voegde vreemde elementen toe. Een vergezicht uit het Pajottenland vulde hij aan met een rotspartij uit de Alpen, die hij op zijn Italiaanse reizen had gezien. Hoe natuurgetrouw ook, het schilderij barst van de symboliek. Als de ene blinde de andere leidt, belanden ze allebei in de gracht. Het was –één jaar voor zijn dood– Bruegels visie op de dolende mens in een zinloze wereld. Maar de kwalen van de afgebeelde protagonisten zijn zo klinisch nauwkeurig gepenseeld, dat oogartsen vandaag nog een diagnose kunnen stellen. De schilder heeft hier ongetwijfeld blinden gezien, want in die tijd was er in de omgeving een hospitaal.

Spiegelbeeld
'De boerenbruiloft', die van 'breugeliaans' een synoniem van overvloedig eten maakte, zou ontstaan zijn in een schuur aan de Kroonweg (2), waar ooit de herberg 'In de Kroon' was gevestigd. Op 'De hooioogst', een typische compositie van bestaande en gefantaseerde landschappen, prijkt een kerkje dat sprekend lijkt op de Sint-Ambrosiuskerk van Dilbeek zoals ze er in de zestiende eeuw uitzag. Op 'De korenoogst' zien we de Sint-Pieterskerk van Itterbeek (3) en de toren in de verte zou wel eens de Sint-Alenatoren van het oude kasteel van Dilbeek kunnen zijn. Voor de watermolen op 'De terugkeer van de kudde' stond die van Sint-Gertrudis-Pedemodel. Op hetzelfde kunstwerk zien we, half verborgen achter bomen, het 'Klein Kasteeltje' dat nog tegenover het Sint-Annakerkje staat en waarin Bruegel ooit verbleef. Soms is het op de grote werken in kleine hoekjes zoeken naar de gedetailleerde minischilderijtjes die in de brochure worden beschreven. Op 'Landschap met ekster op de galg' staat rechtsonder wel heel goed zichtbaar de watermolen van Sint-Gertrudis-Pede. Omwille van de compositie heeft de artiest de Pedemolen wel in spiegelbeeld neergezet.

Info, brochure en kaart: Cultuurdienst, Gemeenteplein 1, Groot-Bijgaarden, www.toerismedilbeek.be, www.dilbeekserfgoed.be

Tekst André Grosemans, foto's Bart Dewaele  bron;nieuwsblad.be