Oeverzwaluw onderzoek Ringgroep Ierdswel in 2025.

door Jan de Jong

Op 3 maart 2025 is in Friesland de Watchapp Groep Ierdswel opgericht. De groep houdt zich bezig met (ring)onderzoek naar de oeverzwaluw en bestaat uit vier ringers; Jeroen Breidenbach, Johannes Ruurd Fokkens, Jan de Jong en Gerard Westerhuis. In de Friese gemeenten De Fryske Marren, Heerenveen en ZW Fryslân wordt onderzoek gedaan in broedkolonies in vaste wanden, broedhuizen en natuurlijke nestwanden.  Centraal daarbij staat meer te weten te komen over de dispersie van volwassen broedvogels en nestjongen van de oeverzwaluw, alsmede hun conditie, trekgedrag, overleving en voedselsituatie.  Daarbij wordt gebruik gemaakt van mistnetten in diverse afmetingen om volwassen oeverzwaluwen (terug) te vangen in kolonies in de betreffende drie gemeenten. In een broedhuis in Sneek (Houkepoort) worden al sinds 2019 elk jaar nestjongen van de oeverzwaluw geringd in wisselend aantal door J.R. Fokkens. Vanaf 2025 wordt in het broedhuis ook eDNA materiaal (poepjes) verzameld voor de DietBank in Groningen om de soorten insecten te bepalen die de jonge vogels nuttigen.   

Onderzoekscijfers

In 2025 is er onderzoek verricht in een 6-tal kolonies. Vooral om te kijken waar de nestjongen uit het broedhuis in Sneek zich hadden gevestigd. Sinds 2018 worden er in het broedhuis in de omgeving van Sneek nestjongen van de oeverzwaluw geringd door Johannes Ruurd Fokkens.

 Van 2018 t/m 2025 zijn er in totaal 1419 oeverzwaluw nestjongen geringd.  In 2025 is er getracht om zoveel mogelijk nestjongen uit het broedhuis in de omgeving van Sneek terug te vangen in bestaande kolonies in gemeenten Heerenveen, De Fryske Marren en ZW Fryslân en daarbuiten.   De onderstaande 5 kolonie werden vooral in de ochtenduren 1 a 2 maal bezocht en de gevangen oeverzwaluwen werden geringd /gecontroleerd.

1. Heerenveen bij de SCI vaste wand

2. Joure De Swel vaste wand

3. Joure De Twigen vaste wand

4. Lemmer Wielewei SBB vaste wand

5. Langweer S.J. Rijpkema zandbult

6. Sneek Houkepoort broedhuis

De vangsttotalen uit de verschillende kolonies zijn weergegeven in de tabel 1. Aan het Tjeukemeer /noordoever bij Rohel is door VRS Rohel Tjeukemeer ook speciaal op oeverzwaluwen gevangen met geluid door Gerard Westerhuis en Jan de Jong.

Stand t/m 16-10-2025.

Tabel 1. Vangtotalen in 2025 in 6 kolonies in de gemeenten Heerenveen, De Fryske Marren en ZWF.

In totaal zijn er 22 oeverzwaluwen in 2025 teruggevangen die eerder in de jaren 2018 – 2025 in het broedhuis in de omgeving van Sneek als nestjong zijn geringd en weergegeven in tabel 2.

Ring BX…37594 is in 2 kolonies  terug gevangen in 2025. Terugvangst in dezelfde kolonie slechts 1 x gemeld.

Terugvangst te Rohel Tjeukemeer is geen kolonie .

Tabel 2. In 2025 terug gevangen oeverzwaluwen afkomstig uit het broedhuis Sneek uit periode 2018-heden.

Resultaten en discussie

Onderzoek aan nestjongen en volwassen oeverzwaluwen in de wereld is al oud. Zo vond ik in mijn archief publicaties van Dayton Stoner (1936) Studies on the Bank Swallow, Riparia riparia riparia (Linnaeus)in the Oneida Lake region (Roosveld Wild Life Annals Volume 4, number 2 p. 122-233).  Het onderzoek speelde zich af in de omgeving van New York bij visvijvers waar o.a. in 1931 een 1100 oeverwaluwen werden geringd. Oude vogels werden toen met schepnetten gevangen voor de nestgangen en de jonge oeverzwaluwen werden (vlak voor ze konden uitvliegen) uit de holen gehaald met de hand (nestgang iets groter maken) en geringd teruggezet. Een studie die toen nog kon en heden te dagen ondenkbaar is. Daar hebben we in Nederland nu de mobiele broedhuizen voor waar we de jongen in het nest gemakkelijk kunnen terugzetten.

 Voor Friesland zijn er tot nog toe maar weinig mobiele broedhuizen van oeverzwaluwen bekend waar nestjongen van de oeverzwaluw geringd kunnen worden. In 2018 begon Johannes Ruurd Fokkens een mobiele broedwand bij Sneek. Deze werd een succes en al snel konden er nestjongen geringd worden.  Dit opent een hele nieuwe studie naar nestjongen van oeverzwaluwen. In 2025 is dan ook meer intensief in enkele kolonies gekeken waar de geringde jonge oeverzwaluwen uit Sneek in de jaren erna zich vestigden. Tot onze grootte verrassing werden er 22 die geringd waren als nestjong in de periode 2018-2025 (tabel 2) terug gevangen in 2025 (1 x 2019, 3 x 2022, 2 x 2023, 14 x 2024, 2 x 2025). 

Oudste oeverzwaluw was een nestjong (BH…98720) die op 7 juni 2019 uit een nest van 5 pulli van plm. 14 dagen oud geringd werd in Sneek en op 18 juli 2025 al volwassen vrouwtje voor het laatst teruggevangen werd in de kolonie De Twigen bij Joure (6 jaar en 14 dagen oud). Van deze vogel weten we inmiddels dat ie op 28-mei 2020, 16 juni 2022 en 29 juni 2024 als broedvogel in Joure in de kolonie De Swel werd terug gevangen. Op 21 juni 2025 vingen we hem voor het eerst in de broedwand De Twigen te Joure en op 18 juli 2025 werd ze daar nogmaals waarschijnlijk op een vervolglegsel broedend aangetroffen. 

 Van de nestjongen die in Sneek geringd zijn in de periode 2018-2025 zijn in 2025 in De Twigen bij Joure zelfs 13 terug gevangen, Lemmer (3), Langweer (2), Heerenveen (2), Hempens (1) en Rohel Tjeukemeer 1.

Een van de geringde nestjongen uit 2024 werd in 2025 zelfs in 2 kolonies teruggevangen, op 21 juni in kolonie De Twigen te Joure en op 6 augustus in een zandwand te Langweer.  Vlak na het uitvliegen verkennen jonge oeverzwaluwen vaak de omgeving en slapen soms in nestgangen in andere kolonies. Ook oude vogels willen nog wel eens wisselen (eind juli/augustus) van kolonie tijdens (vervolg)legsels binnen een jaar en slapen dan ook in andere kolonies in nestgangen.

 Het loont dus zeker om in de omgeving van broedhuizen voor oeverzwaluwen de kolonies in vaste wanden en zanddepots en zandbulten te controleren om meer inzicht te krijgen in de vestiging van de nestjongen.

Daarbij is het belangrijk te weten waar jaarlijks oeverzwaluwen broeden. Eigenlijk zou dit op meer plekken in ons land gedaan kunnen worden. Zo weten we dat er in Lettelbert (provincie Groningen) ook al vele jaren een mobiele broedwand is waar door Rene Oosterhuis nestjongen worden geringd. Ook wij vingen in 2025 er drie van Rene Oosterhuis terug die in Lettelbert geringd waren als nestjong. Een oeverzwaluw nestjong geringd op 5 juli 2025 te Lettelbert werd op 30 augustus 2025 terug gevangen als eerste jaars in een mistnet aan het Tjeukemeer bij Rohel (Gerard Westerhuis/VRS Rohel Tjeukemeer). Twee volwassen oeverzwaluwen (1 x man/1 x vrouw) werden op 5 juli 2025 in de kolonie in Lemmer terug gevangen en bleken resp. op 12 juli 2023 en 9 juni 2024 geringd te zijn in Lettelbert.

Foto © Johannes Ruurd Fokkens

01-06-2025. Een legsel nestjongen van de oeverzwaluw uit het broedhuis in Sneek Houkepoort.

Bijlagen Verslagen uit 5 kolonies

 De Bijlagen staan onderaan in de PDF. 

Opgemaakt 21 novemberr 2025.

Jan de Jong (75)

E.A. Borgerstraat 66

8501 NG Joure.

Tel. 06-82754279

RAS Oeverzwaluw project

Lid van de ringgroep Ierdswel