Boerenzwaluw Journaal 2021 is in de maak.

Inleiding 

Het bijna afgelopen jaar 2021 staat in het teken van de coronapandemie. Velen van ons hebben er dagelijks mee te maken en nog steeds zijn we er niet af. Specialisten zeggen dat we pas in 2024 mogen verwachten dat het wat is afgezwakt. Geen mooi uitzicht naar de toekomst. Ook is er onder de vogelwereld sprake van ziekte en een hogere sterftekans door allerlei virussen. Zo is de elk jaar terugkerende vogelgriep een teken aan de wand en sterven er vooral in het najaar en winter vele soorten aan. Het Usutu en West Nijlvirus heerst in West-Europa en heeft al veel slachtoffers gemaakt. Toch blijven we doorgaan met onderzoek aan boerenzwaluwen in ons land en U verblijden met een Boerenzwaluw Journaal in 2021. Er wordt druk aan gewerkt om dit in januari 2022 aan te kunnen bieden via de mail. Even een voorproefje van wat wetenswaardigheden.

Foto © Roel Sikkema.

21-08-2021. Jonge boerenzwaluwen rustend op een paar Friese noren in schuur van Roel Sikkema te Oosternijkerk. Zouden ze ons een hint willen geven van de komende winter?

Boerenzwaluwen met rui in Nederland te zien. 

De laatste jaren krijg ik steeds meer aanwijzingen dat boerenzwaluwen OOK in Nederland proberen te overwinteren. Door het zachte en mildere klimaat worden ze dan ook op allerlei plaatsen gezien. Van november tot in december. Daarbij valt het op dat vooral de oude vogels dan OOK met de handpen rui van hun vleugels beginnen. Door de toename van de kwaliteit van de fototoestellen komen we steeds meer foto’s van boerenzwaluwen in het najaar tegen waarop deze rui dan ook te zien is. Toch is het nog moeilijk om die snel vliegende vogels op de gevoelig plaat vast te leggen zo blijkt.

Ook op andere plaatsen in ons land zijn er late boerenzwaluwen gezien die tevens in de rui waren onder anderen in Dordtse Biesbosch, Westland Zuidholland, Lauwersmeer Kustweg en Vossenmeer Flevoland. We zijn erg benieuwd of er op meer plekken in ons land van deze late boerenzwaluwen zijn gezien. Naast de volwassen vogels waren er ook nogal wat eerste jaars die nog GEEN rui in de pennen vertoonden. Mogelijk zijn dit jonge vogels van wat late legsels.

Foto © 16-11-2021. Clemens Heijmen.

Bij Pingjum in Friesland een boerenzwaluw gefotografeerd waarop duidelijk de twee licht bruine oude buitenste slagpennen te zien zijn.

 Boerenzwaluwen rustend in bomen.

 Van Rita Delger in Bovensmilde kreeg ik een mooie foto binnen van een groepje boerenzwaluwen  dat op 7 september 2021 vlak bij haar woning  zich hadden verzameld.  Even een stukje uit haar verslag voor het Boerenzwaluw Journaal 2021:

Vanmorgen (7 september) las ik het bericht dat de eerste boerenzwaluwen alweer vertrekken en dacht, nee toch nu al. Maar gelukkig was ik de laatste kozijnen buiten aan het verven, en ik hou het in de gaten. En inderdaad ik hoorde veel van hun bekende geluidjes. Zag er ook best veel rondvliegen. Wat zal ik ze weer gaan missen, schoot door me heen. Toch de camera maar opgesteld want ver weg konden ze niet zitten. Veel boven ons huis en zag nog even 1 met de welbekende snelheid de stal in suizen. Het leek of ze afscheid namen van de stal en de garage waar zo’n 40 jongen zijn geboren. En toen zag ik de groep zitten.

Foto © Rita Delger.

07-09-2021. Groepje boerenzwaluwen verzamelden zich in top van een berk in Bovensmilde (Drenthe).

  In een boom een 200 meter verderop naast het maisveld. Geregeld maakten ze nog even een rondje. Groot en klein, prachtig om te zien! Echte acrobaten zijn het. En halverwege de middag zag ik ze wegvliegen over de nok van ons huis.  Een enkele boerenzwaluw is nog hier aan het oefenen voor de lange reis, en die kan zijn/ haar buikje nog even lekker rond eten de komende dagen. Heb nu even de tijd om de stal en garage weer te ontdoen van al hun poepjes, zodat we volgend voorjaar weer met een schone lei kunnen beginnen!

Miskleuren van boerenzwaluwen in 2021.

Ook in 2021 zijn er weer verschillende boerenzwaluwen ontdekt die een afwijkende kleur hadden. In de paardenstal van H. Nieuwland in Tijnje werd dit jaar maar een “grijs” nestjong ontdekt. De vogel zat ongeveer op dezelfde plek in de stal in een nestje met normaal gekleurde bijna vliegvlugge nestjongen. De vijf (!) grijze jongen die in 2021 in dezelfde stal waren geringd zijn helaas niet weer teruggekomen in de stal of de wijde omgeving.

Foto © Jan de Jong

19-06-2021. Weer een miskleur nestjong in de paardenstal bij Hariet Nieuwland in Tijnje.

Verder ontdekte Andreas Welzel op 6 september 2021 bij Stavoren een opvallend licht gekleurde eerste jaars boerenzwaluw (geen albino).

Foto © Andreas Welzel.

06-09-2021 Jonge miskleur boerenzwaluw op draad in haven Stavoren.

Elk jaar worden er op veel plekken in ons land miskleur boerenzwaluwen gezien. Ben benieuwd of er dit broedjaar ook weer nesten met witte jongen zijn vastgesteld. Helaas redden deze jonge vogels het vaak niet omdat ze zo opvallen door hun kleur. Tot zover deze nieuwsbrief.  Heeft U ook iets bijzonders beleefd met boerenzwaluwen dan hoor ik het graag.

 Joure, 18 december 2021.

Jan de Jong Boerenzwaluw onderzoek Friesland.

E mail; j.d.jonglc@home.nl

E.A.Borgerstraat 66 8501NG Joure.

18-12-2021, 16:24 Geschreven door Jan de Jong, Joure
Reageren (0)

Grote groep Grote Canadese ganzen gezien in woonwijk te Joure.

door Jan de Jong

Tijdens een middagwandeling door de wijk Skipsleat in Joure kwam ik op 10 december bij het zandstrandje aan en werd aangenaam verrast door de aanwezigheid van maar liefst 52 grote canadese ganzen en 1 grauwe gans. De groep dobberde rustig op het vrij stille water van het poeltje en enkele met de kop tussen de veren.

Foto © Jan de Jong.

10-12-2021. Dobberend in het flauwe zonlicht dreven de Grote canadese ganzen middags rond op het water.

Nooit eerder had ik zo een grote groep in Joure bij elkaar gezien. De vogels hebben het water gekozen om daar veilig te rusten om niet gestoord te worden door grondpredatoren. Tijdens de broedvogeltellingen van 1972 t/m 1975 voor het standaard werk Vogels in Friesland van de Stichting Avifauna van Friesland, nu al bijna 50 jaar geleden, was de Kanadeeske Goes nog een onregelmatige gast in Friesland. Meldingen van vóór 1965 komen zelden voor. Sinds de eerste grote canadese gans in 1951 in ons land broedde is de soort enorm toegenomen, ook in Friesland. Tijdens de broedvogeltelling van 1998-2000 (SOVON) broedde de grote canadese gans al in grote delen van het Lage Midden en incidenteel in Zuidoost Friesland.

Recent onderzoek van SOVON (Vogelatlas, 2018) toont aan dat de populatie grote canadese gans in Friesland sterk is toegenomen. De grootste dichtheden in Friesland komen voor in het Lage Midden. Toch wordt de soort in de gemeente De Fryske Marren recent nog maar weinig als broedvogel gemeld. Hoor graag waar er dit jaar broedgevallen waren in de gemeente De Fryske Marren.  Van de groep van 52 grote canadese ganzen (droegen geen halsband) in de wijk Skipsleat is niet zeker of het wintergasten uit noordelijker streken zijn of lokale vogels van DFM.Jaarlijks broedden er tussen de 12.000 en 16.000 paar in ons land en worden er in de wintermaanden zelfs een 43.000 a 54.000 wintergasten vastgesteld (tellingen SOVON). Zo werden er in september/oktober in Friesland nog flinke groepen gezien. Enkele meldingen;

05-09-2021. 51 te Heerenveen Skoaterwâld (Karin Uilhoorn).

02-10-2021. 200 op een slaapplaats Duurswoudsterheide (Koert Scholten).

11-10-2021. 55 bij Zwagermieden (Jeffrey Huizinga).

13-10-2021. 90 bij Drogeham.

17-10-2021. 60 bij Harkema (Jaap van der Leest).

Soms tref je na het broedseizoen er al flinke groepen aan zoals op;

26-07-2021 36 op het Nannewijd (Karin Uilhoorn).

12-08-2021. 40 te Goingarijp (Piet Groebe).

Foto © Hugo ter Haar.

De grote canadese gans is na 2000 flink toegenomen in de provincie Friesland.

Het vermoeden is dat er in zwakke winters vrij veel grote canadese ganzen in de wijde omgeving van de broedplekken blijven rondhangen. In Friesland zijn tussen 1911-2021 maar 7 grote canadese ganzen geringd volgens het Vogeltrekstation in Wageningen.

 Toch zijn er wel wat pootringen die van elders komen gevonden of afgelezen. Uit Friesland zijn er meldingen of vondsten bekend geworden uit Noorwegen, Zweden, Duitsland en Nederland. Hierbij enkele meldingen van grote canadese ganzen die in Friesland zijn gevonden /waargenomen;

06-07-1977 geringd als juv. Te Sundänge Zweden. 20-02-1979 vers dood te Stavoren.

24-10-1978 geringd als adult te Oslo Noorwegen.  12-11-1982 vers dood te Cornwerd.

01-07-1997 geringd als juv. Te Munster Duitsland.  05-01-2000 niet vers dood bij Akkrum.

26-06-1999 geringd als juv. Ten n. van Hesel Duitsland. 16-12-2002 vers dood West Terschelling.

12-07-2004 geringd als adult te Munster Duitsland.  24-01-2007 levend te Stavoren waargenomen.

26-06-2006 geringd als adult te Munster Duitsland. 24-02-2011 vers dood te Makkum.

25-06-2007 geringd als adult te Munster Duitsland. 06-10-2020 vers dood bij Witmarsum.

 Dit is de oudste (13,3 jaar) grote canadese gans die in Friesland werd vastgesteld

30-05-2010 geringd als adult te Bielefeld Duitsland. 27-02-2019 vers dood te Drachten.

Deze was kort ervoor (20-02-2018) nog gezien te Midwolda in Groningen, mogelijk ziek.

11-07-2009 geringd als adult bij Haren Groningen. 06-12-2014 vers dood bij Joure.

11-07-2009 geringd als adult bij Haren Groningen. 11-03-2011 en 01-03-2012 te Kollum.

        De vogel werd op 21-10-2014 dood gevonden te Harkema.

07-07-2016 geringd als juv. Bij Eindhoven. 01-10-2017 levend gezien bij Piaam Friesland.

07-07-2011 geringd als juv. Bij Haren Groningen. 10-02-2012 vers dood bij de Tijnje.

15-07-2011 geringd als volwassen bij Burgum. 03-03-2015 waargenomen bij Burgum Friesland.

Als we voor Friesland de terugmeldingen van ringgegevens van het Vogeltrekstation in Wageningen bezien dan komen er nogal wat grote canadese ganzen elders vandaan. Vooral veel meldingen uit Duitsland. Ook in de provincie Groningen zijn nogal wat grote canadese ganzen geringd volgens het Vogeltrekstation. In de periode 1911-2021 zeker 621 vogels. Een klein deel van de vogels die in Groningen zijn geringd zijn dus in Friesland gezien.

Foto © Marc van Schaijk.

In West-Europa zijn veel Grote Canadese ganzen met gekleurde halsbanden met een letter en of cijfercode voorzien. Dit om zo de vogels te kunnen volgen zonder ze nog een keer te vangen. Elk land heeft een eigen kleur nekband oranje voor Engeland/ rood voor Noorwegen/wit voor Belgie/ geel voor Rusland en groen voor Nederland. In Nederland worden vooral groene halsbanden gezien. Voor Friesland zou het leuk zijn als er ook wat meer op deze speciale halsbanden gelet zou worden.

 Ben erg benieuwd of er in deze winter nog grote groepen grote canadese ganzen gezien worden in Friesland en natuurlijk of er ook vogels met gekleurde halsbanden tussen zitten. Momenteel is het winterweer nog zacht doch volgens weerkundigen kan het deze winter toch wel flink gaan vriezen (mogelijk veel sneeuw?) en dan zal de groep overwinteraars in beweging komen.

Opgemaakt 15 december 2021

Jan de Jong, Joure

Email. J.d.jonglc@home.nl

16-12-2021, 13:36 Geschreven door Jan de Jong, Joure
Reageren (0)

Fitis vangsten op Ringstation Rohel in 2021 dramatisch gekelderd in De Fryske Marren.

In 2021 zijn er in de gemeente De Fryske Marren op Ringstation Rohel 2172 vogels (48 soorten) van een pootring voorzien. Een respectabel aantal. Toch zijn er ook soorten waarover we ons zorgen moeten maken. Een daarvan is de fitis. Fitissen worden de laatste jaren steeds minder op Ringstation Rohel gevangen en geringd. We kijken de afgelopen 10 jaar eens terug wat er zoal aan fitissen gevangen is en hoe deze afname is verlopen.

Foto © Jan Jansen. 09-10-2021.

In de gemeente De Fryske Marren worden op Ringstation Rohel steeds minder fitissen gevangen. 

In de periode 2012 t/m 2021 zijn er in totaal 1144 fitissen gevangen (geringd 1099/controle 45 vogels).Tabel 1 (hieronder) laat zien dat de meeste volwassen fitissen (na1kj) in de maand april gevangen worden en dat de juli maand de meeste vliegvlugge jonge fitissen (1kj) oplevert.

*   = In kolom N1kj tussen haakjes de controle vogels die al een ring droegen.

Tabel 1. Vangsten fitissen per maand op Ringstation Rohel (periode 2012-2021).

Gevangen per maand.

De eerste (vroege) fitissen zijn eind maart al aanwezig. De vroegste zelfs op 25 maart. Vooral in april worden er veel volwassen fitissen (279) op de doortrek gevangen. In mei zijn de aantallen (54) al beduidend lager als de eerste broedgevallen verschijnen. Vooral na half juni komen de jonge vogels los en trekken weg en door tot eind juli. De vroegste twee jongen werden op 10 juni 2017 gevangen.  In augustus is de meeste doortrek al geweest en komen er nog wat late (noordelijke vogels?) door. Na half september zijn de meesten wel vertrokken.  De laatste volwassen fitis werd op 21 september 2016 geringd.  Oktober vangsten komen zelden voor op Ringstation Rohel. Op 14 oktober 2021 werd nog één late jonge vogel geringd. Zo te zien niks aan de hand met de fitis als we naar de gegevens per maand kijken. Doch schijn bedriegt als we naar de jaarcijfers zien. Grafiek 1 maakt de afname van de jaarlijkse aantallen echter een stuk duidelijker.

Grafiek 1. Aantal gevangen fitissen op Ringstation Rohel in periode 2012-2021

Gevangen per jaar.

De fitis is de laatste tien jaar wel steeds minder gevangen en geringd op Ringstation Rohel. Kijken we naar de vangsten van de fitissen in grafiek 1 dan valt op dat de aantallen sinds 2012 snel afnemen met een dieptepunt in 2021. In 2021 is een dramatisch laag aantal van slechts 70 vastgesteld.

 Vangdagen met en zonder fitissen.

De jaarlijkse vangsten zijn sterk afhankelijk van het aantal dagen dat er gevangen wordt en of er dan ook daadwerkelijk fitissen gevangen worden. Daarom is in tabel 2 het aantal vangdagen met en zonder fitissen weergegeven en zijn de hoge en lage vangdagen (tussen haakjes) weergegeven per seizoen.

Tabel 2. Aantal vangdagen met fitissen per jaar/maand met tussen haakjes () de werkelijke vangdagen per jaar/maand.

 Vangdagen tijdens voorjaarstrek en het broedseizoen.

Het aantal vangdagen tijdens de voorjaarstrek en broedseizoen is lager dan tijdens de weg- en najaarstrek; 2 in maart, 3,4 in april, 3 in mei en 3,3 in juni.

Maart.In de maart maand zijn er minder vangdagen geweest, gemiddeld komt dat neer op 2 dagen per jaar. Ook zien we dat het aantal dagen dat daadwerkelijk fitissen gevangen zijn erg laag is (4). De meesten komen echter pas na 25 maart aan. Alleen in jaren 2014 (2x), 2017 en 2019 zijn er vangdagen met fitissen geweest.

 April. In de aprilmaand zijn er veel fitissen die nog aankomen op broedplek en deels nog doortrekken. Het aantal vangdagen met fitissen is vrijwel gelijk aan het werkelijke aantal vangdagen. In 2015 werd slechts 1 vangdag met fitissen gemist. 

 Mei. In de meimaand is er vooral in de eerste weken nog doortrek te verwachten van noordelijke vogels en worden broedvogels uit de omgeving gevangen. Wat opvalt is dat er in de meimaand vooral na 2017 een 5-tal vangdagen met fitissen wordt gemist.

 Juni. De Juni maand kenmerkt zich in de eerste decade door de vangst van lokale volwassen vogels en de eerste jonge vogels. Mogelijk ook eerste volwassen vogels die het broedgebied verlaten en na een niet succesvol legsel vertrekken.

 Vangdagen tijdens weg- en najaarstrek.

Het aantal vangdagen in de trekmaanden juli, augustus, september en oktober ligt wat hoger dan tijdens de voorjaarstrek en het broedseizoen; gemiddeld 4 in juli, 4,9 in augustus, 4,7 in september en 3,6 in oktober.

Juli. In de julimaand komen vooral de jonge fitissen door die wegtrekken samen met een deel van de oude wegtrekkende broedvogels uit directe omgeving. Er worden in de juli maand dan ook vrijwel geen vangdagen gemist waarop geen fitissen worden gevangen.

Augustus.De maanden augustus en september (najaarstrek) springen er qua aantal vangdagen uit. In de maand augustus 2013 zelfs acht vangdagen en 2016 en 2017 zes. Er zijn in de augustusmaand wel 18 vangdagen geweest waarop geen fitissen werden geringd. Veel fitissen zijn dan al door en er worden dan alleen nog wat late doortrekkers (uit noordelijker streken?) gevangen.

 September. In september druppelen die aantallen nog wat door met enkele vogels.  Ook in de septembermaand een hoog aantal vangdagen van 47 met in 2016 en 2018 zelf zes vangdagen, en 2021 zeven.  De leverden zelf maar 14 vangdagen op waarop fitissen zijn geringd.   Twee vangstdagen in september 2013 zijn er geen fitissen gevangen.

Oktober. In oktobermaand werd in 2021 nog 1 late eerste jaars vogel gevangen op 14-oktober. Tot nu toe de laatste data van een fitis op Ringstation Rohel.

Foto © Michel H. (archief Vogelnieuws).

Fitissen verzorgen hun jongen met veel insecten voedsel wat ze in de wijde omgeving van het nest verzamelen.

Totaal lijst vangsten fitissen.

In tabel 3 zijn de totale vangst aantallen en vangst percentages van jonge (1kj) fitissen en het aantal vangdagen per jaar/maand met en zonder fitissen weergegeven. In 2020 waren er van de 96 gevangen fitissen slechts 31 jongen vogels (32,29 %). Wat opvalt is dat vooral het aantal vangdagen in de periode 2012-2021 nogal varieert (van 36 [2012] tot 25 [2020]). De vangdagen met en zonder fitissen zijn daarom in deze tabel 3 weergegeven om zo een beter beeld te krijgen van het wel of niet aanwezig zijn van fitissen tijdens een vangdag.

Tabel 3. Het aantal gevangen volwassen en eerste jaars fitissen per jaar/maand in periode 2012-2021, aangevuld met het percentage eerste jaars en de aantal vangdagen met en zonder fitissen per jaar.

Van de geringde fitissen (2012-2021) op Ringstation Rohel zijn er 4 teruggemeld en konden er 3 met vreemde ringen gecontroleerd worden.  Buitenlandse ringvangsten op Ringstation Rohel was er maar 1 uit Belgie.

Tabel 4.Aantal terugmeldingen en controle vangsten op Ringstation Rohel van 2012-2021.

Van de eigen ringen zijn er 103 (66 individuen) na een of meerdere jaren op ringstation Rohel terug gevangen en gecontroleerd.

Tabel 5. Aantal eigen terugvangsten op Ringstation Rohel in periode 2012-2021.

 Voorlopige conclusies.

 Het aantal gevangen fitissen op Ringstation Rohel is vanaf 2012 flink afgenomen met een dieptepunt in 2021. In 2021 zelfs een afname t.o.v. 2012 met 61,75%. Zowel de volwassen vogels (62,5%) als de eerste jaars (61,06%) namen in aantallen in 2021 enorm af.

1. Tijdens de voorjaarstrek in april worden bijna de helft (48,78%) van de volwassen fitissen gevangen. Daarbij zijn opvallend veel fitissen (7,89%) met ringen (22) uit voorgaande jaren gecontroleerd.
2. In de maand juli worden 60,66% van de eerste jaars gevangen.
3. Het aantal eigen terugvangsten (tabel 5) uit voorgaande jaren op Ringstation Rohel is met factor 7 teruggelopen. In de jaren 2012-2014 was dit nog 11-13-11 (35) en in de jaren 2019-2021 is dit gezakt naar 1-3-1 (5).
4. De geconstateerde afname van ringvangsten op Ringstation Rohel is zeer verontrustend daar het een soort is die het van insectenvoedsel moet hebben.

 De grote vraag is; Is deze afname het gevolg van de al maar veranderende klimatologische omstandigheden in relatie met de algehele afname van insecten in ons land of zijn er op de route naar het overwintergebied in Afrika en in het overwintergebied grote veranderingen geweest in die periode?

De fitis is een soort die 2 x (!) zijn rui doormaakt.! 1 keer in het broedgebied en 1 keer in het overwintergebied. Met name tijdens deze twee ruiperioden moet de voedselsituatie in zowel in Europa (broedplek) als in Afrika (overwintering) en op de trekroutes sprake zijn van een goede en gezonde voedselsituatie.

Mijn vermoeden is dan ook dat het met name in het broedgebied dan ook niet goed zit met deze overleving.

 Joure 2 december 2021. 

Jan de Jong E.A. Borgerstraat 66 8501 NG Joure. Email; j.d.jongringer403@home.nl

Ringer 403 Vogeltrekstation Wageningen

Ringstation Rohel.

Bijlagen:
Fitis vangsten in 2021 dramatisch gekelderd in 2021 op Ringstation Rohel.pdf (392.1 KB)