Enkele bedenkingen bij “Herinneringen aan de toekomst” van Siri Hustvedt

Onlangs las ik de roman Herinneringen aan de toekomst (De Bezige Bij, 2019) van de Amerikaanse schrijfster Siri Hustvedt. Deze titel doet ons wat verrast opkijken, want hij lijkt een contradictie te bevatten. Wat is de bedoeling ervan? Achteraf op het kaft krijg je wat toelichting. De bekend geworden auteur helpt haar oude moeder verhuizen en vindt zo haar na veertig jaar vergeten oude notities terug. Dit is de aanleiding om haar eigen tegenwoordige herinneringen te toetsen aan de belevenissen van haar jongere zelf uit die vroegere periode.

Het is een knappe, wat experimenteel geschreven roman van een auteur die haar stiel kent. Sommigen hebben al met waardering dit boek beoordeeld en daar kan ik wel mee instemmen, alhoewel dit werk, als roman, mij toch niet zo erg heeft bekoord. Maar omdat alles niet met mijn persoonlijke smaak overeenkomt, betekent dat niet dat ik voor sommige delen van het werk geen lof over heb. Trouwens is het niet mijn bedoeling deze roman te bespreken.

Waarom schrijf ik in dit verband dan toch een en ander ? Vooral omdat sommige zinnen mij getroffen hebben en mij hebben doen nadenken. Want de herinnering speelt in dit boek een grote rol. Nu ik al toch enkele jaren een leeftijd heb bereikt waarin ik nogal snel sommige dingen vergeet, word ik wat ongerust en stel ik mezelf ook vragen. En als ik er met andere, vaak jongere senioren over praat, stellen die me gerust met de bewering dat dit met hen ook het geval is… Echt? Niets speciaals aan de hand?

Zich herinneren is in gedachten teruggaan in de tijd. Maar bestaat “de tijd” eigenlijk wel? Het verleden, de toekomst? En de herinnering? Leven we slechts in het nu?

Op p. 22 lezen we: “Het verleden is broos, even broos als botten die breekbaar zijn van ouderdom, even broos als geesten achter een raam of als de dromen die verstuiven bij wakker worden (…)”.

Alles verandert en wij ook. Wij weten allen dat herinneringen in onze geest met de jaren evolueren. Soms verdwijnen ze helemaal en we  hebben de indruk dat bepaalde feiten nooit gebeurd zijn. Het omgekeerde gebeurt ook. Op p. 395 zegt de auteur: “We herinneren ons vaak dingen die nooit gebeurd zijn.” Persoonlijk heb ik het gevoel zo iets nog niet ervaren te hebben, maar het is niet ondenkbaar dat men zich bepaalde zaken zo vaak heeft gewenst, of verfoeid, en/of ingebeeld, dat ze na jaren als echt beleefde dingen herinnerd en ervaren worden. In hoeverre kunnen wij dus ons geheugen dan nog betrouwen? In ieder geval is het persoonlijk geheugen subjectief.

Met het geheugen onthoudt men. Dit is wat men als evident beschouwt. Maar je hoort en leest wel meer dan eens dat het geheugen het vermogen is om te vergeten. Daar zit ook veel waarheid in. Veronderstel eens dat je nooit iets zou kunnen vergeten, dat je alles, zelfs de minste kleine onbenullige gebeurtenissen onthoudt, niet kùnt vergeten… Dat zou niet menselijk zijn.

Gelukkig hebben we het verstand om al onze indrukken een beetje te ordenen en de ballast te “vergeten”, op de achtergrond te schuiven, eventueel weg te werpen. Slechts wat we op het ogenblik belangrijk vinden of wat ons erg getroffen heeft, wordt in een apart gedeelte in de hersenen opgeslagen.

We beleven de dingen op onze eigen manier, dus subjectief en relatief, en iedereen geeft aan zijn ervaringen zijn eigen, dus verschillende interpretatie. En vermits “beleven” slechts in de tijd kan, is de persoonlijke tijdsbeleving ook subjectief en relatief. En het verhaal dat we lezen beleven wij anders dan de auteur. Vermits wij allen, individuën, veranderen in de tijd, is het verhaal dat we lezen of schrijven na enkele tijd ook een ander verhaal. Zo kunnen wij dus instemmen met wat Siri Hustvedt als laatste zin van haar roman schrijft: “Het verhaal is een ander verhaal geworden.” Het verhaal dat ze veertig jaar geleden opgeschreven heeft is niet meer hetzelfde als dat wat ze nu leest. Zij is veranderd, ouder geworden, heeft andere inzichten. De wereld is veranderd en geëvolueerd. Dus is wat ze nu leest niet meer hetzelfde als dat wat ze vroeger geschreven heeft. Ze kan niet anders dan alles vanuit een ander standpunt beschouwen en interpreteren.

Het is zeker boeiend daarover na te denken, maar dat betekent toch niet dat alles wat geschiedt slechts subjectief is en dat elk van ons “zijn eigen wereld schept”. Als dat het geval zou zijn, dan vraag ik me af of er wel enige communicatie en samenwerking onder de mensen zou kunnen zijn. En als we beweren dat alles wat we beleven inbeelding is en alles relatief is, dan vervallen we in een absurd relativisme. Slechts jouw bewering dat alles absurd is, is dan niet absurd. Dus is alles toch niet absurd. Of toch?

Voor mij is van belang het geluk dat wij allen uit onze ervaringen kunnen putten. Daar gaat het om. En als we ons dan vooral de goede en aangename dingen herinneren, die constructief voor ons kunnen zijn, dan zijn al die bedenkingen en “Spielereien” van de geest niet nodig.

Tenzij je er zelf plezier aan beleeft. Zoals ik hier.   

2019 0606