Tamerlan en Oulougbek.

‘Ik heb mijn eindwerk aan de universiteit gemaakt over  De Blauwe Vogel . Ken je die  ? ‘
XML:NAMESPACE PREFIX = O />

Zij schiet deze pijl af naar mij,  terwijl haar twee blauwe kijkers ernstig naar me toekomen.

Alhoewel er twee lichtjes in mijn kop aanslaan op dat moment, krijg ik toch een injectie van schaamte, plots al die leraars vervloekend  die me lessen gaven van ‘ Taal en Schrijvers’, maar die amper de naam Maeterlinck  hadden genoemd, onze enige landgenoot die eens de Nobelprijs voor literatuur had gekregen. Gelukkig ben ik af een toe een invaller bij een Quizploeg die zich zelden hoog kan klasseren, maar door het bier en  met wat geluk toch  kan scoren op moeilijke vragen . ‘Maurice Maeterlinck’ schuif ik door naar haar leuk gekruld oortje, tussen de discomuziek en het geroezemoes van geanimeerde gesprekken . ‘In ons Onderwijs krijgt deze kunstenaar niet de plaats die hij verdient. Hij werd nooit goed begrepen en verbleef ook te veel in Parijs . ’

Wij  komen uit een kleine stad waar er een reisagentschap is met de naam  De Blauwe Vogel.  De gewone man wordt via deze organisatie met autobussen gebracht naar Parijs, naar Lourdes  (…ik maak een groot kruisteken) of naar de Bourgogne (glou, glou, glou … ).

Natasja glimlacht, herkent Frankrijk,  en voor  mijn antwoord  krijg ik een goed punt.

Ik neem een slok van mijn koud drankje , brrrr …  Siberisch fris zijn die ijsblokjes !

Wij zitten in de Bar Intourist,  boven op de open dakverdieping van  het  Hotel Samarkand  te Samarkand, wij de overlevenden na een zware dag. Met acht volkstoeristen, vergezeld en in het oog gehouden door twee vrouwelijke gidsen, zijn wij de onvermoeibare, de sterke Belgen.  De andere twaalf van onze groep verdwenen, met pijnlijke voeten of met buikkramp, stiekem naar hun kamer. Onder onze schoenen, vuil van het stof van de steppen van Centraal Azië, rust een stevig Sovjetgebouw. De wijde hemel staat vol met sterren. Wij voelen ons schitterend, vijftig meter hoog. Daar beneden, op de pleinen en in de lanen, zien wij lichtjes van de reeds slapende straten  waar af en toe nog een taxi of een late autobus zich beweegt. Rust heerst over deze befaamde halte.  Deze stad was reeds een bekende oase vooraleer er bij ons steden bestonden. Het  oude legendarische Marakanda  was zo machtig dat het gedurende drie jaren kon weerstaan aan de belegering van  Iskander   (Alexander de Grote).

Duizeligmakend  hemels is het hier . Niets van dat gewriemel, van die te vele neonlampen, uit onze steden bij nacht.  De lauwe avondwind  komt van over vlakten waar hij het zand heeft afgekoeld.  De geuren van planten en bomen, van dieren en van mensen, vermengd met wat rook uit het houtskoolvuur, geven ons langzaam nieuwe krachten. De krekels zijn er weer, zoals elke avond, en ook de nachtvlindertjes en de vliegjes. Marcel  kocht een fles wodka

Frans en  Arlette  zorgden voor rode wijn uit Armenië. Dat ging allemaal vlot met enkele U.S. dollars, eigenlijk bestemd voor gebruik in tussen New-York en San Francisco, maar die in  het Oezbekistan van toen  zeer veel  waarde hadden.

Reeds om negentien uur hadden we gegeten.:  koude soep, plat brood, omelet, salade, kaas.  Nu is het dicht bij middernacht en wij wachten op spiesen met stukken lamsvlees en lekkere ajuin. Onze oeverloze honger naar alles wat deze stad biedt, zullen wij op deze manier proberen in te tomen. Ikzelf had dollars verzameld voor de  balalaikaspeelster, een jonge dame die opviel  omdat zij zo vlak vooraan was, dat zij zelfs geen kin had..  Ook  voor  de glimlach van de saxofonist was er nog genoeg . Zij aten en dronken ook vrolijk met ons mee  volgens plaatselijk gebruik. Daarom zouden deze muzikanten onbeperkt blijven verder spelen  tot wij in slaap vielen.

De nacht is zoveel mooier dan de lange hete dag in het zonlicht.  Hij zet aan tot de liefde, tot de zo nodige lafenis, en tot het schrijven van schone sprookjes en gedichten.  Het was een dag in ons leven geweest die ons zoveel kans had geboden op geluk.

We zijn nu intens bezig met verbroederingen tussen Oost en West. Voor onze Oezbeekse broers en zusters, en voor alle dames en heren van tot hiertoe nog ongekende nationaliteit, kwaliteit en moraliteit, zijn wij niet koel. De danspassen zijn langzaam en de gevoelens teder, onze glimlach is breed, de gesprekken  zijn divers en  zeker niet  pervers .

- Ken jij  Tyl Uylenspiegel de grote revolutionair ?   zo vraagt iemand me , vervolgend met     ‘ Ik werkte een tijd geleden samen met Sergeï Botjarov, onze staatskineast, die een  film maakte over  Tyl Uylenspiegel  uit Vlaanderen.   Heb je die film al gezien  ?

- Neen, ik heb er over gelezen, over die nieuwe film. Ik  ken het boek van Charles Decoster.  Wacht even …   ik drink nog wat,  en ik dan zeg luid het volgende : ‘Au mois de mai lorsqu’en  Flandre  fleurissait l’ aubépine,  à Damme  naquit  Tyl le  fils de Claes, le charbonnier,  et de la belle Soetkin  ...  ‘  hetgeen de eerste zin is van dat boek.

Wanneer  er  een slow  komt  vraag ik  onze gids ten dans, ook al is ze zo klein en  vederlicht.

-‘ Ikzelf zou je graag iets teruggeven en eens je gids zijn, bij ons in Vlaanderen. Aan jou Natasja,  zou ik Brugge laten zien en het schone Damme van Uylenspiegel, en dit zou voor mij een  eer en een genoegen zijn. Wij zullen er de grote Lamme Goedzak  pannenkoeken eten, met  suiker, aardbeienconfituur, en dubbele grote bol vanille-ijs. Omwille van onze vriendschap, zullen we  witbier drinken  tot wij  piepelzat  worden, en op zijn  Russisch gooien we dan in het land van Uylenspiegel  de lege glazen kapot  !’.

De kleine blonde antwoordt :  ‘Dat zal wel nooit kunnen gebeuren, het is toch zo heel ver  voor mij  … en  jij gaat  me daar te dik maken,  met al je plannen !

Uiterlijk koel, administratief correct,  begaafd  en zelfs een weinig geleerd,  goed in haar vak, was onze Intourist gids Natasja gedurende die avond.  Via  Maeterlinck en Decoster, mocht ik even doordringen in haar wereld, gevuld met taal en litteratuur, en vertalingen van het  Frans naar het Russisch.  Doch, het is nooit wat geworden.  Zij kende dat prachtige chanson van  Gilbert  Bécaud niet,  met die Nathalie van ‘xml:namespace prefix = st1 ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" />XML:NAMESPACE PREFIX = ST1 />XML:NAMESPACE PREFIX = ST1 />la Place Rouge’.  .

Op het kruispunt van vele wegen ligt  een Parel van de Islam, het Rome van het Oosten.

O,  Samarkand,  zie ik je ooit  terug , bij dag of  bij nacht,  in  dit leven  of  later    ?

Het zou evenwel verkeerd zijn te denken dat die uren gevuld met wodka, muziek, smakelijk vlees, vers brood, en goed gezelschap, het hoogtepunt was van onze groepsreis van toen.

Op 28 juni van 1978  stond ik gedurende lange tijd in de grafkelder van de Timouriden uit de 14^de en 15^de eeuw.  Dat is het wat ik van die reis nooit zal vergeten.

Doorheen mijn brein, doorheen mijn lichaam, straalde een felle energie. Die kwam van de zon, maar ook van iets dat onverklaarbaar was, in een ruimte met bovennatuurlijke aanwezigheid, tussen muren, vloeren, plafonds, versierd met goud, azuurblauw,  geometrische en grafische tekeningen. Daar stond ik toen in de Gour-Emir,  tussen islamitische architectuur behorende tot het werelderfgoed, een gebouw dat niet opvalt door grote afmetingen, doch dat een juweel is, op mensenmaat  gemaakt,  voor de eeuwige rust van grote en wijze mannen uit het Oosten.

In dat mausoleum ligt Tamerlan, de grote veroveraar. Maar ook zijn kleinzoon Oulougbek,  geleerde en filosoof, rust er samen met nog meer familieleden, plus hun geestelijke leiders. In het oude mausoleum van deze Stad verloren tussen de windstreken, liggen de beenderen en schedels van deze grote emirs  reeds eeuwenlang . Over leven en dood, over gras, water en goud,  over mens, paard en kameel, over al wat kwam, groeide  en ging, zelfs over goed en kwaad,  tussen de Zwarte Zee  en  de Indus hebben zij  beslist.

Tamerlan, Timoer de Kreupele, of Amir Timur, die van 1370 tot 1404 elke veldslag won omdat hij de vertegenwoordiger van Allah was die de gerechtigheid terugbracht waar zij was verloren geraakt. Deze Timoer, staat bekend als een van de meest vermaarde en meedogenloze veroveraars uit de wereldgeschiedenis.  Hij beweerde een afstammeling te zijn van Djengis Khan, en al was dat misschien niet waar, toch is hij enkel te vergelijken met deze Mongoolse  leider. Timoer  was een militair genie  die met  zijn  ruiters, die handig waren met boog en pijl, gedurende een periode van vijfendertig jaren  iedere tegenstand overwon . Transoxanië, Afghanistan, Iran, Mesopotanië, Armenië, Georgië, Rusland, Litouwen, India, Syrië en Turkije veroverden deze Turkmeense-Mongoolse mannen op hun paarden.  Zij verwoestten Bagdad en Delhi,  maakten tientallen steden met de grond gelijk.  De manschappen, die diverse talen spraken,  hadden geen medelijden met de overwonnen tegenstrevers. Zij onthoofden meestal de verliezers en bouwden piramides met hun koppen. Rijkdommen,  jonge vrouwen, kinderen, ambachtslui, kunstenaars, leraars, sleepten zij mee naar hun hoofdstad  Samarkand , die toen de rijkste plaats op deze aarde werd.

Op ouderdom gekomen vertrok Timoer de Kreupele nog met  200.000 ruiters om China te veroveren, maar onderweg overleed hij (1404) . In alle stilte werd zijn lichaam terug naar Samarkand gebracht waar hij onder een steen van zwarte jade werd begraven.

Zijn  wereldrijk werd toen wat later verdeeld en verbrokkeld tussen zijn vele erfgenamen.

Als een grote meloen staat de dakkoepel op het zware achthoekige bouwsel, een samengaan van kracht en verfijning. Vonken van de oude glorie spatten  rond door de inslag van het felle zonlicht dat binnenglipt en zich verdeelt in alle kleuren van de regenboog. De schaduwen op de blanke muur aan de overzijde  tekenen de belangrijke wiskundige formules af die de ene grote emir lief had, alsook de namen  van de steden die de andere grote emir veroverde. Dit is het echte bewijs, geschreven door het zonnelicht, dat alles wat Natasja ons vertelde waar is. Tamerlan is geen fictieve held en zijn belangrijkste  nakomeling Oulougbek was  geen magiër uit een sprookje. Hun stoffelijk overschotten liggen daar werkelijk in het  Gur-Emir.  Het verwarrend licht  komend door het verfijnd snijwerk in de stenen, bevestigt de grootheid van deze supermannen die zegevierden over zovele volkeren, over de oneindigheid van de steppen, over de dwaasheid en de onwetendheid. Zoals hun legende ook blijft verder vertellen, langs de Zijderoute, doken zij  en hun manschappen, onder de lakens met de mooiste vrouwen van deze wereld , zonder ooit hun laarzen uit te trekken. De prachtige  kinderen die zo werden verwekt, zijn de stamouders van de Oezbeken van vandaag, die bekend zijn als mensen met gezond verstand .

Zeer zelden werd een volksleider zo gehaat en vervloekt, en ook zo geliefd en bewonderd als Tamerlan . Er bestaat ook geen andere historische figuur die zo vol van contradicties was. Hij heeft zoveel verwoest, volkeren uitgemoord,  en toch  was hij ook een groot organisator, bouwheer, reiziger, ontwikkelaar, en beschermer van kunst, wetenschap,  geloof , en krachtig groeit zijn naam verder als voorvader van een natie  met grote toekomst : Oezbekistan. 

Ik schaam me echt dat ik vier dagen geleden nog niet eens hun namen kende.  Timur Lenk ?   Oulougbek  ?  In de  meeste  van onze geschiedenisboekjes staan zij niet eens. Dit is niet eerlijk, want deze  Timur Lenk  en  Oulougbek zijn van geweldig groot kaliber, te vergelijken  met  Napoléon Bonaparte,   Keizer Karel   en   Leonardo da Vinci  !

Wat kom ik toch maar uit een piep klein en verdeeld land uit  Westen van  Europa  !.

Ik besef hier onze tekorten,  en ook de beperktheid van mijn opvoeding, religie en cultuur, van mijn ras, van mijn jeugd . Bij dit sta ik stil, terwijl de zachte woestijnwind mijn neus prikkelt en mijn tranen droogt .

Zou het kunnen dat deze plaats, die te ver van het Westen ligt, te ver van het Zuiden, te ver van het Noorden, te ver nog van het Oosten, …  zou het kunnen,  dat  het precies hier is , op de weg naar China,  dat  het centrum   van  de  planeet  Aarde  ligt en altijd heeft gelegen   ? 

Samarkand . Gour- Emir  1978 .  Door  bewondering  en  eerbied kon ik niet meer bewegen .