DE EERSTE SLAG VAN NEERWINDEN.xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

In de maand juli  van 1693  vorderden  te voet en te paard vele manschappen  in de richting van ons dierbaar  Haspengouw.  De negentienjarig Chartres,  neef van Louis XIV, ‘abbé Dubois’,  Rouvroy , en ook graaf d’Artagnan, (5) van de musketiers, behoren tot deze oorlogzuchtige lieden. Wij citeren deze vier nog even, alsof zij de Vier Ruiters van de Apocalyps waren. Met tienduizenden kwamen zij toen. Waarom toch  overspoelden zovele soldaten, huurlingen, dragonders (6), musketiers, spionnen en edellieden onze streken  ?  Waarom willen zij  komen vechten en sterven in het land van mist en klei, tussen de hagen en holle wegen,  tijdens die slechte zomer van 1693  ?  

We moeten weten dat er te land en ter zee van 1688  tot 1697 een oorlog was. Deze zoveelste oorlog bracht toen volgende kampen tegen elkaar :

Enerzijds was er de Koning  Louis XIV en zijn vrienden plus familieleden uit de Franse gebieden ( waaronder ook Noord Amerika). Anderzijds was er Willem III,  Prins van Oranje-Nassau. Hij was de Stadhouder van de rijke Republiek der Zeven Nederlanden en door zijn recent huwelijk ook Koning van Engeland.

Toen waren er in een nog verbrokkeld  Duitsland,  alsook in Zweden,  Savoie , Piëmont, Portugal en Spanje, vele edelen die de economische en territoriale expansiedrang van de Fransen niet meer aanvaarden. Zij stonden achter de Prins van Oranje (= de Liga van Augsburg ) en leverden hem maar al te  graag  troepen  tegen betaling. Ook  John Churchill de Marlborough , voorvader van Winston Churchill stond aan de kant van Oranje.

Deze Negenjarige Oorlog wordt ook Successieoorlog van de Palts genoemd  en mag niet worden verward met de Hollands Oorlog  (1672-1678) (7), en ook niet met de Spaanse Successieoorlog  (1700-1713)  (8).

De Vrede van Rijswijck betekende het einde van deze reeks gevechten (9) toen de beide oorlogvoerders fysiek  en financieel totaal waren uitgeput. Er was geen eten meer voor manschappen en paarden. Eigen en vijandelijke troepen hadden alles geroofd en platgebrand. Boer, molenaar en bakker waren dood of  werden vluchtelingen . De oorlog duurde negen jaren, maar er werd slechts bij goed weer gevochten. Wanneer het herfstweer  begon,  keerden  Willem van Oranje en zijn mannen terug naar huis voor  rust en warmte, terwijl de Fransen voltijdse beroepssoldaten waren die de winter doorbrachten in hun garnizoensteden. 

De toen uitgevochten strijd werd een gelijkspel. Geen beslissing dus in dat jaar 1697, zou men zeggen, of toch niet, want zeker is dat  Willem III van Oranje  door Frankrijk als Koning van Engeland werd erkend en dat na de zeeslagen  uit deze oorlog  de Royale Navy  voor een lange periode,  tot in 1940,  de  grote baas  werd  op zee.

Voor Vlaanderen, Wallonië en Luxemburg (Groot Hertogdom) volgden grote lasten omdat te  Nieuwpoort, Oostende, Kortrijk, Mons, Aat, Charleroi, Namur, Luxemburg,  Hollandse forten werden gebouwd om een vooruitgeschoven linie van Oranje tegen Frankrijk vast te leggen. Deze achtvoudige militaire aanwezigheid moest voor 60 % worden betaald door de  bevolking.  Dit was het Eerste Barrièretraktaat .

(5)     d’Artagnan  werd veel later beroemd door  ‘ Eén voor allen, allen voor één …’  in De Drie Musketiers van Alexander Dumas, en door  talrijke mantel- en degenfilms. Te Neerwinden vochten   Pierre en Joseph de Montesqiueu d’Artagnan . Nog de één noch de andere  kan de beroemde Charles de Batz de Castelmore Comte d’Artagnan zijn geweest. Deze held is historisch te situeren  tussen 1611/15 en 1673.  Comte d’Artagnan  was een eretitel   voorbehouden aan  de hoogste gegradeerde van de eerste compagnie der musketiers.  

(6)     Een dragonder is een infanterist die zich per paard verplaatste en te voet vocht. De vorm van zijn musket (geweer) deed denken aan  een draak, vandaar de naam.  1/3 van zij die te Neerwinden vochten waren dragonders.  De soldaten van toen droegen nog geen uniformen :  te Neerwinden droegen de Fransen een witte kleur en de verbondenen een groene kleur om herkend te geraken.   

(7)     Louis XIV won de Hollandse Oorlog . Hij stelde Willem III van Oranje aan, hopende dat deze als marionet naar zijn wil zou regeren, maar hij verkeek zich flink op die man. Na de Glorieuze Revolutie werd deze patriot zijn sterkste vijand en zo kon er niet lang gewacht worden op een volgende oorlog.

(8)     De Slag van Ramillies  van  23/5/1706  is een  episode uit de Spaanse successieoorlog.  Vanaf  het spoorwegstation  van  Racour  loopt er  thans een  fietspad  via de spoorlijn  Landen-Ramillies  naar Ramillies.  Zie ook Ons Landens Erfdeel 70/blz 67. Wie ooit het Kasteel van Edingburgh  bezoekt, mag daar het altaar ter ere van de winnaars van deze slag niet missen.

(9)     De Negenjarige Oorlog  werd  betwist  over 18  partijen : vier belegeringen,  zes zeeslagen, en acht  veldslagen.  Het front strekte zich uit van Ierland,  de Noordzee, Vlaanderen, Rijnland, Savooien, de Middellandse Zee, tot in  Catatonië , alsook  overzee te Boston,  in Canada  en op de weg naar India.

In de Eerste Slag bij Neerwinden speelde de Kleine Gete tussen de dorpen Eliksem en Neerhespen een belangrijke rol. (29 juli 1693) (10). Koning en stadhouder Willem III had zijn hoofdkwartier opgeslagen nabij de brug te Overhespen. Zijn troepenmacht van 50.000 man lag op de hoogten tussen Neerwinden, de Neerhespense Berg en Neerlanden,  uitkijkend naar de Fransen, ca.75.000 man sterk, die oprukten vanuit Landen dat toen nog bestond uit twee delen : het oude Sint Gitter en  een ommuurde benedenstad. De aanwezigheid van paarden  en muilezels wordt  geschat  op  40.000 . Daarbij dan nog zovele kanonnen  en honderden wagens om munitie, drank, voedsel, en  materiaal te vervoeren. Het is onvoorstelbaar   !   

De legerstaf van de Liga achtte zijn opstelling, met een  blik op de vallei van Landen, en de rivier in de rug, als uitermate veilig, in zoverre zelfs dat de vooravond van de slag werd voorgesteld alle zeven bruggen over de Gete te vernielen, om de manschappen duidelijk te maken hoe zeker ze van de situatie waren. Dit werd afgewezen door de stadhouder, die zelf naast een brug gelegerd was, en niet zo zeker was van zijn eigen gunstige positie in een landschap met veel holle wegen,  hagendoorn overal,  natte weiden en zware leemgrond. Pas om drie uur in de namiddag, voor een vierde aanval, wierpen de Fransen 28.000 verse manschappen in de strijd te Neerwinden ter hoogte van de Kruiskapel. Zij geraakten door de  versperringen en op de hoogvlakte van Wange en Hespen speelden zich de afgrijselijkste tonelen af : het grootste cavaleriegevecht van die eeuw. De Fransen kwamen als overwinnaars uit de strijd. Willem III   kon vluchten en reeds kort daarna zijn  legers  terug herorganiseren.  

Zie ook  :

- http://www.muisgrijs.be/report/regionaal/neerwinden/vb_01.htm

(10) 1693,  is MDCXCIII   voor het Gregoriaans kalender, maar ligt voor de Chinezen  (gebaseerd op zon en maan  in 4389-4390, is voor de Romeinen  2446 zijnde Ad Urbe Condita (sedert de stichting van Rome), en is voor de joden die beginnen te tellen  vanaf de Schepping van de wereld  5453 -5454 .

DE NACHT VOOR DE SLAG .

Zonder trompetten noch tamboers  ( ‘ en silence et en sourdine’)  waren de Franse troepen  , (90 bataljons infanterie en 200 escadrons ruiterij ) gevorderd  van Vinalmont tot Landen .

Op nauwelijks iets verder dan één  kanonschot verder wachtten de Verbondenen (60 bataljons infanterie en 120 escadrons cavalerie) .    

De  Hollandse, Duitse, Engelse,  troepen  waren  tijdens de voorbije weken vaak van plaats veranderd. Te  Neerhespen waren hun generaals samengekomen en zij meenden dat het terrein geschikt was om met minder cavalerie toch te kunnen winnen.

Het stond dus in de late namiddag van 28 juli 1693  vast  dat er op de volgende dag een belangrijke veldslag zou volgen. Met de voor velen aangekondigde dood in het hoofd  begonnen de manschappen van Oranje toen werkzaamheden  om hun frontlijn te versterken.

Wat toen in ongeveer 10 uren werd gepresteerd met spade, schop, houweel en bijl,  klopte alle   records van vroeger en van nu.   Lees even wat een getuige schreef.

« La nuit entière, nous entendîmes dans le camp des ennemis un bruit et un mouvement extraordinaire dont nous cherchions à deviner la cause. C'étaient les cinquante mille soldats Alliés, qui, transformés en travailleurs, faisaient des abatis, élevaient des fortifications et construisaient des barricades avec l'ardeur fiévreuse d'un peuple d'abeilles dans sa ruche. Lorsque le jour parut, Luxembourg, debout avant l’aube, eut sous les yeux un spectacle imprévu. L'aspect général du terrain s'était, depuis la veille au soir, modifié comme par enchantement.

“ Une vaste forteresse avait surgi du sol et se hérissait dans la plaine. Devant le front du camp ennemi, de Neerwinden à Rumsdorp, s'élevait un immense parapet, haut de quatre pieds et percé de meurtrières et bordé d'un fossé profond . Tout du long, de petites redoutes flanquaient cette crête de distance en distance . Une centaine de canons, hissés sur ces ouvrages, luisaient dans la brume du matin.

“ Trois des villages  étaient changés en citadelles. Neerwinden avec ses murs crénelés, les palissades qui le couvraient et les barricades qui encombraient ses rues, paraissait un fort imprenable.

( Wie meer wil lezen :     http://pageperso.aol.fr/marsouin18/Neer1693.html)  .

DE  DAG  DAT  WIVELCOVEN  IN DE VLAMMEN VERDWEEN .

Het is niet de bedoeling een reportage  te brengen over het gebeuren op deze vreselijke dag of brede militaire uitleg te geven over opstelling, krijgsverrichtingen, troepenbewegingen.

Ik houd het bij enkele sprokkels die me troffen.

Willem III  (1650-1702) , Prins van Oranje-Nassau, Stadhouder der Nederlanden, Koning van Engeland, Opperste  Legeraanvoerder van de Verbondenen, was een astmalijder die klein en tenger was. Hij kon over zijn schouders en zijn ribben zelfs geen harnas verdragen . Hij vond het zeer belangrijk dat zijn ereteken van de Orde van de Kousenband  steeds goed zichtbaar bleef voor officieren en manschappen.

Henri de Montmorency (1628-1695), Maarschalk van Luxemburg en Frankrijk, later bekend als  “Luxembourg, le Tapissier de Notre Dame”(11) had een bult . Hij kende een loopbaan met hoogten  en laagten (omstreeks 1680 viel hij in ongenade waardoor hij 14 maanden  opgesloten werd in La Bastille). Hij overleefde bij wonder vele vreselijke veldslagen. De overwinning te Neerwinden 1693 maakte van hem een nationale held en een militair genie. Deze glorie was kortstondig want in het verre India sloegen de Hollanders reeds op 8 september van datzelfde jaar hard terug door de katoenstad Pondichéry van Frankrijk af te pakken. Weldra viel Luxembourg zwaar ziek  en overleed op 4/1/1695  aan longontsteking. Zowel de winnaar als de verliezer hadden noch de  ‘look’  noch  het postuur van de grote beroemde krijgsheren. Het waren geen mannen om standbeelden naar te maken, geen beroemde figuren om straten of pleinen naar te noemen.