IN MIJN AUTOOTJE

Vanaf volgende vrijdag is het weer zo ver: tien dagen zenuwachtig gedoe met taterende mensen, toeterende auto’s, nieuwsgierige blikken, krikkele verkopers en eeuwigdurende blinkdozen van Koning Auto onder de bollen van het Atomium . De mensen kunnen zich weer laveloos tegoed doen aan de wonderen van de auto-industrie tijdens de hoogmis van blinkend koetswerk. Een auto is leuk en je kunt moeilijk zonder, maar het grapje wordt alsmaar duurder, minder ecologisch en rijdt trager als hij in gezelschap is. Ecologisch wordt op elke gram bespaard, de glorietijd van benzine en diesel is voorbij maar die twee zijn nog altijd de melkkoekassa voor de regering. Zolang de kassa rinkelt, mag die melkkoe niet op stal, terwijl de melk wel duurder wordt.    

Ik wil benadrukken dat ik geen ongekend piepje, kraakje of rammelend onderdeel aan mijn auto kan verdragen, en hij moet bovendien nog andere minder blitsende maar wel noodzakelijke eigenschappen hebben. Altijd startklaar en met de airco aan boord is het altijd goed weer. Momenteel heb ik trouwens geen airco, maar wel een Arko (Alle Ramen Kunnen Open), een goedkope variant met veel gebruiksgemak en weinig technologische hoogstandjes. Mijn kar op vier wielen kan me overal brengen: hij is mijn vrijheid, mijn gebruiksgemak, mijn leefruimte waar ik aan carcocooning kan doen en mijn altijd gehoorzamende reisgezel. Zo moet een auto zijn. De buitenwereld is zijn jungle en die hangt aaneen met plots opduikende files, wouden van opspelende verkeersborden met gelimiteerde snelheden en wandelende flitspalen die vermomd als vuilbakken agenten in blauw mogen vervangen. Dan spreek ik nog niet van omleidingen, slechte wegen en speelgoed voor grote mensen. Mijn auto is in de eerste plaats een vervoermiddel om van A naar B te gaan en liefst ook nog terug. Een auto hoeft voor mij niet extra veel te blinken, moet helemaal geen ongemakkelijke hoge snelheden ontwikkelen en zeker geen snufjes bezitten die alleen maar goed zijn om ze verder te vertellen.  Bij mij heet dat ‘vertrouwen in een auto’ en heel dikwijls gaat dat samen met vertrouwen in een merk en in de mensen die hem in goeie form houden. Wat ik wens, is een auto die alles van zichzelve heeft en die dat niet moet krijgen van 'accessoires' waardoor je alleen maar weet dat je ze hebt omdat je ze extra hebt bijbetaald. Dat noemen ze een auto met een sterk 'basislijf': ik hoef geen verwarmde zetels onder mijn bips, wel rustige vastheid zonder overbodige toeters en bellen. Ik heb graag auto's waarop je kunt rekenen en die ten alle tijde gezond zijn van lijf en leden. Ach ja, en als het dan toch eens gebeurt, dan heb ik liefst pannes door eigen schuld zoals een 'platte accu' omdat je de deur slecht hebt gesloten en een lampje is blijven branden. Dan hoef je niemand anders dan jezelf de schuld te geven.

De oorzaken van de files zijn uiteindelijk de anderen. Ze zijn met te veel en rijden altijd op het verkeerde moment. Ze creëren verkeersinfarcten met verlamming en miserie tot gevolg.Ofwel blijven we evenveel rijden met de auto, warmt onze aardbol nog meer op en vervuilen onze longen nog meer. Als de economie verder wil groeien, moet er eigenlijk méér geconsumeerd worden zegt de wijze economist. Méér consumeren om werk te creëren is het resultaat van de neoliberale consumptiemaatschappij. Waar we vroeger mochten werken om te kunnen consumeren, moeten we dus nu consumeren om te kunnen werken... tot de vacatures niet meer kunnen ingevuld worden.

 Je mag de laatste dagen geen krant, weekblad of reclamefoldertje vastnemen of de blinkende lak, de glinsterende velgen en de donkerzwarte Pirelli's, Michelins of Bridgestones spatten van de voor- of achterzijde van het papier dat het tweejaarlijkse hoogmissalon van onze heilige koe/auto aankondigt. 'Ze' proberen de modale man en vrouw te verleiden met één scheve blik: onzen 'otto' is ontegensprekelijk het meest populaire vervoervehikel dat zowel voor vrijheid, blijheid als voor vuilwordend verdriet zorgt. Toch wil iedereen er een exemplaar van en sommigen hebben er zelfs meer dan één. Hoe meer je van die dingen bezit, hoe meer je moet zwijgen over een proper milieu. 

Heeft zo'n auto een ziel of moet je die er zelf inleggen? Is zo'n vierwielbak gewoon te gebruiken of moet je hem vertroetelen? Hoe ver mag je daarin gaan? Is twee maal per week de auto wassen een doodzonde of eerder een dagelijkse zonde en is het verwerpelijk de auto buiten te kuisen bij regenweer? Moet je af en toe een klapke doen tegen je auto? Is strelen uit den boze en levert te veel stofzuigen geen gevaar op voor je longen? Lokken kruimels en papiertjes van koekjes, wafeltjes en snoepjes die als zwijgaas aan luidruchtige kleinkinderen zijn gegeven, geen muizen in je paleis op wielen?  

 In onze vrije tijd willen we allemaal rust, ruimte, zuivere lucht en stilte en die zoeken we op… met onze auto. En waar we dachten dat het idyllisch zou zijn, strooien we lawaai, uitlaatgassen en drukte uit en om er te komen, toveren we eindeloze files of rijden we wanhopig rondjes om een parkeerplaats te vinden zo dicht mogelijk bij de fitness. Daarvoor hebben we de nieuwe term ‘recreatieverkeer’ uitgevonden, de paradox tussen de kilometerpalen van de autosnelwegen naar de kust en naar de Ardennen of soms naar het verre buitenland. Soms wordt de auto gepromoveerd van middel naar doel: de cabrio, de terreinwagen of de getunede vierwieler worden dan een stoeipoeshobby op zich.

We moeten energie-efficiënte producten op de markt brengen (bv. wagens met een minimale koolstofdioxide-uitstoot) maar zeker ook zorgen dat de totaal verbruikte energie kleiner wordt. Maar dat is weer niet goed voor de economie. Onze politici pleiten dus voor een meer milieubewuste levenswijze maar durven er niet bij zeggen dat Koning Auto minder en anders gebruikt moet worden omdat dat zou leiden tot minder koopkracht. Om de autoverkoop dan geen stokken in de wielen te steken, pleiten zij voor meer biobrandstoffen en energie-efficiënte wagens. Maar de verkoop van wagens van het ‘ancien régime’ moet daarom tóch onverminderd worden voortgezet, ondanks de zich opstapelende bewijzen van ongemeen nefaste milieugevolgen. Zo blijven de gepropageerde biobrandstoffen virtueel, zijn bijna nergens verkrijgbaar en drijven de prijs van de huidige motorbrandstoffen bovendien kunstmatig op, wat voor Vadertje Fiscus blijvend de kassa laat rinkelen tot onheil van onze portemonnee.

Hou het maar veilig en geef je oude rammelkar op vier wielen af en toe maar een schouderklopje. Dat doet niemand kwaad.

Marcel Huysmans

09-01-2018, 22:15 geschreven door Marcel Huysmans  

APPELBOLLEN, WORSTENBROOD OF GEZODEN WORST?

Met het ouder worden neemt het aantal voorwerpen dat ik ‘verloren’ leg toe. Geen potlood, schaar, snijmes of timmergereedschap is nog veilig: binnen de kortste keren moet ik een tweede exemplaar opsnorren omdat het eerste op het eerste gezicht onvindbaar lijkt. Maar dat is niet het geval met Verloren maandag, want die vind ik elk jaar probleemloos weer. Ik vier die dag al jaren met de collega’s met wie ik ‘nog officieel werkte’ bij een glaasje, pot of pint gekruid met heel veel smeuïge verhalen die de losgemaakte tongen op volle snelheid laten ratelen. Het is het eerste rumoerige gezelligheidsmoment nà Driekoningen waar de wensen nog vers en overvloedig zijn en de kussen vlug gegeven. Mannen zijn daar in het voordeel, want die kussen meestal enkel vrouwen en worden dus minder vlug moe dan het andere geslacht. Zeggen ze. Verloren maandag valt, volgens de simpele zielen, op de eerste maandag na Driekoningen. Specialisten weten wel beter: het is pas feest op de maandag nà de eerste zondag nà Driekoningen. Volgend jaar valt Driekoningen op zondag 6 januari en dan vieren we volgens de simpelen feest op 7 of op 13 januari, volgens de ingewijden die genuanceerder denken. Alleen de bakkers en wie twee maal viert, varen daar goed bij…Verloren maandag is geen kerkelijk, maar een werelds en vooral Antwerps 'feest'.

Maar hoe komen we aan die ‘verloren’ dag? Vroeger moesten de mensen heel hard labeuren. Alleen bij een religieus feest kregen ze een dag 'congé'. Dat was de ideale dag om de geneugten van pintjes en sterkere dingen ten volle te degusteren. Op maandag kloegen ze dan van een houten kop en konden ze onmogelijk werken. Zowel voor de baas als voor de werklui was zo'n dag een werkdag waarin niets werd gedaan of, met andere woorden, het was een verloren dag. Dat verklaart nog niet waarom dat juist op een maandag na Driekoningen moest gebeuren. Volgens de Bijbel waren de drie wijzen langs Koning Herodes gereisd om hem te vragen waar de nieuwe koning der Joden geboren was. De onbetrouwbare Herodes, die het - als Trump - in Jeruzalem liet en hoorde donderen, vroeg hen om het zelf uit te zoeken en terug te komen zodat hij zelf de nodige eerbewijzen kon aandragen. Maar Gaspar, Melchior en Balthasar veegden hun oosterse laarzen aan zijn vraag, vertikten het met even oosterse onbewogenheid en daardoor geraakte Herodes ziedend als een fluitmoor. Als wraak liet hij in heel Jeruzalem en omgeving al de pasgeboren kinderen doden. Om aan deze gruweldaad terug te denken werd door de Antwerpenaren de 'barbaarse' traditie van verloren maandag aan deze gebeurtenis gekoppeld.

Eerst waren er op verloren maandag de worstenbroden die oorspronkelijk werden gemaakt door de beenhouwers en nièt door de bakkers. In die ingebakken worsten draaiden ze hun vleesoverschotjes van de feestdagen en wikkelden er een knapperig korstje rond om te verdoezelen dat het eigenlijk om 'oud vlees' ging. De worstenbroden waren heel goedkoop gefabriceerd en smaakten lekker. Voor de zoetebekken, de antivleeseters of gewoon voor wie eens iets anders wilde, lanceerde men terloops de appelbol als zoet alternatief. De Antwerpse gewoonte deinde wel een eindje uit in Vlaanderen maar vooral in de eigen provincie. Kwam daar nog bij dat de Antwerpse dokwerkers 's zondags hun loon kregen uitbetaald. Sommigen gingen dan meteen op café om zich te bezatten en het weinige geld dat ze nog overhielden namen ze mee als magere trofee voor hun vrouw. En apropoo: in Aalst valt Verloren maandag in oktober, in Limburg op de maandag vóór Aswoensdag. Dan eet men daar ‘hete’ broodjes vers uit de oven. Tot enkele jaren geleden kreeg men in Antwerpen, als men iets ging drinken op verloren maandag, gratis een worstenbrood gepresenteerd.

Volgens anderen ontstond verloren maandag uit het evangelieverhaal waarbij Jozef en Maria hun 12-jarige zoon 'verloren' waren en hem na drie dagen terugvonden in de tempel. Anderen plaatsen de oorsprong van de traditie in de vroege middeleeuwen. Bij heel wat beroepsklassen was het de gewoonte om elkaar en hun baas bijstand te zweren wat gepaard ging met eet- en drinkgelagen. Later zouden de ambachtsgilden in de 14de eeuw die traditie overnemen. Door hun macht hadden zij het alleenrecht bij de uitoefening van een beroep en verplichtten de aansluiting van alle beroepsgenoten om door reglementen en prijsafspraken de onderlinge concurrentie zoveel mogelijk te beperken. Ieder jaar werden de leden van het bestuur verkozen en die zworen hun eed op Verloren maandag. Deze ‘verzworenen’ trakteerden hun leden daarna steevast op een groot feest. Ook wie door de overheid verkozen was om een ambt uit te oefenen, legde de eed af op verloren maandag en vierde dat daarna duchtig in de herbergen. Maar er zijn weinig bewijzen dat de ambtenaren effectief in die periode werden verkozen. Wat er ook van zij, verloren maandag wordt al eeuwenlang in verband gebracht met het bezoeken van de herberg. Misschien kwamen de herbergiers zelfs op het idee om daarbij vette en zoute worst te serveren tijdens die feestdag om hun klanten meer te laten drinken. In de 16de eeuw kende men ‘heeten koek’ of warme broodjes op verloren maandag in Sint-Truiden. Omdat er op die dag vooral werd gedronken en gegeten in plaats van gewerkt, was deze dag zogezegd een verloren dag.

In de oudste stadsherberg van de historische Antwerpse binnenstad had men in de jaren ’60 zelfs een specialleke. Op verloren maandag kreeg elke klant in "de Quinten" van François – de  garçon met leren schort - gezoden worst aangeboden. De volledige naam is eigenlijk "de Quinten Matsijs". Gezoden (gekookte) worst wordt gevuld met gemalen en gekruid varkensvlees. Hij smaakt het lekkerst met bruin brood en Gentse Tierenteynmosterd. Je kunt daar - nu nog - de geschiedenis van de muren, de meubels en de toog aflezen en een goed biertje van 't vat drinken. Het café dateert van 1565 toen het nog huize ‘t Gulick heette, en na meer dan 453 jaar is het nog altijd een café waar de kraan loopt en de tijd stilstaat (Jos Vandeloo). De "Quinten" was ook het stamcafé van o.a. Paul van Ostaijen en Willem Elsschot die er regelmatig een pintje met een gezoden worst eer aandeed. Hij gooide er ook regelmatig 'een tonnetje', een oud caféspel waarbij men schijven in een plank met gleuven moet gooien. Die "Ton" staat er nog altijd. Willem Elsschot niet meer. Aan de muur hangt ook nog een gedicht dat Jos Vandeloo opdroeg aan zijn vriend Elsschot. En waarschijnlijk zal het hem gezoden worst wezen wanneer er dit jaar in groten getale worstenbroden, appelbollen óf gezoden worst worden gegeten.

Marcel Huysmans

03-01-2018, 12:29 geschreven door Marcel Huysmans