mijn blik op de wereld vanaf 60 Welkom op mijn blog, mijn eigen website en dank voor je bezoek. Ik hoop dat je iets vindt naar je zin. Vrij vaak zijn er nieuwe berichten, dus kom nog eens terug?
Misschien kan je mijn blog-adres doorgeven aan geïnteresseerde vrienden en kennissen, waarvoor dank.
Hieronder vind je de tien meest recente bijdragen. De jongste 200 kan je aanklikken in de lijst aan de rechterkant; in het overzicht per maand, hier links, vind je ze allemaal, al meer dan 1400! De lijst van de categorieën bevat enkel de meest recente teksten; klik twee maal op het pijltje naar links onderaan voor nog meer teksten in dezelfde categorie.
Als je een tekst wil gebruiken, hou dan rekening met de bepalingen van de auteurswet van 1994 en vraag me om toelating. Bedenkingen? Stuur me een mailtje: karel.d.huyvetters@telenet.be
30-06-2009
kerken, kathedralen, boeddha's en dynamiet
Vijftien honderd jaar lang prijkten twee reusachtige Boeddhabeelden in hun nissen in een bergwand van de Bamiyan-vallei in Afghanistan. Het kleinste van de twee, toch nog vijfendertig meter hoog, werd in de zachte rotswand gehouwen in het jaar 507. Het was blauw geschilderd, met een gouden aangezicht. Het tweede, grotere beeld, mat vijfenvijftig meter en ontstond vijftig jaar later. De vallei vormde ooit de verbinding op de befaamde Zijderoute tussen Azië en India en dankte haar rijkdom, waarvan de enorme beelden getuigden, aan die drukke handelsweg. In dezelfde rotswand waren trappen, nissen, balkons, heilige plaatsen, altaren en verblijfplaatsen uitgekapt in de ruimte tussen de beide monumentale beelden. De Bamiyan-vallei was honderden jaren lang een erg populair bedevaartsoord voor vele boeddhisten, een echt religieus en cultureel wereldcentrum. De bewoners van de vallei waren trots op hun rijk boeddhistisch verleden, ook toen zij al vele eeuwen overgegaan waren tot de overheersende Islam-godsdienst.
In de lente van 2001 beval de leider van de Taliban, Mullah Omar, dat de beelden moesten vernietigd worden. Plots besefte de wereld, omwille van de onverwachte ontstellende bedreiging, de waarde en het belang van de beelden. Van alle kanten kwam er verzet en zelfs geld om de beelden desnoods te kopen. Het mocht niet baten. Ooggetuigen vertellen hoe de Taliban aanvankelijk de beelden en de wandschilderingen eromheen te lijf gingen met bijlen en houwelen. Daarna probeerden zij het met tanks, granaten en Sting-raketten. Toen dat nog niet snel genoeg het verhoopte resultaat opleverde, stapelden ze een massa munitie, bommen en landmijnen rond de voeten en de schouders van de beelden en bliezen die op. Ook dan hield de torso van het grote beeld nog stand. Na twintig dagen van uitzinnig geweld riep men er specialisten bij, die het zaakje op één dag professioneel klaarden op 21 maart 2001.
De wereld was, eventjes, geschokt. De Taliban hadden nu een reputatie, die ze enkele maanden later, op 11 september 2001 voorgoed in het geheugen van de mensheid zouden griffen met de vernietiging van twee andere iconen, de Twin Towers.
Onze verontwaardiging over zinloze vernieling van werelderfgoed is groot en terecht. Toch is het goed om even dieper in te gaan op precies die vermeende zinloosheid van de vernieling van de Boeddhabeelden.
Tussen 1530 en 1550, tijdens de strijd van Henry VIII tegen de katholieke kerk, werden honderden Engelse en Ierse kloosters en abdijen geplunderd, uitgebrand en gesloopt.
Van 10 augustus tot in oktober 1566 woedde in de Nederlanden, van Steenvoorde in Frans-Vlaanderen tot in Leeuwarden en Groningen in het noorden de Beeldenstorm. Honderden katholieke kerken, kapellen, abdijen en kloosters werden door woedende menigten grondig vernield met al hun kerkelijk meubilair en kunstwerken.
Met de Franse Revolutie werden de godsdiensten verboden en alle kerkelijke bezittingen in beslag genomen door de staat. Veel documenten en kunstwerken gingen toen reddeloos verloren.
Tijdens de Arabische veroveringen waren christelijke kerken bij hun omvorming tot moskeeën stelselmatig ontdaan van alle beelden en afbeeldingen van personen, als strijdig met de voorschriften van de Koran.
Ook ikzelf moet bekennen dat ik sinds vele jaren zeer gemengde gevoelens ervaar bij het betreden van kerken en kathedralen. Vanzelfsprekend ben ik onder de indruk van de monumentaliteit van de bouwwerken, van de immensiteit van de omsloten ruimte en van het vakmanschap van architecten, bouwmeesters, ambachtslui en handwerklieden. Maar tevens bekruipen me onvermijdelijk andere, bittere gevoelens: ten koste van welke inspanningen zijn deze enorme gebouwen opgericht? En waarvoor dienden ze? Had men al die vaardigheden en vooral ook al dat geld, al die energie niet beter kunnen gebruiken? Zelfs de schilderijen van Rubens in de Antwerpse kathedraal slagen er niet in om mij tot betere gevoelens te brengen: het zijn massale maar uiteindelijk negatieve getuigen van een uit de hand gelopen, bijgelovige, afgodische religie, waarin de mens een totaal ondergeschikte positie inneemt, niet alleen tegenover de Godheid, de engelen en de heiligen, maar ook tegenover een oppermachtige en wereldse clerus. De bouw van de immense St.-Pietersbasiliek in Rome was de rechtstreekse aanleiding voor het schisma in de Westerse kerk, dat tot op vandaag voortduurt. Als ik vandaag beelden zie vanuit Rome, dan durf ik, zoals Voltaire, wel eens denken: alleen een bom erop zou iets kunnen veranderen in de katholieke kerk.
Me dunkt dat precies dat de gedachte moet geweest zijn van Mullah Omar van de Taliban bij de aanblik van de majestueuze Bamiyan Boeddhas.
Wij maken het dezer dagen mee dat talloze leegstaande kerken en kapellen en kloosters een andere bestemming krijgen of met de grond gelijk gemaakt worden, niet door rabiate godsdiensthaters maar door professionele slopers, in opdracht van gehaaide zakenlui. Niemand die daar problemen mee heeft: een recent luxehotel in een Mechelse kerk was vanaf de eerste dag volgeboekt.
In Leuven heeft men de Sint-Pieterskerk van buiten steen voor steen gerestaureerd, evenals het hele koor, dat nu een museum is en een ruimte voor tentoonstellingen en optredens; het gedeelte dat voorbehouden is voor de eredienst ligt er troosteloos en verlaten bij.
Er zijn blijkbaar verscheidene manieren om met religieuze gebouwen en gewijde voorwerpen om te gaan en de scrupules die men daarbij vijftig jaar gelden nog had zijn vandaag totaal vergeten. De echt waardevolle zaken, vanuit kunsthistorisch standpunt bekeken, probeert men in stand te houden, soms met spectaculaire resultaten, maar dan buiten elk kerkelijk verband. Religieuze kunst van enige waarde bevindt zich nog slechts uitzonderlijk in cultusgebouwen (waar ze onvoldoende beveiligd is) en vrijwel steeds in musea of in privé verzamelingen. Trouwens, ook religieuze kunstmuziek wordt bijna uitsluitend buiten de cultus en de kerkgebouwen uitgevoerd.
Voor mij hoefden de Taliban (meervoud van Talib, Arabisch voor zoekende naar waarheid, zijn we dat niet allemaal?) de Bamiyan-Boeddhas niet te dynamiteren, ik kan er nogal mee leven dat ons verleden is wat het is, zelfs als dat vaak zelfs misselijk makend en pervers religieus was, op een manier die wij nu niet meer zouden dulden, zelfs niet als vrome gelovigen. Anderzijds zien we dat wij zelf niet steeds zeer zorgzaam of respectvol omspringen met ons religieuze erfgoed: verwaarlozing kan net zo vernietigend zijn als springstof en gebeurt oogluikend op een veel grotere schaal.
Het is natuurlijk wel zo dat een gewelddadige actie, vanuit ideologische religieuze overwegingen, veel meer opvalt en dan ook meer media-aandacht krijgt, ook al verschilt het resultaat niet: ik herinner mij de Sint-Jozefskerk in Leuven, op de plaats waar nu het moderne faculteitsgebouw van Letteren staat: geen mens die zich toen tegen de afbraak heeft verzet, ook niet vanuit godsdienstige principes.
De moraal van dit verhaal? Niets is heilig voor de mens. Steeds weer verbrandt hij wat hij (zelf, of iemand anders) aanbeden heeft. De oude goden sterven met de volkeren die ze verzonnen hebben, de tempels worden door de woestijn of het oerwoud, de mens of gewoon de tijd overwonnen. Onze beschaving, een van de oudste ondertussen, gaat op een wel zeer ambivalente manier om met haar sacraal erfgoed.
De ogenschijnlijk bizarre, onzinnige, verontwaardiging oproepende aanslag van de Taliban op hun eigen religieus verleden is in dat opzicht slechts een fait divers in dat lange, weinig fraaie verhaal, een detail van de geschiedenis.
Categorie:God of geen god? Tags:politiek, maatschappij
26-06-2009
zelfdoding
Zelfdoding is voor het nieuw samengesteld gezin waarvan ik deel uitmaak geen vrijblijvend onderwerp. Lut, mijn partner sinds meer dan tien jaar, heeft haar eerste echtgenoot en de vader van haar twee natuurlijke kinderen op die wijze uit het leven weten gaan. Haar zoon Arne verliet ons ook door zelfdoding, lees hier de tekst na die ik schreef voor de gedachtenisviering, een jaar na zijn dood: http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=450. Wij nemen sindsdien maandelijks deel aan de bijeenkomsten van een gespreksgroep voor ouders die een kind verloren door zelfdoding.
Wanneer zelfdoding in het nieuws komt, spreekt ons dat dan ook meteen direct aan. Dat was zo bij de euthanasie van Hugo Claus. Euthanasie is immers ook een vorm van zelfdoding, een persoonlijke beslissing om, met medische hulp, een einde te maken aan het eigen leven. Bij Claus was dat een weloverwogen daad, aan het einde van het uitbundige leven waarvoor hij gekozen had, in het volle bewustzijn van de ontluisterende aftakeling van zijn lichaam en vooral dan zijn niet geringe verstandelijke vermogens, door een ongenadige ziekte. Ik was verontwaardigd over de kwetsende woorden die kardinaal Danneels daaraan meende te moeten wijden in een predicatie, je kan hier mijn reactie van toen nalezen: http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=459.
Op 25 juni 2009 benam de mediafiguur Yasmine zich het leven, ze was 37, in de fleur van haar leven, begaafd, geliefd, bewonderd. Dat zijn andere omstandigheden, maar het is dezelfde beslissing om te sterven, onder welke pijnlijke of beklemmende omstandigheden die beslissing ook genomen is.
Mensen doen dat, hebben dat altijd gedaan. Statistieken geven geen opmerkelijk stijgende of dalende lijnen aan, hoogstens seizoengebonden pieken, kwetsbare groepen of min of meer opvallende concentraties. Zelfdoding gebeurt, meer dan een miljoen keer per jaar wereldwijd. Dat betekent helemaal niet dat we ons daarbij zomaar moeten neerleggen: alle eerlijke en op de juiste inzichten gesteunde initiatieven om zelfdoding te vermijden en te voorkomen verdienen aangemoedigd te worden. Maar ik vrees dat het vermetel zou zijn te verwachten dat zelfs met een veel grotere inzet van middelen en mensen het aantal zelfdodingen spectaculair zou gaan dalen. Wij moeten onze inspanningen voortzetten, wellicht verfijnen en zeker niet afbouwen. Maar wij moeten leren ermee rekening te houden dat zelfdoding altijd bij ons zal zijn.
Er zijn mensen voor wie het leven te veel is, de dood een bevrijding, de immer durende rust van het niet meer hoeven te leven. Het is best mogelijk, zelfs waarschijnlijk, zeker bij jonge mensen, dat zij zich vergissen, objectief gezien, dat zij handelen vanuit een totaal vertekend beeld van hun eigen situatie. Het is even aanneembaar dat zij op het moment van hun beslissing ik aarzel om hier van een keuze te spreken niet beschikken over al hun geestesvermogens, dat zij tijdelijk of definitief onder de invloed zijn van waanideeën. Dat is trouwens wat ons zo bedroeft bij jonge zelfdodingen: de onvoldragenheid van het leven, de vele kansen die ze nog hadden, de mogelijkheid om uit de depressie te geraken, om er weer bovenop te komen, zoals zoveel anderen, zoals wij allemaal, min of meer.
Maar wij mensen hebben nu eenmaal de mogelijkheid om zelf een einde te maken aan ons leven. Wij kunnen daartoe zelf beslissen en wij zijn, zoals blijkt uit de statistieken, tegelijkertijd opvallend stereotiep en erg vindingrijk in de uitvoering van die beslissing, eenmaal ze genomen is. Er zijn duidelijk nog veel (tien? twintig? keer) meer vastgestelde en onbekende niet-geslaagde pogingen, maar onderzoek naar de omstandigheden bij zelfdoding tonen aan dat men vrijwel steeds kiest voor uiterst efficiënte methodes, misschien ook wel omwille van eerdere misgelukte pogingen. Wie door zelfdoding om het leven komt, laat er zelden enige twijfel over bestaan dat zij niet meer wensen te leven.
Zelfdoding is een taboe, altijd geweest en ook nu nog, al komt daarin gelukkig heel stilaan enige verandering. Vandaag benadert men het fenomeen van de menselijke zelfdoding steeds meer als een medisch probleem, waarbij psychologische factoren onmiskenbaar een rol spelen, zoals depressies, angstpsychosen, maar ook diep fysisch en emotioneel leed, evenals mentale afwijkingen of verstoringen.
De katholieke kerk heeft, zeker in haar officiële leer en publieke standpunten, steeds een zeer negatieve houding aangenomen tegenover zelfdoding en is daardoor ongetwijfeld mede verantwoordelijk voor dat taboe. Van enige leerstellige versoepeling is nog steeds geen sprake, al bespeuren we af en toe, plaatselijk, in concrete gevallen soms een meer respectvolle houding tegenover de overledenen en enige elementaire naastenliefde tegenover de nabestaanden. De tijd dat het lichaam van een zelfmoordenaar niet eens in het kerkgebouw mocht voor een christelijke uitvaart en niet in gewijde grond mocht begraven worden is in de praktijk meestal voor goed voorbij.
Het heeft, me dunkt, geen zin om een moreel oordeel uit te spreken over zelfdoding: het is geen misdaad; zelfmoord heeft duidelijk die connotatie en zo was het ook juridisch vastgelegd, al kon men evident de dader niet vervolgen. Hulp bij zelfdoding, behalve in de gevallen beschreven in de euthanasiewetgeving, is echter nog steeds strafbaar.
Het is ook geen zonde, in de christelijke betekenis van het woord (is er een andere? Enkel een godsdienst die uitgaat van een bestraffing tijdens het leven of in een hiernamaals kent een dergelijk vernietigend zondebesef). Wie kiest voor de dood, wat ook de redenen daarvoor zij en wat ook de gemoedsgesteltenis of zelfs de geestelijke gezondheid van de betrokkene, oordeelt zelf en voor zichzelf over goed en kwaad op een radicale, onweerlegbare en definitieve manier. Wij allen, de meest nabije nabestaanden, vrienden en kennissen, en ook het op sensatie beluste publiek, kunnen en mogen niet anders dan die ontstellende daad van menselijke wanhoop aanvaarden in al zijn tergend onbegrijpelijke, afschuwwekkende, vreselijke, naakte waarheid. Troost is er enkel in de delicate steun die wij elkaar kunnen blijven betuigen en in de onuitwisbare maar door de tijd steeds minzamer getekende herinnering aan een dierbare, dierbare geliefde.
Categorie:levensbeschouwing Tags:zelfdoding
24-06-2009
procedurefouten
Ik heb hier al zo vaak gefulmineerd tegen flaters van het gerecht dat ik er stilaan genoeg van heb. Als we weer eens wakker worden met berichten over procedurefouten, vrijlating van misdadigers wegens geen plaats, berispingen voor poging tot moord, dan kunnen we hooguit nog een zucht slaken: ja, we weten het, het gaat niet goed bij justitie.
Maar waarom gaat het niet goed? Omdat ze er een spelleke van maken. Justitie is een spel geworden tussen juristen, waarbij er maar één waarheid is: de letter van de wet. Als het niet beschreven staat, dan bestaat het niet; als het in strijd is met de wet, dan mag het niet. Dus niet wat goed en slecht is, telt, maar wat de wet daarover vastgelegd heeft. Nu weet zelfs het kleinste kind dat onze wetten een onontwarbaar kluwen zijn van onleesbare teksten, die op duizend manieren kunnen uitgelegd worden. Als dat niet zo was, dan hadden we ook geen advocaten nodig om ze te betwisten, dan kon de rechter gewoon beslissen op basis van de wet. En toch blijft men bij justitie zweren bij die nooit volledig sluitende wetgeving en laat men zich gijzelen door de evidente beperkingen en onvolmaaktheden die nu eenmaal onvermijdelijk zijn bij menselijke wetten.
De recente blunders tonen nog maar eens aan waar het probleem bij Justitie echt ligt: bij de mensen die recht spreken; zij verschuilen zich achteloos achter wetten, waarvan zij overigens maar al te goed de relativiteit, ontoereikendheid, voorlopigheid, kortom menselijkheid inzien, maar die zij desondanks als absoluut beschouwen: dura lex, sed lex, wet is wet en: fiat justitia, et pereat mundus: recht moet geschieden, al vergaat de wereld.
In zijn tekst over de woede (De ira, I, 18) verhaalt Seneca (-4-65) een gebeurtenis waarbij een zekere Piso rechter was. Een soldaat kwam terug uit verlof, maar zonder zijn gezel. Piso veroordeelde hem prompt ter dood op beschuldiging van moord op die gezel. Toen een officier op het punt stond het vonnis uit te voeren, daagde plots de gezel op. Algemene vreugde! Samen trekken ze naar rechter Piso. Die ontsteekt echter in een Latijnse woede en veroordeelt ook de officier ter dood, omdat hij nagelaten heeft het vonnis uit te voeren en vervolgens ook de gezel, omdat hij door zijn afwezigheid de aanleiding was voor de veroordeling van zijn vriend en door zijn terug opduiken verantwoordelijk voor de fout van de officier (het niet uitvoeren van het vonnis) en dus voor de dood van de officier
In alle andere menselijke activiteiten houden we rekening met het menselijk falen, zijn we al blij met een goede benadering, met een meerderheid, desnoods een extra grote of een gekwalificeerde; zelfs bij de meest nauwkeurige berekeningen voor precisie-instrumenten staan we een tolerantie toe, een beperkte afwijking van de norm, van de volmaaktheid, die we niet van deze wereld achten. Alleen in de vervolging va misdadigers mag er niets fout gaan, of meteen is het hele dossier om zeep. Dat is onbegrijpelijk, en niet alleen voor de gewone mens. Want zelfs in de wetenschap aanvaardt men altijd en overal dat men niet tot het uiterste kan gaan, dat men vrede moet nemen met zo goed mogelijk, dat overweldigende bewijskracht kan aanvaard worden in plaats van absolute zekerheid, dat een minieme procentuele afwijking geen invloed heeft op het eindresultaat.
Bij procedurefouten in alle andere domeinen van het menselijk doen en laten is er een eenvoudige regel: begin opnieuw, en nu terdege! Niet zo bij het gerecht: één procedurefoutje, en de misdadiger gaat vrijuit, hoe zwaar de bewijslast ook is. Hier is duidelijk geen sprake van de proportionaliteit die we in andere gevallen steeds in acht nemen. Neem nu de zaak van cannabisplantage: er is geen twijfel over de grond van de zaak, maar er is iets niet in orde met de tekst van het huiszoekingsbevel. Die relatief kleine onnauwkeurigheid staat niet in proportie met de onweerlegbaar bewezen jarenlange misdadige praktijken van de drugsproducenten en zou dus niet de dramatische gevolgen van een vrijspraak mogen hebben. Akkoord, we mogen daar niet licht overgaan, maar er zijn alternatieven: men kan bijvoorbeeld een college van rechters laten oordelen of de procedurefout al dan niet een doorslaggevende invloed heeft gehad op het dossier, of men kan de procedure laten overdoen. Maar het is onaanvaardbaar dat men manifeste en belangrijke misdaden ongestraft laat wegens administratieve onnauwkeurigheden.
Er is dringende nood aan een grondig andere instelling bij magistraten, staand en zittend, bij de advocaten van alle partijen en vooral ook bij de rechtsfaculteiten, waarbij men zich in de eerste plaats bezig houdt met het zoeken naar de waarheid en het beschermen van de menselijke waardigheid en pas daarna, desnoods, met absurde casuïstiek, verachtelijk legalisme en het commercieel zoeken naar procedurefouten. Het behoren tot de advocatuur of justitie ontslaat niemand ervan in de eerste plaatsmens te zijn, met alle redelijke en emotionele verplichtingen die dat meebrengt. Wat wij nu elke dag zien en horen, doet ons Shakespeare bijtreden:The first thing we do, let's kill all the lawyers (Henry VI).
Op 22 juni 2009 heeft de Franse president, Nicolas Sarkozy de leden van de beide kamers bijeengeroepen in buitengewone gezamenlijke vergadering, niet in het parlement, maar in Versailles, nadat hij daartoe de grondwet had laten veranderen. Tijdens het nieuws konden we zien hoe hij door de met bladgoud beklede en met buitenmaatse ceremoniële wachten geflankeerde gangen van het paleis liep. Mijn democratisch hart schreeuwde het uit: schande! Waar is der ouderen fierheid gevaren? Is dit de Franse republiek, de erfgenaam van de Franse Revolutie, de wieg van de democratie in Europa en de wereld?
We hebben hetzelfde verschijnsel gezien in het nieuwe Rusland, met eerste minister of president Poetin in dezelfde rol, een burgerlijke kopie van de tsaar, in dat ander moederland van de opstand tegen de absolute monarchie, de wieg van het communisme en het volksbestuur.
De nieuwe prinsen. Ze hebben op vrij democratische wijze een leidende positie verworven in een democratisch bestel, maar hebben die vervolgens handig omgevormd tot een zetel van persoonlijke macht, die we nog het best met de absolute monarchieën kunnen vergelijken die aan de beide revoluties voorafgingen. De president spreekt de volksvertegenwoordigers toe, terwijl hij naar hen hoort te luisteren. De president bepaalt wat mag en niet, wat in overeenstemming is met de republikeinse beginselen en wat niet (de boerka), in plaats van aan het parlement te vragen wat zij daarover denken, hen te laten discuteren en vervolgens de wetten uit te vaardigen die zij hebben voorbereid.
Wij leren blijkbaar echt niet uit onze geschiedenis. Wij laten toe dat onze democratisch verkozen leiders zichzelf macht toe-eigenen die hen helemaal niet toekomt; dat zij hun persoonlijke wil doordrijven, zelfs tegen alle volksverzet in; dat zij hun veto stellen tegen democratisch genomen beslissingen van het parlement.
Het gebeurt in de superstaten: De Verenigde Staten, Rusland, China, maar ook in Italië en Frankrijk, terwijl het de gewone gang van zaken is in rabiaat laat-communistische staten als Cuba en Noord-Korea en volksdemocratieën zoals Chavez Venezuela, in bananen- en cocaïnerepublieken en, niet te vergeten, in de fundamentalistische religieuze republieken. Blijkbaar is het enkel in landen waarin de macht hopeloos of deskundig verdeeld is, bijvoorbeeld over de deelgebieden, zoals in Canada, Duitsland, Spanje en België, of tussen een groot aantal politieke partijen, zoals in Nederland, dat men erin slaagt om nieuwe prinsen van de macht te houden.
Wat is toch de machtsbasis van die mensen, kan men zich afvragen. Vroeger regeerde de vorst bij de genade Gods en was de macht erfelijk, de vorstenhuizen bezaten het land, ongeveer zoals wij onze moestuin of onze kamerplanten. Toen een aantal revoluties hen duidelijk maakten dat zoiets niet kon (bijvoorbeeld door hen te onthoofden, een erg efficiënte en definitieve methode, maar niet echt humaan), werd de macht weer aan het volk gegeven in de parlementaire democratieën die toen ontstonden. Het probleem daarmee is echter dat men niet echt komaf gemaakt heeft met de persoonlijke macht van het staatshoofd of de regeringsleider: een deel van de absolute macht van de vroegere vorst berust nog steeds daar. Adolf Hitler was (min of meer) democratisch verkozen, zelfs figuren als Stalin en Pol Pot hadden aanvankelijk een ruime basis van volgelingen, zoals vandaag de president van Iran.
Parlementaire democratieën zijn dat maar echt als het parlement regeert, collegiaal, zonder een haantje de voorste dat staat te kraaien in zijn kleurrijke veren. Wij mogen ons gelukkig prijzen met de (meeste) regeringsleiders die we sinds 1945 in België gehad hebben: zelfs een aristocratisch aandoende figuur als vader Eyskens is er nooit van verdacht geweest prinselijke ambities te hebben, en als een proletariër als Van Acker, een pensenbaron als Van den Boeynants of een partijtechnocraat als Martens zich daartoe had laten verleiden, zou het land in lachen zijn uitgebarsten, het ultieme wapen tegen zichzelf opblazende kikkers.
Het was met zeer gemengde gevoelens dat we de nieuwe tsaren in Rusland hebben zien opkomen; het is met diepe verontwaardiging dat we de koninklijke allures van de Franse president aanschouwen en met verbijstering dat we de verkozenen van het Franse volk zien oprijzen voor een staande royale ovatie, in Versailles, van een man die een paar jaar geleden nog gewoon een van hen was en nu niet meer dan de tijdelijke primusinterpares, de dienaar van de dienaren des volks.
Van op mijn zeer bescheiden plaats als meewarig toeschouwer wil ik aan al wie het wil horen met de meeste nadruk verklaren: dit is niet goed, dit gaat de verkeerde kant uit, dit is al eerder gebeurd en het is niet goed afgelopen!
Categorie:samenleving Tags:politiek, maatschappij
18-06-2009
Een zeepaardje in je hoofd, Marianne Joëls
Marianne Joëls, Een zeepaardje in je hoofd. Over de rol van de hersenen van de conceptie tot de dood, 187 blz., Uitgeverij Bert Bakker, 2009³, isbn 978 90 351 3360 0, 17,95
Marianne Joëls is hoogleraar neurobiologie aan de Universiteit van Amsterdam en tevens verbonden aan het UMC Utrecht. Ze verricht onderzoek naar de werking van stress op de hersenen. In een Verantwoording achteraan in het boek deelt ze mee dat: Dit boek is gebaseerd op recente wetenschappelijke inzichten, hoewel nergens verwijzingen naar de literatuur in de tekst staan, met uitzondering van een passage die direct ontleend is aan een ander boek. De gebeurtenissen en personen die beschreven worden zijn fictief maar wel in hoge mate geïnspireerd door de werkelijkheid.
Het boek is ingedeeld in drieëntwintig korte stukjes, die elk een aspect van de werking van onze hersenen belichten, in de meeste gevallen vanuit de vraag wat er zoal kan verkeerd gaan en wat de gevolgen daarvan zijn.
Zoals de titel aangeeft, begint het verhaal van bij de conceptie of zelfs nog vroeger, bij de kinderwens: waarom willen mensen kinderen? Wat doet hen naar kinderen verlangen? Je kan daarop allerlei emotionele en zelfs rationele antwoorden geven, maar de auteur wijst ons erop dat het vooral het resultaat is van de inwerking van een hormoon, oxytocine op onze hersenen Meteen is de toon gezet, zoals je van een neurobiologe mag verwachten. In elk van de volgende hoofdstukjes, in elk van de levensfasen van de mens zal ze verwijzen naar de (neuro-)biologie achter de emoties, de ziektepatronen, de nevenwerkingen en ze vertelt zo het merkwaardige fysische verhaal van het menselijk lichaam.
Er is echter een tweede invalshoek, die ten minste evenveel aandacht krijgt. De auteur vertelt ons ook hoe mensen omgaan met hun lichaam, hoe ze hun lichaam beleven, hoe ze reageren op wat er met hun lichaam gebeurt, op de onderliggende neurobiologische verschijnselen en accidenten. En niet enkel de rechtstreeks betrokken mensen, de personen die het overkomt, maar ook hun omgeving: ouders, kinderen, de ruimere familie, de collegas op het werk, de buren, de leden van de vereniging, de artsen en de verzorgenden
Elk onderwerp krijgt een persoonlijke inkleding, alsof het een familielid van de auteur betreft, of een buur, een kennis, een toevallige voorbijganger. Uit de Verantwoording weten we dat Anton het Mongooltje, Tom de ADHD-er, Charles de dyslexist &c. fictieve figuren zijn, maar uit de diep doorleefde verhalen zien we in dat ze inderdaad heel dicht aanleunen bij gevallen waarbij de auteur van zeer nabij betrokken is geweest. Dat is ongetwijfeld de grote charme van dit boek: de eerlijke, fijngevoelige, geëngageerde, warme empathie van de auteur bij het lijden dat zij om zich heen ziet, professioneel als wetenschapper en als arts, maar niet minder als moeder van opgroeiende kinderen, als kind van aftakelende ouders, als familielid, vriendin, buur, kennis, collega, diensthoofd of gewoon als voorbijganger, als medemens.
Soms heeft de wetenschappelijke uitleg even de overhand, maar ook dan is er geen sprake van dorre opsommingen van gegevens of onbegrijpelijk jargon. Steeds is de auteur erop bedacht om enerzijds voldoende informatie te geven over de concrete werking van een of ander proces, maar anderzijds beperkt ze zich zeer bewust strikt tot wat je als leek daarover wil en moet weten om het te begrijpen en doet ze dat in een taal die zeer weinig mensen zal afschrikken, ook al moeten sommigen wellicht in zeldzame gevallen even een paragraaf herlezen.
Niet zelden is het vooral het anekdotische dat de aandacht wegdraagt en dan leest een passage als was het een cursiefje, een pagina uit een dagboek of een brief aan een goede vriendin. Stilistisch is de auteur dan op haar best, heel levendig, geamuseerd komisch, zacht mededogend of teder nostalgisch al naargelang het geval, met een fijn (Noord-Nederlands) taalgevoel en woordkeuze. Af en toe vang je als lezer dan glimpen op van haar eigen geschiedenis, vermoedens van het leed dat ook haar niet is voorbijgegaan, van diepe vreugde of teleurstelling, van bange verwachtingen, twijfels en zelfs wanhoop. Vele lezers zullen zichzelf of anderen daarin herkennen, want niets menselijks is deze fijngevoelige auteur vreemd.
Het is een warm boek, vol bemoediging voor patiënten en vooral ook voor hun omgeving, maar zonder een spoor van misplaatst medelijden en zonder ooit ook maar even de ernst van het menselijk lijden te onderschatten, te verdoezelen of te minimaliseren. Nooit laat zij zich verleiden tot het geven van valse hoop, nooit verwijst ze naar andere een vertroosting dan wat we zelf hier en nu mogen verwachten van en behoren te geven aan onze medemens. Het is een menselijk boek, dat de zwakke of lijdende mens in zijn volle waardigheid laat, ook als het nog maar om een foetus gaat, ook als veelbelovend jong leven brutaal geknakt of definitief afgebroken wordt, ook als uiteindelijk alle menselijkheid in de ultieme aftakeling verschrompeld blijkt en er nog slechts een schaduw overblijft van wat eens een geliefde was. Het is een eerlijk boek, dat ons zegt waarop het staat, onverbloemd, maar liefdevol; dat ons ernstig maar zonder overbodig drama waarschuwt dat de weg van ons lichaam, van de hele mens niet over rozen gaat, dat het leven kort is en vol onverklaarbaar, onverdiend lijden, dat het einde zelden zacht is. Maar het is ook een overtuigende boodschap van hoop, levenslust en vooral van warme, grootmenselijke waardigheid.
Deze boekbespreking maakte ik in opdracht van De Maakbare Mens, kritische vereniging voor bio-ethiek: http://www.demaakbaremens.org/
Categorie:ex libris Tags:filosofie, levensbeschouwing, actualiteit
17-06-2009
Collegianten
Soms vraag ik me af wat mensen doen die niet, zoals ik, de hele dag lezen en schrijven en opzoeken. Ik zie het natuurlijk wel om me heen: je hebt wielertoeristen, wandelaars en allerlei andere sportbeoefenaars; mensen maken toeristische uitstappen, bezoeken musea en gaan gewoon op reis ter ontspanning; uit eten gaan en terrasjes doen is ook heel populair; er is film en theater en opera en rockconcerten en boombals en nog veel meer. Je hoeft je dus niet te zitten vervelen als je niet leest. Maar voor wie liever thuis blijft en geen echte hobby heeft, is lezen toch wel de uitkomst; je krijgt er nooit genoeg van en het aanbod is werkelijk onuitputtelijk groot en danig interessant. En hoe meer je je verdiept in een onderwerp, hoe boeiender het wordt.
Zo is het met mijn belangstelling voor Benedictus Spinoza (1632-1677). Ik kwam hem op het spoor door mijn zoektocht naar de zin van godsdienst en mijn verkenning van het atheïsme enerzijds en mijn belangstelling voor de werking van onze hersenen anderzijds. Door over hem te lezen, kwam ik in contact met de ideeën en de beschavingsgeschiedenis van de 17de eeuw en met de Aufklärung, de Verlichting. Het is een periode die me vroeger nooit erg aangetrokken had en waarover ik dus ook vrijwel niets wist. Van het een kwam het ander en dat maakt dat ik nu al een kleine maar fijne bibliotheek heb die daaraan gewijd is en dat ik op het internet en in stads- en universiteitsbibliotheken op zoek ga naar meer. Het zoeken zelf vind ik al aangenaam, temeer daar er ook zoveel te vinden is.
Spinoza wordt vaak in verband gebracht met de Collegianten, een religieuze beweging in Nederland die ontstond rond 1620 en actief was tot zelfs rond 1800. Hier in Vlaanderen is die sekte totaal onbekend, denk ik, behalve bij enkele zeer gespecialiseerde geleerden. Als je in Google zoekt naar Belgische paginas, is het resultaat zeer beperkt. Een boek over dat onderwerp dat wel voortdurend opduikt, is Andrew C. Fix, Prophecy and Reason. The Dutch Collegiants in the Early Enlightenment, xiii + 277 pp., PUP, Princeton, 1991. Toen ik even rondkeek of dat ergens voor een schappelijk bedrag te koop was, viel mijn mond zowat open van verbazing: prijzen vanaf 160 tot 350 euro, ook tweedehands! Dat wekte mijn nieuwsgierigheid: wat maakt een boek zo schrikwekkend duur? Dan maar even gezocht in de databank van de Leuvense universiteitsbibliotheek en ja hoor: het was er, niet bij wijsbegeerte of theologie, maar bij Nederlandse letteren. Toen ik me aanmeldde om het te ontlenen leek de vriendelijke en behulpzame bediende zelf ook redelijk verbaasd dat boek daar aan te treffen. Hoe dan ook, en wat ook de reden moge zijn voor de buitensporige prijs van het boek, ik was blij dat ik het gevonden had, helemaal gratis en voor niets. Daaruit blijkt overigens nog eens het nut van dergelijke instellingen, die helemaal door de belastingbetaler gesubsidieerd worden: boeken van die prijs kan een privé persoon zich nu eenmaal niet permitteren.
Ook bij nadere inspectie werd het me niet duidelijk wat er zo speciaal is aan het boek. Het is keurig uitgegeven, met enkele gravures als illustratie, maar ook verder heel normaal, zelfs veeleer bescheiden van omvang. Het is, zoals de auteur in zijn inleiding aangeeft, het resultaat van een uit de hand gelopen onderzoeksproject: eerst een postgraduate paper, dan een masters thesis, dan een doctoraat. Het draagt ook de sporen van die wordingsgeschiedenis, vind ik: knippen en plakken komt soms in de plaats van echte tekst-verwerking, elementen uit de eerste versies zijn zonder meer overgenomen, vormen halve en hele doublures en zijn niet steeds afdoende geïntegreerd in de context. Ook de methode zorgde bij mij voor enige wrevel en enkele diepe zuchten die zelfs mijn gezellin deden opkijken.
De auteur heeft geopteerd voor een systematische ordening van zijn materiaal, in twee grote delen met elk vijf hoofdstukken, die telkens een bepaald thema behandelen, diachroon, dat wil zeggen in zijn historische ontwikkeling. Dat brengt mee dat je tien keer (bijna) hetzelfde verhaal te lezen krijgt, telkens vanuit een ander standpunt of rond een ander aspect. Dat leidt tot heel wat herhaling, vaak letterlijk, wat soms helaas doet denken aan de epitheta ornantia van bonus Homerus. De auteur (1955), een niet bepaald internationaal prominente professor aan Lafayette College, Easton, Pennsylvania, is ook geen groot stilist. Zijn stijl, indien we dat zo mogen noemen, is gortdroog zakelijk, zonder enige versiering of verademing. Hij vermeldt de gegevens zoals ze zich aandienen en als dat meebrengt dat hij een bepaald woord of terminologie twintig keer moet herhalen op één pagina, dan doet hij dat, liever dan te zoeken naar omschrijvingen, synoniemen, beeldspraak of een ander literair hulpmiddel. Hij citeert en parafraseert vaak de oorspronkelijke Nederlandse en Latijnse bronnen in de tekst en verwijst overvloedig naar Nederlandstalige en internationale publicaties.
Ik heb er dus mijn werk mee gehad. Maar ik moet toegeven, tegen het einde valt alles wel op zijn plaats, je hebt zeker het gevoel dat alle aspecten van de problematiek en alle elementen van de discussie ruimschoots aan bod zijn gekomen; je hebt ook niet meteen behoefte om onmiddellijk een volgend boek over de Collegianten ter hand te nemen.
Het standpunt dat Fix inneemt is bijzonder interessant. Voor hem is de geschiedenis van de Collegianten een sprekend voorbeeld van de beschavingsgeschiedenis van de 17de eeuw, zowel op religieus, filosofisch als op wetenschappelijk gebied. In de evolutie van de opvattingen tussen het ontstaan, de opbloei en de neergang van de beweging, ziet hij de opmerkelijke overgang weerspiegeld die zich in die periode voordeed in de Europese beschaving. Enerzijds is er de Reformatie, die zich legitimeert tegenover Rome en die haar eigen, veelvormige eigenheid zoekt; daarnaast is er de politieke onafhankelijkheidsstrijd van de Nederlandse Provinciën en het hoogtij van de Nederlandse Republiek; op filosofisch vlak is er de vernieuwende invloed van Descartes en Spinoza en op wetenschappelijk gebied de aanzet van de nieuwe wetenschappen; dat alles zorgt voor een spectaculaire mentaliteitswijziging in het Europese denken, zoals ook Hazard aangaf in zijn boek La crise de la conscience Européenne (klik hier: http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=359044).
Ik heb in die geschiedenis ook veel teruggevonden van het verloop van mijn eigen denken en voelen over God, kennis, waarheid en mens-zijn, waarvan de sporen zo overvloedig weer te vinden zijn in de teksten van mijn blog.
Toegegeven, de (noord- én zuid-) Nederlanders van rond 1650 geloofden allicht veel meer dan wij/ik nu in God, Christus, de Heilige Geest, de Bijbel, de Duivel, engelen, heiligen, geesten, mirakels, gebed, genade en dies meer. Maar sinds de Renaissance en het Humanisme begonnen ook zij zich vragen te stellen over een en ander, kregen zij het ook veel moeilijker om zomaar alles klakkeloos te aanvaarden wat Kerk en Vorst hen voorhielden. De Reformatie is ontstaan uit een reactie tegen de hemeltergende toestanden in de katholieke kerk (lees: http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=437). Je hoefde geen godgeleerde of heiden te zijn om in te zien dat er een heus Gehenna gaaptetussen de theorie en de Roomse praktijk. En daarmee was het ijs gebroken: men kon en mocht twijfelen aan heel wat voormalige onomstotelijke waarheden, men kon over God, Christus etc. op verscheidene manieren spreken zonder op de brandstapel en/of in de hel te belanden. Luther en Calvijn en nog honderd anderen bleken ten minste even geloofwaardig als Rome en ook niet-katholieken konden eerbare burgers zijn.
Meer nog: je hoefde eigenlijk naar niemand meer te luisteren (= gehoorzamen), zoals Rome voorhield; Luther was de eerste om (zeker in zijn eerste bewogen ijver) te stellen dat elkeen volgens zijn eigen geweten moest handelen.
Dat toenemend belang van het individu is ongetwijfeld een van de meest belangrijke ontwikkelingen uit die periode, een machtige verworvenheid voor de toekomst van de mensheid. In de middeleeuwen ging men ervan uit dat de waarheid ons geopenbaard was door God, via zijn mensgeworden Zoon, de Heilige Geest, in de Bijbel, door de rechtstreekse instorting van de genade in elke mens en zoals toegelicht door de rechtstreekse en onfeilbare vertegenwoordigers van God op aarde: de kerk. Daarin was duidelijk geen plaats voor persoonlijke interpretatie. Maar die situatie bleek onhoudbaar. De Bijbel, toen men die echt begon te lezen, bleek vol onduidelijkheden en tegenspraken te staan. De kerk bleek veel minder één, heilig, katholiek en apostolisch dan men dacht. En wat met de Heilige Geest? De genade?
Zelfs met een beetje nadenken kwam de twijfel. De Waarheid werd een waarheid en elk zocht die op zijn manier. De mens gebruikte zijn verstand voor duizend wereldse zaken en bracht het er goed vanaf, ook zonder een beroep te doen op God of Kerk. Waarom dan niet verder denken over de grond van de zaak? De Bijbel kon men interpreteren op verscheidene manieren en de Protestanten deden dat volop en met groot succes. Toen ze daarbij op contradicties stuitten, zochten ze naar oplossingen. Je kan daarbij vele kanten uit: blijven vasthouden aan de (letterlijke) Bijbel, maar dat werd almaar moeilijker. Als de Bijbel botst met het gezond verstand, bijvoorbeeld bij de mirakels, dan kan je proberen om die mirakels uit te leggen met het gezond verstand: het zijn geen onnatuurlijke gebeurtenissen, maar dingen die ook zonder tussenkomst van God kunnen gebeuren; het uitzonderlijke ligt enkel in het feit dat ze juist dan gebeuren, bijvoorbeeld een genezing, een overstroming Sommigen gingen zo ver te stellen dat niets in de Bijbel in strijd kón zijn met het gezond verstand, omdat God ons verstand heeft gegeven. Anderen meenden dat heel wat teksten in de Bijbel echt niet letterlijk konden genomen worden, dat ze manifest in strijd waren met zelfs het meest elementaire gezond verstand. De Bijbel werd besproken, werd in vraag gesteld en zelfs de meest getrouwe gelovigen moesten inzien dat het Heilige Boek niet het Onveranderlijke Woord Van God kon zijn.
Was er dan een andere bron voor de Openbaring? Sprak God ook nu nog tot de mens? Velen geloofden dat vast: het was de stem van ons geweten. Dat geweten was ons samen met de ziel door God zelf ingestort en kon dus niet feilbaar zijn. De katholieke kerk hield niet zozeer van die gedachte, in de praktijk; ze wist maar al te goed dat het individuele geweten soms vreemde bokkensprongen maakt en dat je niet alles kan aannemen dat uit de mond komt van iemand die beweert door de Geest gegrepen te zijn. Ook aan Protestantse zijde moest men inzien dat niet alle individuele waarheden voor iedereen verteerbaar waren.
Als de openbaring niet de bron is van de waarheid, wat dan wel? Stilaan groeide het besef dat de mens zelfstandig kan nadenken, dat hij beschikt over verstandelijke vermogens, die op een vrij betrouwbare manier kunnen ingezet worden om een onderscheid te maken tussen waar en vals, goed en kwaad. Je kon tot een gezonde en verantwoorde levenshouding komen zonder de Bijbel, zonder de Kerk, zonder gebed, zelfs zonder God: de uiteindelijke ontvoogding van de mens.
Het boek van Andrew Fix leidt ons langs de vele wegen die de Collegianten hebben bewandeld in hun eerlijke zoektocht naar de Waarheid, met soms (voor ons, nu) subtiele verschillen die aanleiding gaven tot verhitte debatten, verbanningen, schismas, anathemas en burgerlijke processen. Wie de voorwaar niet geringe moeite wil doen om zich door de complexe redeneringen en toelichtingen te worstelen, wacht een verdiept inzicht in een cruciaal keerpunt in de evolutie van het menselijk denken, een leerproces dat althans voor mij ook een grondige verduidelijking bracht van mijn eigen worstelen met de eeuwige vragen die de mens zich stelt, zoals bijvoorbeeld Kant ze formuleerde: wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen?
Het werk waarmee hij bekend en beroemd werd, La crise de la conscience Européenne, 1680-1715, x + 474 pp., Paris, 1935, kocht ik in Brussel tweedehands via internet voor amper 10 euro. Mijn jongste zoon Luk werkt en woont in Brussel en hij is het boek voor mij gaan halen, dus geen verzendkosten, want hij is het ook komen brengen met de fiets, vanuit Holsbeek, waar hij tijdens de weekeinden woont in het voormalig ouderlijk huis.
Na mijn enthousiaste commentaren bij La pensée européenne au XVIIIe siècle. De Montesquieu à Lessing, 469 pp., Fayard, (1946) 1963, verwacht je niet anders dan weer volop lof en dat kan ik van ganser harte bevestigen. Dit is een boek waarvan je volop ongestoord kan genieten: geschreven in een florissant maar zonder moeite te volgen Frans; over een cruciale periode in onze beschavingsgeschiedenis, namelijk de aanzet van de Verlichting; gebaseerd op de bronnen zelf uit die periode; objectief, origineel en verhelderend, wat kan je nog meer verwachten? Maar het is het volgehouden eigen discours, de specifieke zegging van de auteur, zijn zeer eigen levendige, betogende, overtuigde en overtuigende, direct aansprekende manier van doen die je het meest bijblijft. Zeker, zijn gegevens zijn vanzelfsprekend minutieus nagekeken, dit is een gedegen historicus die zich niet laat verleiden tot frivole inbreuken op de historische kritiek; maar hij brengt ons geen zakelijk verslag, geen saaie wetenschappelijke opsomming, geen gortdroge artikels voor een encyclopedie of naslagwerk dat nutteloos de rekken van je boekenkast kreunend vult. Dit is een opgewekt, meeslepend verhaal, dat je spontaan aangrijpt, blijvend boeit zonder ooit te vermoeien en je niet meer loslaat voor je de laatste bladzijde hebt omgeslagen.
Hoewel de bijna vijfhonderd bladzijden slechts een beperkte periode behandelen, amper vijfendertig jaar, voelt het werk niet zozeer aan als analytisch, maar veeleer als een machtig panorama, een grootse synthese. Natuurlijk is het niet denkbaar dat na een eerste lezing de exuberante intellectuele rijkdom helemaal verwerkt is en diep genoeg doorgedrongen; je kan ook niet verwachten dat de brede stroom van informatie meteen deel gaat uitmaken van je parate kennis. Maar je bekijkt de wereld, zowel die van de beschreven periode als die van vandaag en morgen, wel blijvend met andere ogen, met meer kennis van zaken, met inzicht in hart en nieren van de mensen van toen en van de mens in het algemeen.
Wat me het meest is opgevallen is de moderniteit van die periode: de mensen die de auteur naar voren haalt, vorsten, prinsen, hun ministers en generaals, filosofen, wetenschappers, kerkvorsten en religieuze hervormers, dichters en romanschrijvers, theatermakers, componisten, ambachtslui, ontdekkingsreizigers, kooplieden en proletariërs uit heel Europa, zouden vaak evengoed in onze tijd kunnen leven en werken. De discussies die wij vandaag voeren, over de verhouding tussen kerk en staat; over de eenmaking van Europa en de manier waarop de Unie moet bestuurd worden; over de vrijheid van het individu en de macht van de staat, over de noodzaak van een rechtvaardige samenleving, over winsten uit werk en die uit bezit en de belasting ervan; over mode, technologie, ontspanning, economische crisis, oorlog en vrede: het waren ook toen de onderwerpen van de dag en wat men toentertijd als argumenten aanbracht, kan ons vandaag zeer van nut zijn.
Veel van de vragen die ik hier de voorbije drie jaar ter sprake gebracht heb, niet het minst die over religie, vormen de kern van de crisis die Paul Hazard onderkend heeft op de breuklijn van de 17de en de 18de eeuw. Hij trekt die krachtlijnen herhaaldelijk door, teruggaand in de tijd naar de Renaissance, maar ook in een dreigende flashforward naar de revoluties van de tweede helft van de 18de eeuw, die de wereld zo ingrijpend zouden veranderen. Those who cannot remember the past are condemned to repeat it. (George Santayana, "The Life of Reason", 1905-06). Maar het is niet voldoende dat we ons het verleden herinneren, al is dat wel een noodzakelijke voorwaarde; we moeten de gebeurtenissen uit het verleden ook nog kunnen duiden, ze begrijpen. Vergeten doen we al te gemakkelijk, zelfs onze eigen geschiedenis: de eerste wereldoorlog, de Spaanse burgeroorlog, het Nazisme, het Bolsjewisme, Korea, Vietnam, Cambodja, Rwanda, straks Irak, Darfoer, de Taliban Maar we schieten vooral schromelijk tekort in onze duiding: hoe waren die tragedies mogelijk? Hoe is het ooit zo ver kunnen komen? Misschien dat als we ze beter begrijpen, we ze gemakkelijker zouden onthouden en zo, hopelijk, minder kans lopen om in dezelfde verschrikkingen terecht te komen. Dat is voor mij de intrinsieke verlichtende waarde van het werk van Paul Hazard, zonder enige twijfel een van de coryfeeën van de beschavingsgeschiedenis. Laten we hem niet vergeten, ook niet als we genieten van fameus hedendaags werk van onder anderen Jonathan Israel en Steven Nadler, die in hun bibliografie maar veel meer nog in hun eigen kundig enthousiasme terecht eer betuigen aan deze Vlaamse meester.
Ik vermeld nogmaals de Nederlandse vertaling: P. Hazard, De crisis in het Europese denken, Agon, 1990. In die versie vind je ook de uitvoerige bibliografie en bronvermelding, die in mijn Frans exemplaar helaas ontbreekt, omdat ze nadien als een afzonderlijke publicatie is uitgebracht.
Gewoonlijk geven de verkiezingsuitslagen me onverdeeld ongelijk: ik heb er een handje van weg om feilloos de verliezers er uit te kiezen, keer op keer. Op 7 juni 2009 is daarin een stijlbreuk gekomen, een einde aan een lange reeks nederlagen: voor Europa was mijn stem voor Guy Verhofstadt een van de 534.067 die hij behaalde; voor het Vlaamse parlement kreeg de Nieuw Vlaamse Alliantie tien zetels bij de zes die ze hadden, een opmerkelijke vooruitgang voor lijsttrekker Bart De Wever en de zijnen. Mijn opluchting werd enkel getemperd door het gelijktijdige en althans mij verrassende succes van CD&V, enkel verhoogd door het massale verlies van Vlaams Belang.
Iedereen heeft het ingezien: de grote ommekeer is precies dit: de Vlaamsgezinden hebben de weg gevonden, nog meer dan bij de vorige verkiezingen, naar propere Vlaamse partijen, hebben eindelijk vaarwel gezegd aan het rabiaat racisme en plat populisme van het VB. Ze hadden daarvoor ruime keuze: Lijst Dedecker, N-VA, zelfs de CD&V, ze waren allemaal Vlaamser dan ooit en gebrand op een staatshervorming die voor Vlaanderen nieuwe perspectieven moet openen. Eindelijk hebben ze ingezien dat een stem voor het VB een verloren stem was, omdat niemand ooit met het vuile VB in zee zou gaan.
Bart De Wever is zichzelf gebleven. Hij is een intellectueel en wenst dat niet te verbergen, ook daarin verschilt hij van andere politici die hij ofwel ver achter zich laat als het op intelligentie, algemene cultuur en wetenschappelijke beslagenheid aankomt, of in hun blootje zet als hypocriete salonsocialisten of fundamentalistische groene, rode of blauwe ayatollahs. Hij is niet beschaamd om zijn overwinningsrede te beginnen en te eindigen met een spreuk of citaat in het Latijn, om de wijsheid van de klassieken te gebruiken om vergissingen te vermijden. Zei hij daar niet: vincere scis, victoria uti nescis!? Het zijn de gevleugelde woorden die historicus Titus Livius in de mond legde van Maharbal, een van de generaals van Hannibal, na de slag bij Cannae in -216; Hannibals leger had nog maar eens een klinkende overwinning behaald op de Romeinen, maar aarzelde om zijn militair overwicht en het succes van het ogenblik en de verwarring van de tegenstrever te gebruiken en Rome zelf aan te vallen; hij zou uiteindelijk door Rome overwonnen worden. Maharbal zei hem: overwinningen behalen, dat kan je wel, Hannibal, maar je overwinningen gebruiken, dat niet.
Dat doet ons ongetwijfeld denken aan de verkiezingen van 2007, toen een andere onhandige veldheer een monsterscore haalde, maar zijn verrassende en onverdiende populariteit en even tijdelijke suprematie niet kon omzetten in politieke macht: hij bleek een beter eendaags stemmenkanon en partijstrateeg dan een staatsman. Hij werd door vriend én tegenstander gewogen en te licht bevonden: te weinig diplomatisch, te onhandig, niet soepel genoeg, te onzeker, kwetsend, een man die verdeelt, niet verenigt of verzoent.
Dat is waar De Wever voor waarschuwt: het is een klinkende overwinning, die de stoutste verwachtingen overtreft, zelfs van De Wever zelf, maar wat ben je daarmee, als je buitenspel gezet wordt door je politieke tegenstrevers? En dat kan perfect: de drie oude partijen, oranje, blauw en rood houden genoeg stemmen over voor een meerderheid en kunnen dus hun coalitie verder zetten. Iedereen (op de socialisten en de liberalen na) hoopt dat het niet zo loopt, dat de oude bondgenoten en kartelpartners elkaar zullen vinden; wie er dan nog bij komt, de liberalen of de socialisten, allebei verliezers, doet er eigenlijk niet veel toe.
Vlaanderen heeft Vlaams gestemd, nu heel duidelijk zonder het leugenachtig en verwerpelijk racistisch, xenofoob en platvloers opportunisme van de geslepen volksmenners van het VB. We kunnen vandaag weer trots zijn dat we Vlaming zijn, trots op onze afkomst, op ons verleden, op onze taal en ons volk, op onze cultuur en onze eigenheid, zonder anderen uit te sluiten of te minachten. We kunnen ons nu met rechte rug, klare blik en open vizier richten tot onze landgenoten aan de overkant van de taalgrens, zonder complexen, zonder overmoed, maar als werkelijk gelijken, bewust van onze numerieke meerderheid en onze eigen kwaliteiten, zelfzeker van onze eisen op onafhankelijkheid, als het kan binnen België, zo niet zonder, zonder aarzelen. Aan België is ons nog weinig of niets gelegen, chanteren kan men ons daarmee niet meer. Wij hebben België niet nodig, rationeel noch emotioneel. Dat moet de basis zijn van de onderhandelingen over de definitieve boedelscheiding, voor minder doen we het niet. En als de volksvreemde liberalen, socialisten en vooral het ongelooflijk kortzichtig belgicistisch Groen dat niet begrijpen, dat ze dan eens even denken aan de komende federale en gemeenteraadsverkiezingen en aan de stemmen die ze dan nog zullen halen als ze Vlaanderen nog eens verraden. Er is in Vlaanderen geen politiek draagvlak voor een linkse arbeidersinternationale, een liberaal kapitalistisch globalisme of een universeel milieufundamentalisme. De Vlaamse mensen willen in de eerste plaats hun trots terug die België hen ontstolen heeft, hun waardigheid die politiek gekonkel hen al eeuwen ontzegt, hun zelfbeschikking waarop ze al zo lang wachten, een einde aan de historische vernedering. Is dat te veel gevraagd?
Categorie:samenleving Tags:Vlaanderen
04-06-2009
verkiezingen 7 juni 2009
De verkiezingen komen dichterbij: in Vlaanderen stemmen we zondag 7 juni 2009 voor onze vertegenwoordigers in het Vlaams Parlement en ook die voor het Europees parlement.
Voor we daarmee verder gaan, eerst een opmerking over data of datums, het meervoud van datum dus. Lang geleden heb ik geleerd om die altijd volledig te vermelden, dus de dag, de maand en het jaar. Je kan dat op verschillende manieren doen, maar de eenvoudigste is zeker de beste, al is dat afhankelijk van de omstandigheden: 4 juni 2009, 4/6/09, 04.06.2009 Onder invloed van het buitenland, vooral Amerika, en van buitenlandse computerproducten, wijzigt men wel eens de volgorde: ddmmjj wordt dan mmddjj; ik vind dat vervelend, maar je kan er niet omheen dat men in Amerika meestal schrijft June 6, 2009, al zegt iedereen wel the fourth of July. Het meest bekende recente voorbeeld is 9/11, niet de negende november maar de dag die in ons collectieve geheugen is opgeslagen, elf september. Weet je nog welk jaar? Ik ook niet en dat bewijst mijn stelling: vermeld altijd de volledige datum, want na enkele jaren weet geen mens nog in welk jaar iets gebeurde of van wanneer een document dateert als er geen jaartal bij de dag en de maand staat. De aanslag op de Twin Towers, de duizelingwekkende tweelingtorens in New York die ik lang geleden ook ooit bezocht, was in 2001, niet te geloven hoe de tijd vliegt!
In het boek dat ik hier onlangs besprak (klik hier: http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=344371) en dat uitgegeven was ter gelegenheid van Amsterdam Wereldboekenstad, zocht ik tevergeefs naar de publicatiedatum; gelukkig is er internet en kan je binnen de tien seconden daar het onbetwijfelbare antwoord vinden. Maar bedenk nog even wat we vroeger deden in dergelijke omstandigheden juist: niets, we lieten het erbij, noodgedwongen, omdat we wel moesten, omdat het antwoord enkel ergens in een ander boek te vinden was, in een bibliotheek, of misschien telefonisch, maar dat kost allemaal geld en moeite, dus Hoe gans anders gaan we nu met de dingen om, zoals ook ik hier in mijn teksten: ik kijk (bijna) alles na, zodat de kwaliteit van de informatie (meestal) stukken beter is dan wat vroeger menselijkerwijze mogelijk was. Enkel kranten en tijdschriften beschikten vroeger over de middelen, in de vorm van woordenboeken, encyclopedieën en andere gespecialiseerde naslagwerken om op een ernstige manier aan fact checking te doen. The New Yorker had zo een eigen dienst die vermaard en zelfs berucht was: geen woord ging er buiten dat niet nagekeken was, ook niet in de fictie: als een schrijver een gebeurtenis vermeldde of een of ander detail, werd dat nagekeken en wat niet klopte onverbiddelijk gecorrigeerd.
Maar dat allemaal terzijde, ik wou het immers over de nakende verkiezingen hebben. Op radio en tv en ook op internet worden we bestookt met informatie, reclame en duidingprogrammas, tot op Facebook toe. Ik houd me overigens afzijdig van dat laatste fenomeen, zoals ik ook wijselijk wegblijf van forums en chatboxen. Mijn website, mijn blog voldoet perfect aan mijn behoeften, samen met e-mail, meer moet dat niet zijn, al gun ik elk diertje zijn pleziertje, natuurlijk.
Ondanks die overvloed blijft het moeilijk om je een idee te vormen van het aanbod. Gisteren zag ik de Nederlandse rechtse politicus Wilders kort in actie. Ik weet verder niets van zijn programma, maar toen ik hem hoorde betogen dat Turkije nooit ofte nimmer, ook over duizend jaar niet bij de EU mocht, omdat het een islamitisch land is, toen dacht ik: tja, dat is een standpunt dat je perfect kan verdedigen, net zoals je ook het tegendeel kan aanvaarden; ongetwijfeld verdedigt Wilders het standpunt van heel wat van zijn medeburgers, zoals het Vlaams Belang hier bij ons ook meningen naar voren brengt waarin heel wat mensen zich vinden. Sommige daarvan zijn ronduit racistisch, maar dat kan je van de Turkije-kwestie in wezen niet zeggen, vind ik: of een land erbij mag of niet, zou moeten beslist worden door de landen die al lid zijn van de unie, het liefst na een grondige informatiecampagne en een volksraadpleging, en niet door een commissie of zelfs een parlement, al bestaat het uit 785 leden, 14 vice-presidenten, 39 fracties en 22 comités, een niet-werkbare mastodont, als je het mij vraagt.
Ik weet dus echt niet voor wie stemmen, Europees, ik kan ook enkel voor Vlaamse kandidaten stemmen, omdat het afgevaardigden zijn van nationaliteiten, zo Europees zijn we dus ook weer niet, Europa is nog altijd niet ons vaderland, voor ons is dat Vlaanderen, want we mogen ook niet voor Franstalige vertegenwoordigers stemmen, zo Belgisch-nationaal zijn we dan ook weer niet. Wellicht stem ik voor een of andere figuur die indruk gemaakt heeft op mij, zoals Guy Verhofstadt.
Voor het Vlaams parlement is het ook even zoeken, van de meeste Vlaamse ministers en van bijna alle parlementsleden kan ik echt niet zeggen tot welke partij ze behoren. Je moet dus voortgaan op de reclame in je bus en het nieuws en de meestal chaotische praatshows op tv. De politici laten daar zien wat we ook in parlementaire debatten voorgeschoteld krijgen: emoties, een bedenkelijk niveau van argumentatie en welsprekendheid, geschreeuw, elkaar in de rede vallen, het is niet fraai. De journalisten doen hun best om het een beetje in goede banen te leiden, maar daardoor missen ze kansen op een open debat en harde waarheden en stevige argumenten over de grond van de zaak, over de echte ideologische verschillen, niet over een stukje autosnelweg hier, een bijkomend dok of een kanaalverbreding ergens anders. Kortom: met de informatie waarover we beschikken, zelfs via de partijprogrammas, als we die al zouden lezen, kunnen we geen ernstige keuze maken tussen de kandidaten.
Dan maar denken aan de partijen. Ik verberg ook nu mijn afkeer niet van Vlaams Belang, al meen ik dat het beruchte cordon sanitaire een zware vergissing was en blijft: het is niet democratisch om een groot gedeelte van de kiezers definitief buitenspel te zetten, het heeft als strategie het VB enkel helpen groot maken en is als dusdanig een mislukking, en het heeft de Vlaamse zaak hopeloos vertraagd en ondermijnd, door een grote groep flaminganten in een verdomhoek van het racisme te dumpen. Lijst Dedecker is sympathiek, op een kwajongensachtige manier, maar kan nog niet op veel meer bogen dan wat soms bedenkelijk maar spectaculair oppositiewerk; ze hebben een beetje het probleem van allochtone werkzoekende jongeren: geen ervaring? geen werk! De hele kleintjes, SLP en PVDA, nu ook in een plus-versie, trekken me niet aan, al zijn hun programmas best interessant. Groen kan me als partij niet (meer) bekoren, ondanks het uitroepteken en de vestimentaire ommezwaai: het blijven predikanten, betweters en het kan me niet schelen dat ze gelijk hebben over het milieu, het klimaat of zelfs hun nieuw dada, de groene economie: ik hou niet van hun weinig vertrouwen inboezemende stijl, ze doen me te veel denken aan fundamentalistische idealisten, ik krijg er soms schrik van, ze werken op mijn zenuwen.
De drie traditionelen dan: de katholieken, de liberalen en de socialisten: nee, dank u feestelijk. Die hebben ons gebracht waar we nu zijn, al zo lang als ik leef en op alle punten hebben ze er een potje van gemaakt. Als het goed gaat, delen ze het geld uit, in plaats van te sparen, zoals een normale mens doet, voor de Bijbelse zeven magere jaren. Als het slecht gaat, durven ze geen maatregelen te nemen en laten ze liever de staatsschuld oplopen, zodat er geen kans is dat het uitdagend hoge Belgisch belastingsniveau ooit daalt; ze hebben het staatsapparaat tot een reusachtig kankergezwel laten uitgroeien en van iedereen een ambtenaar gemaakt met hun regelneverij. Ze hebben geen oog gehad voor de Vlaamse verzuchtingen, voor de nieuwe problemen van immigratie en globalisatie, noch voor de maatschappelijke verschuivingen en de nieuwe economische realiteiten, zoals het tweeverdieners-systeem. Ze laten de hollende vergrijzing voor wat ze is, stellen maatregelen uit en hopen dat er geen ongelukken gebeuren. Ze missen elke ethische en ideologische diepgang, troepen samen in een grijs centrum, waar zich misschien wel een meerderheid aan stemmen bevindt, maar zeker geen hartverheffende, diepe of originele gedachten, ondernemende geesten of vernieuwende durvers. Ze blijven teren op hun grijs verleden, dat ondertussen door de geschiedenis is uitgeveegd: het agressief liberalisme en het strijdend socialisme van de 19de-eeuwse klassenstrijd, het overtuigde standenkatholicisme van Rerum novarum. Voor hen is het alsof de 20ste eeuw niet heeft plaatsgevonden! De traditionele partijen bewijzen door hun gekibbel en uitstelgedrag elke dag dat ze noch het land noch Vlaanderen kunnen regeren op een ordentelijke manier. Ze zijn het probleem, niet de oplossing.
In arren moede zal ik mijn stem weggeven aan een partijtje dat ten minste één herkenbare figuur heeft, die niet afgaat in discussies, interviews, populaire tv-spelletjes en verkiezingsprogrammas. Ik heb het over Bart De Wever de N-VA, die zich vorige keer heeft laten vangen in een verlokkelijk kartel met de CD&V en zoals verwacht al heel snel het deksel op de neus kreeg van die trouweloze opportunisten: N-VA heeft Leterme de overwinning bezorgd waarmee hij paars kon breken, maar zelfs met 800.000 persoonlijke stemmen én N-VA was die totaal machteloos op elk gebied. Na het smadelijke debacle beleven we nu al maanden het machteloze interregnum, in afwachting van de stille dood van een geruisloze federale regering en een onzichtbare premier. Alle reden dus om zeker niet op machtsgeile maar evident onbekwame CD&V-kandidaten te stemmen en integendeel de rechtlijnige verschoppelingen te steunen: ik stem dus voor de gelegenheid eens overtuigd Vlaams voor het Vlaams parlement, omdat ik hopelijk nog tijdens mijn leven een einde wil zien aan de onwaarschijnlijke, beschamende onzin die België is.
