Door slaapproblemen bij kinderen overzichtelijk in te delen,  krijg je een beter inzicht in de manier waarop ze ontstaan. He boek van Dr. Karen Spruyt biedt ons een goed hanteerbaar overzicht over slaapproblemen bij kinderen. Ik beperkt me hier tot de stoornissen die te maken hebben met het inslapen of doorslapen, vervolgens bekijken we welke problemen kunnen optreden tijdens de overgang tussen waken en slapen en tenslotten nemen we enkele ontwaakproblemen onder de loep. Een aantal problemen hebben we vroeger al besproken, je hoeft dan maar op de link te klikken voor meer informatie.

1 Stoornissen bij het inslapen en doorslapen.

Ongeveer 30% van alle kinderen heeft te kampen met inslaap- en/of doorslaapproblemen. Hierbij denken we in de eerste plaats aan het niet naar bed willen gaan, moeilijk in slaap vallen, ’s nachts wakker worden of moeilijk inslapen na ’s nachts wakker te worden. Tenslotte kunnen kinderen zich ook angstig voelen bij het inslapen. Uit onderzoek blijkt dat één op de vijf kleuters bang is om in het donker te slapen (karen Spruyt).

Om deze problemen aan te pakken of liefst te voorkomen is het erg belangrijk om duidelijke grenzen te stellen, te zorgen voor een gepast en regelmatig slaap-waakpatroon, een goede slaaphygiëne en het toepassen van een bedtijdritueel.

Angst bij het inslapen mag niet worden geminimaliseerd of ‘weggeduwd’ door streng op te treden. Praat daar overdag over, laat voelen dat je erbij betrokken bent, laat je kind er iets over tekenen of het in een spel verwerken. Bij kinderen vanaf de lagere schoolleeftijd kunnen autosuggestieoefeningen worden toegepast.

2.  Overgangsstoornissen tussen waken en slapen

1.Slaapstuipen of slaapschokken

Dit zijn ongecontroleerde schokkende spierbewegingen bij het inslapen die bijna iedereen wel eens ervaart. Je voelt plots je rechter of linker been schokken, soms je arm. Soms kun je ook beelden zien, een lichtflits bijvoorbeeld, een geluid horen of een pijnlijk gevoel ervaren.

Deze slaapstuipen zijn onschuldig en je om ze te verminderen hoeft je alleen maar de gewone aanbevelingen voor een goede slaaphygiëne op te volgen.

2.Periodieke beenbewegingen

Hierbij ondervind je ritmische samentrekkingen in beide benen, zelden in je armen. Ze komen niet alleen voor bij het inslapen, maar ook ’s nachts gedurende het stadium 2 van de rustige slaap. Je slaapt er meestal doorheen, maar doordat je aan minder diepe slaap toekomt ben je overdag minder uitgerust.

Het is raadzaam om dit te laten nakijken bij je arts om onderliggende oorzaken uit te sluiten. Ook een bezoek in een slaap- waakcentrum is nuttig.

3. Rusteloze benen

Bij rusteloze benen ervaar je een vervelend prikkelend gevoel in je benen dat je bijna dwingt om je benen te bewegen. Door ze te bewegen gaat dit gevoel voorbij, toch tijdelijk tenminste. Je voelt dit typisch ’s avonds als je rustig in je zetel zit of als je net in bed ligt.

Rusteloze benen gaat vaak samen met periodieke beenbewegingen en resulteert ook in een vermindering van de hoeveelheid diepe slaap. Hierdoor ben je overdag minder fit, zodat een behandeling noodzakelijk is. Meer info, klik hier.

4. Kuitkrampen

We kennen allemaal de erg pijnlijke krampen in de kuiten. Gelukkig zijn ze onschuldig. Ze worden veroorzaakt door een verhoogde elektrische prikkelbaarheid van je kuitspier of door een verstoorde stofwisseling.

5. Hoofdbonken

 Meer info? klik hier

6. Slaapgebonden hallucinaties

Het kan gebeuren dat je net bij het inslapen een soort van droom beleeft samen met een gevoel om verlamd te zijn. Dit noemt men een hypnagoge hallucinatie. Alhoewel deze ervaring erg beangstigend is, is het onschuldig.

7. Tandenknarsen

 Meer info? klik hier

3. Ontwaakstoornissen

Deze stoornissen starten bijna altijd tijdens of aan het einde van diepe slaap (slaapfase 4). Bij de overgang naar de lichtere slaapfase loopt het fout, je zit als het ware gevangen tussen de diepe slaap en een volledige ontwaking (zonder tekens van wakker te zijn).

1. Pavor nocturnus

Treedt op voor middernacht.  Meer info, klik hier.

2. Nachtmerrie

Nachtmerries ontstaan tijdens je droomslaap (remslaap) en komen dan ook voor tijdens het laatste gedeelte van de nacht. Je kunt je kind gemakkelijk wakker maken uit een nachtmerrie omdat de slaap veel lichter is.

3. Slaapwandelen

Dit uit zich door automatische gedragingen die starten in de diepe slaap. Meer info: klik hier

Bron: Spruyt Karen. Slaapproblemen bij kinderen. Lannoo nv, Tielt, 2007.

Het is handig om in plaats van 100 tips één duidelijke richtlijn te krijgen als je kind niet goed slaapt, zeker als je met je handen in het haar zit omdat je kind om de haverklap roept of uit zijn bedje wil komen. Het nadeel van één methode, in dit geval de methode Estivill, is misschien dat ze dan weer wat directief overkomt en je aan een strikt schema houdt. Toch krijgen met deze methode een praktisch toepasbaar instrument dat ons in detail toont wat het verminderen van ouderlijke aandacht wil zeggen.

Zoek zelf een aantal voorwerpen die je kind de hele nacht ‘gezelschap houden’ en dus nooit ontbreken wanneer het ’s nachts plotseling wakker wordt. Denk hierbij aan eenvoudige dingen zoals een knuffel, één of meerdere fopspenen, een veilig opgehangen mobile, een tekening aan de muur… Als deze voorwerpen geassocieerd zijn met in slaap vallen zullen ze je kind ook ’s  nachts in slaap helpen als het wakker wordt, en wakker worden doet iedereen af en toe.

Trek voor het slapen gaan vijf tot tien minuutjes uit om iets ontspannends en leuks te doen met je kind. Jullie kunnen een verhaaltje voorlezen, een liedje zingen, samen knuffelen, een rustig spelletje doen, samengevat, een moment van ‘quality time’ inlassen. Doe dit liever niet in de slaapkamer, maar in de huiskamer of een andere kamer. Zo maak je duidelijk dat de slaapkamer er alleen is om te slapen.
Na het slaapritueel maak je op een rustige zelfverzekerde manier duidelijk dat het nu tijd is om te slapen. Ga niet in op allerlei reacties van je kind, doe het licht uit en verlaat de kamer.

Als je kind huilt wacht je één minuut voor je er naar toe gaat. Laat je kindje in zijn bed en maak op een rustige, vriendelijke maar vastberaden manier duidelijk dat het tijd is om te slapen. Zeg dat je van je kind houdt en dat je het daarom leert slapen en je laat je kind alleen. Elke keer als je kind opnieuw huilt geef je dezelfde boodschap, maar je wacht stelselmatig langer voor je er naar toe gaat. Ook de volgende dagen stel je alsmaar langer uit om er naar toe te gaan. Geef vooral geen enkele aandacht aan ongewenst gedrag en ga niet in op zijn eisen. Als je deze methode van uitdoving van de ouderlijke aandacht volhoudt slaapt meer dan 90 percent van de kinderen binnen de 10 dagen terug goed. Meer gedetailleerde uitleg zie onderaan: het boekje van Dr. Estivill: Slaap kindje slaap.

Nog een woordje over een nachtlampje. Let toch op dat een lampje niet geassocieerd wordt met slapen. Laat het licht bij je kind dus best niet aan tot het in slaap is gevallen, want als je het daarna uitdoet en je kind ’s nachts wakker wordt, zal hij het missen en heeft hij misschien problemen om terug in slaap te vallen.

Tussen haakjes, vanaf 6 maanden is het normaal dat je kind in zijn eigen kamer slaapt en niet meer bij de ouders.

Eerste voorstel:

© Dr. Estivill

Als je trager wil opbouwen:

© Dr. Estivill

bron: Estivill Eduard. Slaap kindje slaap. Wereldbibliotheek, Amsterdam. 2005.

De aanbeveling voor het gebruik van slaapmedicatie is zeer duidelijk. Er is enkel een plaats voor een slaappil bij kortdurende slapeloosheid, als ze zeer ernstig is, en als er een hoge psychische nood is. En zelfs dan wordt aangeraden om ze niet langer dan 1 of maximum 2 weken te nemen, aan de laagst werkzame dosis.

Tot zover de richtlijn, de werkelijkheid is heel anders: in België alleen worden elke dag 500.000 slaappillen genomen. Het is dan ook niet verrassend dat België een van de koplopers is in het gebruik van slaapmedicatie.

Ontgaat er ons iets in de toepassing van de richtlijn? Hoe is de houding ten opzichte van het gebruik van slaapmedicatie bij ouderen? Een recent artikel uit de VS bekijkt dit voor ons, en gelukkig blijft de richtlijn absoluut overeind.

Bij het ouder worden wordt slaapmedicatie trager afgebroken in het lichaam, waardoor de hoeveelheid in het bloed hoger is dan je zou verwachten. Hierdoor zijn ouderen gevoeliger voor de bijwerkingen, vooral bij langer werkende producten. Ze voelen zich overdreven slaperig, hebben sneller ongevallen, en ze hebben een grotere verstoring van de slaaparchitectuur (minder REM en diepe slaap). Gewenning, resulterend in slechter slapen na het stoppen van medicatie is een belangrijk probleem bij lang gebruik van langwerkende slaapmedicatie. Zie verder 'bijwerkingen van slaapmedicatie'.

Zo moet slaapmedicatie bij ouderen aan een minimaal effectieve dosis worden gegeven, en alleen gedurende een korte periode, legt Dr. A. Avidan uit. Hij geeft de voorkeur aan korter werkende producten.

Een belangrijke adder onder het gras is het gebruik van slaapmedicatie bij wie lijdt aan slaapapneu! De ademstilstanden verergeren en resulteren in een nog meer verlaagd zuurstofgehalte in het bloed. Je zou dus zeker moeten zijn dat je geen slaapapneu hebt vooraleer je slaapmedicatie neemt. Als je plots stopt met langwerkende slaappillen moet je opletten voor opkomende angstgevoelens en een verergering van de slapeloosheid.

De nieuwere kortwerkende slaapmiddelen (Z-slaapmedicatie: zolpidem, zaleplon en zopiclone) zouden deze bijwerkingen minder hebben en kunnen eventueel een betere keuze zijn indien het echt nodig is om iets te nemen. Ramelteon, een melatonine-achtig product, maar met een langere halfwaarde tijd is een mogelijke keuze voor inslaapproblemen. In België is sinds enkele maanden een melatonine vorm met verlengde vrijstelling beschikbaar: circadin 2 mg.

Besluit: de richtlijnen blijven nog altijd overeind, en de aanpak van slapeloosheid is in de eerste plaats zonder medicatie. Dat wil zeggen met de juiste slaapeducatie, slaaphygiëne, stimuluscontrole en relaxatie of autosuggestieoefeningen.

Bron: The treatment of Insomnia in Older Adults, medscape, 27 juni 2008, Dr. Alon Y. Avidan, MD, MPH.
Uitgeslapen wakker worden, gids voor een betere nachtrust, Standaard Uitgeverij 2007.